عاشق ِ عصبانی(غزل)

شاخه هایم شده خشک و
نفَسِ یخ زده ام بوی زمستان دارد
اعتمادی به بهاری شدن باد ندارم که ندارم به درک!

حُکم زندان بدهی یا ندهی،
باز زلیخایی و من مردِ غریب
تابِ جنگیدن با این همه بیداد ندارم که ندارم به درک!

سایه ای بودم و
با رفتنِ خورشید از این شهر، زمین گیر شدم
یار و همسایه در این شهر غم آباد ندارم که ندارم به درک!
---------------
دوست ادیبم جناب زارع عزیز
به نظرم وزن دوری یکی از سخت ترین وزنی است که هر شاعری نمیتواند
از پس آن بر آید و شاید مختص شاعران درجه اول باشد
در عروض قدیم اصطالح دور مفهومی کلی و شامل هر بخش منفصل
تکرارشونده از یک بیت است که میتواند رکن، نیم مصراع یا مصراع باشد و بیش از این کاربردی ندارد.
»وزن دوری« اصطالحی مستحدثه و مربوط به عروض جدید است
و در عروض قدیم معادلی برای آن نیست.
هر وزن دوری دو مشخصه دارد:
متناوب الارکان است و الگوی وزنی آن به دو پارۀ یکسان تقسیم میشود؛
رکن عروضی ناقص دارد یا قابل تقطیع به رکن یا ارکان عروضی ناقص است.
در قاعدۀ وزن دوری شاعر مجاز است در انتهای نیم مصراع هر بیتی
با وزن دوری، به جای هجای بلند از هجای کشیده استفاده کند و به کارگیری این اختیار، خللی در وزن شعر ایجاد نمیکند...........
به هر حال در این مورد مقالات و بحث های زیادی هست که در این مجمل
نمیگنجد .
دوست دانشمندم زارع عزیز تبریکات صمیمانه ام را پذیرا باشید که به زیبایی
از پس آن بر آمده واثری ماندگار خلق نموده اید .
باشید همیشه و بسرایید از این دست.
هزاران درود .........

پیش از آنکه به ساختار غزل بپردازم مختصری راجع به محتوا و مفهوم آن می نویسم.
"عاشقِ عصبانی" عنوان سروده ی دوست عزیزم جناب زارع است که نخست در باب وجه تسمیه عرض کنم که از نظر این کمترین در طول کل سروده، چه جایی که رد و نشان عصبانیت عاشق مشهود است و چه جایی که کلام تا مرز شکوه و گلایه پیش میرود، به سبب ردیف بلندی که شاعر عزیز اختیار کرده اند " ندارم که ندارم، به درک!" و ایضا با توجه به مفهوم این ردیف بلند، موضوع از شکوه و گلایه به واقع به عصبانیت کشیده میشود و عاشق به یکباره از یک عاشق گله مند به یک عاشق عصبانی مبدل. به عبارتی گاه از زبان شاعر شاهد نقل قول از معشوق میشویم که منجر به عصبانیت وی می شود.
و اما از زیبایی های سروده که کم نیستند غافل نمیشوم و یک نمونه می اورم:
جاییکه هر مخاطبی انتظار شنیدن و دیدن نام یوسف را دارد و عن قریب است که با یوسف روبرو بشود، با یک ناشناس و یا یک عاشق غریبه روبرو میشود!
این شوک و این غافلگیری آنهم جاییکه زلیخا حضور دارد بسیار بدیع و بسیار زیباست! و یقین از عصبانیت عاشق ناشی میشود.
و یا.."سایه ای بودم و با رفتنِ خورشید در این شهر، زمین گیر شدم"
با اجازه نوشتم "در این شهر" تا حس زمین گیر شدن بیشتر نمود کند.
"فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن فَعَلات"
و اما نکته دوم از نظر ساختار، طویل مصاریع این غزل است که جسارتن خیلی مناسب غزلسرایی نمیدانم! یا لااقل برای این کمترین خوشایند نیست چرا که تا بحال در جایی دلیل منطقی و موجهی برای این نوع سرودن نشنیده و نخوانده ام و معتقدم لازم است تا یک تعریف دیگر به آنچه که تا بحال در تعریف غزل شنیده ایم اضافه کنیم و آن اینکه: غزل باید بگونه ای سروده بشود تا مخاطب از خواندن آن لذت ببرد. در وهله ی اول، این لذت با شنیدن آهنگ ردیف و قافیه حاصل میشود و سپس با شنیدن آهنگ میانی و بیرونی. یعنی گوش مخاطب منتظر است تا در یک فاصله ی زمانی معقول و متعارف،(شنیدن و یا خواندن یک بیت) به آهنگ ردیف و قافیه برسد تا غزل بشنود نه بحر طویل...! و هرچقدر این فاصله ی زمانی متعارف تر باشد، غنای غزل محسوس تر و مشهود تر است. و این لطافت و لذت جز با سرودن مصاریع متعارف و کوتاه حاصل نمی شود!
با آنکه دوست عزیز جناب زارع، هنرمندانه سروده اند و یک ردیف بلند اختیار کرده اند اما به سبب طویل مصاریع باز آنچه که انتظار میرفت، در خواندن و شنیدن حاصل نشد. (اگر گفتم شنیدن مراد این بود که من علاوه بر آنکه خودم خواندم، از عزیزی خواهش کردم بخواند تا من بشنوم)
دوست عزیز جناب میناآباد به اوزان دوری اشاره کردند. اما این غزل دوری نیست بلکه از تکرار یک رکن فاعلاتن، چهار رکن فعلاتن و یک رکن محذوف فعلاتن سروده شده است. بالاتر وزن غزل را ذکر کردم. از بکار بردن واژه ی "بحر رمل" معذورم چرا که با این تعداد متعدد ارکان، تعریفی از آن نشنیده ام. آنچه که خوانده و شنیده ام یا مربع یا مسدس و یا مثمن بوده است که یقین بیشتر از آن جایز نبوده و شاید نیست!
واژه ی "دور" به معنای گردش، چرخش و تکرار در موسیقی قدیم برای تکرار یک جمله ی موسیقیایی بکار گرفته میشده است. و شاید به سبب ارتباط تنگاتنگ شعر و موسیقی، امروزه در عرصه ی شعر شاهد این اصطلاح هستیم.
مع الوصف امیدوارم دوست عزیز جناب زارع عرایض این کمترین را دوستانه ببینند و بخوانند چرا که همیشه ایشان را دوست داشته و دارم و برای هرآنچه که میسرایند ارزش و احترام قائلم.
ارادتمند و برادر کوچک شما هداوند.