تصادفن

سلام و عرض ادب
به قول نیچه این یک نشخوار خواننده محور است یا به قول پساساختارگراها این افق انتظار خواننده محور است کسی کاری به کارش نداشته باشد.
در این شعر زیبا این نکته سنجی‌های شاعرانه و ابهام های عمدی و وسوسه گری روشنگرانه ی شعر بود که مرا به نوشتن کشاند.در دلالت‌های نخست،نشانه های زبانی ما را به این سمت می‌کشاند که نخستین معنای رسیده را بپذیریم و فست فودی بگوییم مرگ است و خدا بیامرزدش و سلام !خدا قوت !روح مادر شاد.ولی وقتی عمیق تر نگاه می کنیم چیزهای دیگری نیز می شود پشت این معنای به تعویق افتاده دید.حال اندکی از قلم لنگ من هم بخوانید زیاد بد نیست خیلی به بیراهه نرفته ام اگرم رفته ام رفته ام دیگر ....
«ناگهان:از داخل جمعیت فریاد می کند
تو که همیشه ی خدا دیر می رسی!
برای چه این همه راه را جیغ می کشی؟ »
در این بخش شاعر جیغ کشیدن را با دیر رسیدن طوری ترکیب کرده است که در زیر ساخت و لایه‌های میانی بتوان علاوه بر ویراژ و جیغ و غیژ ماشین‌ها،جیغ و فغان‌های آدم‌های دیر آمده و زود پسر خاله شده را می‌توان دید منظور همان هاست که سال به سال خانۀ آدم نمی‌آیند ووقتی متوفی شدی چنان برایت زار می‌زنند که انگار شریک غار و رفیق گرمابه‌اشان را از دست داده‌اند.و اگر منافعی در نبودنت ببینند بیشتر زار می زنند و آب غوره می‌گیرند.
«همه چیزدر نهایت، تمام نمی‌شود!
گاهی کنار همین خیابان تمام می کند
گاه روی تختی که خوابیده ای
مرگ! هست دیگر»
در یک وجه آن را می توان به ابتر بودن زندگی گره زد که مدام مثل ماشینی اتوماتیک در حال دیکته ی رسیدن های کاذب و دغدغه ها و نگرانی های پشت آنیم.تا اینکه این چرخه ابتر تکرار ناگهان پایش پیچ می‌خورد و در نقطه چین زندگی فرو می ریزد و آن وقت شاید پوچی این همه تکرار و سگ دو زدن ها را بهتر بفهمیم و در ادامه تلنگری تند که «مرگ را نزدیک تر ببینیم»
«_چه می شود گفت_
با دهان هر شکوفه ای جار بکشد:
من تنها شاخه ی این درختم که
وعده ی سیب می دهد !
تو باور می کنی و برای سلامتی اش
نذری پشت پا بساط می کنی!
به نیت حوری وشراب و گناه، تمام لحظه های باغ را
مجبور به ترکِ «بهار» می کنی! »
اما در ادامۀ این روند روایی،نشانگان متن ،ابهام خاص خود را یواش یواش نشان می دهند.آیا هدف نویسنده یا شاعر،تلمیحی است به ماجرای آدم و حوا و بیرون راندن آنها از بهشت و وعدۀ دوباره ای به انسان برای بازگشت به همان گلستان و به همان طراوت و شادابی دیروز؟!!!یا نه بحث قربانی شدن و فدا شدن و فدا کردن تک تک لحظه های زندگی برای وعده ای سرخرمن است به عبارتی نقد را به نسیه فروختن!!!! در این جا شاعر باز اندکی غلغلک می‌دهد باورهایمان را ،اندکی تابو شکنی از شکل و ساختاری که از بهشت در ذهن داریم با اندکی طعم شک کردن و به دنبال آن اندیشیدن... خلاصه این بخش یکم ترافیک معنایی دارد
«دورتر از ناگهان: شب هست
و کمی هم سکوت می وزد
مرگ چون دزدی به خانه می زند
و ما تا برسیم _ که در خواب هم نمی رسیم!
چیزی هست که دیگر در جایش نیست!
چیزها را یک جور نمی برد
مثلن پدر بزرگ را یک جا برد
اما مادرم را با حتیاط ذره ذره برد
_چون آن اواخر شکسته بود
و برای شب آخر
اندازه اسمی ازش مانده بود در گوشه ی تخت
گفت :به زحمتش نمی ارزد! همان‌جا خطش زد
و بجایش مرا پای تخته برد!_ »
سکوت شب،شب همیشه آبستن حوادث زیادی است پوشیدگی و پنهان کاریش چنان است که تا رویش دوبارۀ نور آنچه که در آن میانه ها رخ می دهد مکتوم در سیاهی و تاریکی است.(خارج از متن! جنایت را در روز روشن یا در زیر نور کامل ماه انجام دهید اگر نمی خواهید یک کلاغ چهل کلاغ شود بعد از آمدن روشنایی).حال مرگ !آن عزیز قدم رنجه کرده با کفش های نرم و نازکش آمده و ما به قول شاعر در خواب هم نمی توانیم به پایش برسیم چه برسد به این که بخواهیم کاری بکنیم.شاعر از میان حالت های مختلف برای مرگ مرگ آنی و مرگ تدریجی را مثالی نموده است.که شاید در تجربه ی زیسته خود نیز با آن روبه رو بوده باشد.اما در این میانه ها مرگ دیگری نیز کور سویی می زند و آن مرگ غفلت های ماست.که گاهی خیلی پیشتر از آنکه عزیزی را از دست بدهیم در ذهنمان گم می‌کنیم. چیزی هست که دیگر سر جایش نیست...
«زندگی! هست دیگر
_چه می شود گفت _»
دو نگاه با یک مکث در این جا دیده می‌شود،وقتی جاندار پنداری برای زندگی متصور شویم و شاعر او را مخاطب قرار دهد مثل فرد عادی و گفتگویی همیشگی ،آقای زندگی چه عرض کنم دیگر (آن ها هم رفتند)ولی هست های دیگری هنوز ادامه دارند.یا نه مکث را برداریم و به حالت نومیدیی فرو برویم و بگوییم،زندگی است دیگر کاریش نمی شه کرد.(مرگ است و چاره ای ندارد)
جلوی هر صبح نذری بدهد
تو مثل همیشه شلوغش می کنی
که من کاسه ی داغ تر از آدمم
در این اشاره به کاسه داغ آدم ،هم هنجار شکنی است از ضرب المثلی قدیمی و هم به مراتب تاثیرگذارتر از کاسه ی داغ تر از آش شدن،و البته افزایش معنا با چنین دیدی را می توان دید بدین معنا که هیچ کاسه آشی نمی تواند به اندازه حرارت و تند وتیزی غلیان و جوش و خروش دیگ آدمی زادی باشد.این یک معنا،معنای دیگر باز به کهن الگوی آدم و حوا برمی‌گردد تلمیحی زیر پوستی و زیبا وقتی که آنها را از بهشت بیرون راندند آدم بیچاره آنقدر فغان و عجز و لابه کرد تا اینکه خدا گفت (بسه خاک توسرت دیگه این کارا نکنی آ !بخشیدمت).و حال پیوندها را باز دوباره از نو می سازیم یکی در غیاب عزیزی از دست رفته عنان از دست داده و کاسه ی داغ تر از آدم شده است

که من دهانم هنوز پای آشی ایستاده
که از دست خود حوا خورده ام!
از هنوز پای آش حوا ایستادن از این کنایه هیچ معنای قوی تری از وفاداری به ذهنم نرسید.البته از دید منفی هم می شود نگاه کرد گناه بیرون رانده شدن از بهشت را بازبه گردن حوای بیچاره بیندازیم که سیب به تعارف آورد و آدم!آدم شد و خورد و از آن آش دهن سوز هنوز که هنوز است می سوزد.
«تولدِ ناگهان:
با شیطنتِ عشق
پرده از دست پنجره روی تخت افتاد
و خانه گریه کنان در انبوه شادی به آغوش مهر افتاد
خانه ای خنده کنان! در میان آزادی روی پای خود به راه افتاد!
... حالا در گوشه کنار شهر خاک می خورد
زنگ می خورد
اما
کسی نیست در را باز کند!»
در این جا خانه می‌تواند مجاز از اهالی خانه باشد و یا کالبد یک انسان باشد که به خانه تشبه شده است و در این معنا ما و لاک پشت ها و همه آنانی که خانه به دوش‌اند را شامل می شود.به هر حال نزدیک معنای آن فرح و شادی است که اهالی خانه ای از تداوم و تکرار انبوه شادی های و غم های حاصل از تولد و مرگها ، و بخصوص شادی است از گریه ی نوزاد تازه متولد شده ای است که عشق را به خانه ای می آورد.و البته تلنگر به آزادی انسان و قدرت اختیار و حرکت و تصمیم در سکون یا حرکت اوست و سرانجام این گردش و چرخش کور اتاقی است بی درو پیکر و در جایی متروک و در حال خاک خوردن کسی که در دیگر به روی زندگی نمی گشاید...
«زندگی! هست دیگر
چه می‌شود گفت
مثل درخت
همین جور برای خودش راست راست ایستاده
و از خیابان، کنار نمی رود!
که ناگهان جیغ می کشی:ترمز بریده ام
ممنون میشوم اگر کمی راه بدهید!
شدیدن تصادف لازمم!
فقط تنها دغدغه ام این است
چرا آمبولانس همیشه دیرتر از همه می رسد!؟
بازدوباره شاعر برای تداوم و الحاق زنجیرهای درون متنی به هم رجعتی به نوع مردن وچگونه مردن می کند همان ناگهانی که در هر شکل و ظاهری و وقت و بی وقتی ظاهر می شود و یعنی گاهی تصادف در اثر نقص فنی یا نقص بشری و نهایت دست به دست هم دادن عوامل فرعی دیگر به دست مرگ تا او کارش را بی نقص انجام داده باشد.
سه روز باید برم فیزیوتراپی اینقدر تایپ کردم
امید که اندکی مفید بوده باشد.اشتباهات تایپی و برداشتی را نادیده بگیرید لطفا

سلام به همگی
و مهدی جان حسنلو

شعرِ تصادفن به دلیل همزیستی زبان با زمان و به لحاظ معنایی و محتوایی، بسیار کنشمند و دموکرات است. هم شروع شعر مخاطب را ترغیب به ادامه ی خوانش آن میکند و هم در سطرهای پایانی، انتظار و توقع مخاطب برآورده میشود. اگر دقت کنیم متوجه میشویم که این شعر از آغاز تا پایان هدف مشخصی دارد و زبان آن از پیوستگی برخوردار است. از شروع تا انتها، شاعر مسیر مشخصی را می پیماید و خواننده به دلیل روایت محوری (خرده روایت خطی و غیرخطی) در خط معینی حرکت میکند. شعر با هدفمندی شروع و با هدفمندی به غایت خود میرسد. درواقع شعر شکل زنجیری را پیدا کرده که حلقه های آن از هرسوی به یکدیگر گره خورده اند. فقط ای‌ کاش شاعر در میانه ی شعر با تنوع در بیان و با تکنیک‌های دیگر ادبی و روایی، شعر را پیش میبرد تا توجه مخاطب را از محتوا به خود ساختار–فرم نیز جلب کند. گاهی همین تمهید-ترفندهایی که اکثر فرمالیست ها بکار میبرند باعث برجسته شدن تصاویر و مضامین شعری میشود و کیفیت کلی اثر را بالا میبرد. (به عنوان مثال: فوکوس روی یک مضمون خاص)
تصاویر شعر بسیار دندان‌گیر و گردن کلفت است اما در چند سطر تاحدودی یکنواختی در لحن–بیان و اجرای روایت به چشم می‌‌خورد.
درهم تنیدگی و فضای استعاری به قدری‌ست که شاید مخاطب نتواند با یکبار خوانش به لایه های زیرین اثر راه پیدا کند. اما این گره خوردگی عناصر، توام با جهت منطقی شعر پیش میرود. در واقع همین ابهام و مه‌ آلودگی‌ست که متن را در عین معنارسانی تا اوج شعریت مطلوب پیش می‌برد. قرار نیست که شاعر هرچه میگوید مخاطب واو به واو متوجه شود و با سطر به سطر شعر ارتباط برقرار کند! همین که مخاطب مفاهیمی (چه از سطح و چه از عمق شعر) دریافت کند کافی‌ست... این ابهام و معناگریزی و چند لایه بودن خاصیت چنین اشعاری‌ست زیرا باعث می‌شود مخاطب با جهان بینی خود، شعر را تاویل و تعبیر کند. البته ناگفته نماند پیچیدگی در محتوا نباید به بیانِ گنگ و مبهم و پیچیده تبدیل شود.
شاعران سپیدسرا و آوانگارد باید حواسشان به اسلوب ساختاری، تکنیک روایت محوری، و تمهیدات زیبایی‌شناختیِ اینگونه اشعار باشد. باید پس از نوشتن اولیه‌ شعر و رهایی از مشاهده و مکاشفه، به آن برگردند و معیارهای زیباشناسی که در انتقال هنری و تبدیل کافی معنا و مفهوم تاثیرگذارست را باقی بگذارند و دیگر زائده‌ های ذهنی–جوششی را اصلاح نمایند تا خروجی کارشان بهتر شود.
بشخصه هیچ شکی به شاعر بودن، پتانسیل بالای قلم، توانمندی در روایت، و پیچیدگی ذهنی مهدی حسنلو ندارم... فقط به عنوان یک پیشنهاد به او توصیه میکنم که از ایجاز شاعرانه، بیان فرمالیستی، و ویرایش ذهنی غافل نباشد. البته این به معنی ضعف شاعر و ایراد شعر نیست بلکه این موضوع را بیشتر برای کنترل سیالیت شاعر و تعادل بین ابژه و سوبژه عرض کردم. اینگونه اثار او نظم بهتری پیدا میکند و شسته‌‌رفته‌تر می‌نماید.

و اما در آخر:
با خواندن این شعر که اتفاقن نام آن تصادفن است، ناخوداگاه عبارتِ تصادف با زندگی یا زندگی تصادفی در ذهنم نقش بست و یاد کتابی با همین نام که چندسال پیش خواندم افتادم. البته ادراک من از آن کتاب (که شخصیت اصلی داستانش یک زن شکست خورده بود) بی ارتباط با شعر نیست...
سعی میکنم خیلی خلاصه برداشت دلیِ خود را بنویسم:
شاید من نوعی یک روز از خواب بلند شوم و دیگر آن آدمی که دیروز بودم نباشم! شاید من نوعی همین امروز و همین لحظه با روزگار تصادف کنم و هیچ اندیشه ای به جز انتقام از زندگی در سرم نباشد.
می‌گویند: تصمیم گیرنده ی اصلی در زندگی خود ما هستیم و کسی نمی‌تواند به جای ما تصمیم بگیرد... آری شاید این حرف غلطی نباشد اما شرایط سیاسی، اقتصادی، و فرهنگیِ یک جامعه و فضای حاکم بر آن، روی زندگی انسان (بخصوص انسان اجتماعی و مدرن) به شدت تاثیر می‌گذارد.
نمیخواهم حال و هوایتان را غم آلود کنم اما به هرحال واقعیت تلخ است: متاسفانه انسان‌های غمخوار و رنج‌کشیده دوبار می‌میرند! یکبار توسط مشکلات زندگی و یکبار هم به دست مرگ...
آدمی تا جایی میتواند تصمیم درست و عاقلانه بگیرد و تا جایی صبورانه و منطقی رفتار میکند که آسایش روحی روانی‌‌ و امنیت آینده ی خود و خانواده اش به خطر نیفتد.
وقتی لبریز شوی، لاجرم سرازیر می‌شوی!
عده ای لباس رزم می‌پوشند و با مشکلات می‌جنگند؛
انسان‌های بزرگ زیر بارهای گران کمر خم نمی‌کنند، موی سپید می‌کنند.
عده ای فقط انتظار می‌کشند تا شاید شرایط تغییر کند... اما چه سود از انتظار خشک و خالی! تنها موجودی که از انتظار و نشستن و درجا زور زدن به جایی می‌رسد، مرغی‌ست که تخم میگذارد.
عده ای با بغل کردن زانوی غم، خیلی زود شکست را می‌پذیرند و یا ظاهرن سعی میکنند که با شرایط کنار بیایند.
عده ای به سیم آخر می‌زنند؛ یا روسپی‌گری میکنند یا به افیون پناه می‌برند و یا در تئاتر زندگی، نقش منفی و سیاه داستان را بازی می‌کنند.
و در پایان، عده ای... روحشان شاد!
این آمبولانس لعنتی هم که همیشه ی خدا دیر می‌رسد.
سبز و سرافراز باشی رفیق🌿 به امید روزهای خوب

سلام
شاید من اولین نقدی است که مینویسم و با پنجره سبز ارساش میکنم . شاید به این دلیل است که دلم برای سپید لک زده . یه وقت هایی خودم مینوشتم و مثلا که امده بودم به شعر ناب .
اما یادم رفته بود شعر سپید هم میتواند اینقدر خوب باشد
دلم میخواهد نکات زیر را بنویسم برای دوستانی که این سپید را میخوانند
تقریبا در هر سطر تصویر روزمره ای بیان میشود و در سطر بعدی به شدت تصویر شکسته میشود و با نگرشی دیگر نو به ساده ترین اتفاقات اشاره میشود و تغریف جدیدی از وازه ارایه میگردد . بسیار زیبا بود
راوی که در نوشته وجود دارد از درون شاعر بارها دیوانگی افراد ادمم ازار را فریاد میزند و این چرخش فکر و حرف بسیار زیبا از اواسط شعر تا انتها دیده میشود
من تصادف لازمم
کاسه ی دا تر از ادمم
دوست خوبم خیلی دلم میخواهد دوباره سپید بنویسم و این حس را شما در من دو برابر کردید

نمی دانم چه پیش می آمد که برای شعر شاعری که من و مجید و پژمان، مشترکا دوستش داشتیم، همیشه ی خدا زمان کم می آوردم؟ و چندان که باید و شاید در ذیل بیرق کلمات مردی که از شهر بیرق های محرم _ زنجان _ می آمد، ننوشتم و کمتر توفیق تامل داشتم.
برای همین بود که در سفر این بارم به سایت ناب، از پیش چندین نام نوشته بودم، که شرح سروده ی آن ها را در حد فهم خود _ که البته ناچیز و صد البته پر صداست_ انجام دهم.


با شعری طرف هستیم که هر لحظه دل ما را خالی می کند، که ای وای " دارد به متن سقوط می کند " از این رو استرس برخورد با متن تا پایان شعر با ماست. و این اگرچه در نگاه اول ایراد به نظر می رسد، اما از این طُرفه ی تر نباید غافل بود که ما را _ و حتا شاعر را _ شیطنت ها و شوخ چشمی های ناخودآگاه خود شاعر به بازی گرفته است. چرا که شاعران چیره دست اتفاقن بر شعر چیرگی ندارند و این شعر است که آن ها را به هر سوی که خود بخواهد، می برد. گاه بر بُراقی سوار و به معراج، گاه نیز با آمبولانس به قبرستان!
پس ما باید استرس داشته باشیم. هم برای فهم محتوای شعر و هم برای همراه شدن در ضرباهنگ کار.

و اما نکات مانایی:


۱- پلان هوایی شعر:


شعر " تصادفن " به شکلی تصادفی و صد البته با زبانی استعاری به موضوعاتی چون زندگی، مرگ، عشق و ناگهان‌هایی که زندگی را می‌سازند، می‌پردازد. ساختار متنی، آزاد و پر از تصاویر و تشبیهات است که احساسات و تفکرات عمیقی را درباره بی‌ثباتی و پیش‌بینی‌ناپذیری زندگی و مرگ به خواننده منتقل می‌کند.
مرگ در این متن مانند دزدی است که بدون اعلام قبلی وارد می‌شود، اما با هرکس به شکلی متفاوت رفتار می‌کند. زندگی نیز مانند درختی است که بی‌توجه به هیاهوی اطرافش سر پا ایستاده است. این تضاد میان ناگهانی بودن مرگ و پایداری زندگی به شکلی زیبا تصویر شده است.
ناگهان‌ها در این متن، نمادی از لحظات پیش‌بینی‌ناپذیر و تغییرات غیرمنتظره‌ای هستند که همواره بخشی از زندگی‌اند. لحظاتی که عشق، شادی، یا حتی تصادف را در خود جای می‌دهند، و انسان در مواجهه با آن‌ها گاهی شگفت‌زده، گاهی عاجز و گاهی درگیر با طنزی تلخ است.

۲- رواقی گری:

تکرار عبارت "زندگی! هست دیگر" و "چه می‌شود گفت" تأکید بر این است که زندگی و مرگ، در عین سادگی، پر از پیچیدگی و ابهام هستند. این دو در کنار هم جریان دارند، بی‌آنکه انسان توان درک یا کنترل کامل آن‌ها را داشته باشد.
حسنلو از ما می‌خواهد به جای تلاش برای فهم یا مدیریت مطلق زندگی، آن را همان‌گونه که هست بپذیریم و با لحظاتش همراه شویم، حتی اگر این لحظات آمیخته با درد، شکست، یا حتی مرگ باشند. این پذیرش در واقع نوعی تسلیم توام با خردمندی ست، ( یا به قول حضرات : نرمش قهرمانانه ) یعنی به جای مقاومت در برابر تقدیر به ما می آموزد، که تقدیر را در بغل گرفته و اصلا به آن فکر نکنیم. رواقیون در یونان قدیم چنین منش و روشی داشتند: زندگی هست دیگر ....



۳- دیدگاه اگزیستانسیالیسم:

وقتی شاعر به عبارت " مجبور به ترک بهار می کنی " می رسد، در واقع هم به جبر تن داده ( اگر اجبار ترک بهار از سوی کسی باشد ) و هم به اختیار ( چرا که مجبور شدن به ترک بهار، جبری ذاتی را نمی نمایاند، بلکه معذوری ست، تحت شرایطی خاص. ) و نشان از آن دارد، شاعر به اختیار آدمیزاد و مسئولیت او در قبال پیامدهای انتخابش، اعتراف می کند. شاعر در این شعر پرآشوب که صدای جیغ از کلمات هراسانش به هرسو بلند است، در این شعر ترسیده از مرگ، زندگی را پیشنهاد می دهد و این لُب کلام هایدگر و کیگارد بود که " مرگ به هر روی هست، زندگی را دریاب "


۴- عادلانه، همچون مرگ:

شاعر پس از یک سیر نهیلیته در عوالم هستی، به این نتیجه رسیده است که تنها مرگ است که میان موجودات به عدالت توزیع شده است. هرچند که " چیزها را یک جور نمی برد " اما در نهایت این " مرگیدگی " پای همه را می گیرد:

اما
چیزها را یک جور نمی برد
مثلن پدر بزرگ را یک جا برد
اما مادرم را با حتیاط ذره ذره برد
_چون آن اواخر شکسته بود
و برای شب آخر
اندازه اسمی ازش مانده بود در گوشه ی تخت
گفت :به زحمتش نمی ارزد! همان‌جا خطش زد
و بجایش مرا پای تخته برد!_


چرا پای تخته ؟
چون بحث حسابرسی ست ...
ما همه باید آنچه در زندگی آموخته ایم، پای تخته سیاه مرگ پس بدهیم.

چنین دلهره آور کجا شعری بیابیم در ناب و نو ؟؟؟


۵- تصدیر حسنلویی:

در ابتدای شعر، شاعر " ناگهان " از " داخل جمعیت " فریاد می زند:

" تو که همیشه ی خدا دیر می رسی !
برای چه این همه راه را
جیغ می کشی ؟؟؟ "


و در پایان منظور شاعر مشخص می شود:

" چرا آمبولانس ها
همیشه دیرتر از همه می رسند ؟ "

در عالم ادبیات به این دوخت و دوز ابتدا و انتها، تصدیر می گویند. که در شعر سنتی، گاه به شکل تکرار قافیه ی نخست بود در بیت آخر ، و گاه به شکل تکرار " مصرع نخست " اتفاق می افتاد.

اگرچه در نگاه اول، این اتفاق را می توان تنها یک تصدیر ساده انگاشت، اما این تمام ماجرا نیست. شاعر با طرح سوال واپسین در واقع به " پایان باز " رسیده است و ادامه ی کار را بر عهده ی مخاطب گذاشته است، که چرا " آمبولانس ها دیر می رسند " و البته بر هر خردی پیداست که آمبولانس ها در این شعر تصادفن همه چیز می توانند باشند الا آمبولانس ....


مهرداد مانا
ابرکوه
۳۰ آذر ۱۴۰۳