زنگوله‌های بلوغ(چهارپاره)

بسم الله الرحمن الرحیم

سلام، امیدوارم که حال امروزتان بهتر از دیروز باشد. پیراموش شعر ( زنگوله های بلوغ ) از محمدرضا زارع با هم گفتگو می کنیم.

شعر در قالب چهارپاره سروده شده است. چهارپاره قالبی است متشکل از چند بند و هر بند متشکل از چهار مصرع که مصرع های زوج آن هم قافیه هستند و قافیه در هر بند تغییر می کند. اگر هر دو مصرع را یکی کنیم شعر در قالب مثنوی حاصل می شود اما تفاوت هایی از حیث ساختاری و معنوی با مثنوی دارد. در حقیقت چهارپاره از قالب های کلاسیک کهن نیست و بعد از سبک عراقی و هندی پدید آمده است. شاید بتوان مشروطه را در تاریخ ایران نقطه ی عطفی دانست که در شعر انواع حوادث و دگرگونی ها در این نقطه از تاریخ پا به عرصه ظهور نهاده اند. زمانی که ملک الشعرای بهار توانست تایید جامعه ی ادبی را به همراه داشته باشد و نظر وی در خصوص شعر مقبول و مورد احترام جامعه ی شعر قرار بگیرد. تضعیف سبک هندی، بازگشت ادبی، جریان های نوظهور شعر با وجود بزرگانی چون هوشنگ ایرانی و نیمای بزرگ در شعر منثور و شعر نیمایی علی رغم مهجوریت های فراوان در همین دوره ی تقریباً صد ساله را می توان دید که شاید بتوان از نظر مضمون، اجتماعی شدن اشعار را نقطه ی مشترک و برجسته ی اشعار این زمان دانست. قالب چهارپاره نیز فرزند این زمان است. با این ظرفیت که شاعر به علت سهولت در قافیه راحت تر می تواند در مضامین اجتماعی قلم بزند و مقصود خود را بیان کند و حرفش را آزادتر بزند. بنابراین قالب چهارپاره را می توان یک قالب آزاد نسبت به سایر قلب های کلاسیک به حساب آورد.

چهارپاره ی (زنگوله های باغ) در وزن ( مستفعلن متفاعلُ مستفعلن فعل ) سروده شده است که این وزن ابداعی شاعر است و مسبوق به سابقه نیست.
قافیه در بند نخست ( تبلیغ و تزریق ) که شاعر جنبه ی اهمیت املایی قافیه را از نظر دور داشته و تنها به جنبه آوایی قافیه اکتفا کرده است، در بند دوم ( تاریخ و سیخ ) ، در بند سوم ( دیوار و دستار )، در بند چهارم ( تحریر و تزویر ) و بند پنجم ( خوک ها و کله پوک ها ) ، در بند ششم ( اسید و نمی رسید ) و در بند پایانی ( تاریخ و توبیخ ) .

( ها ) در مصرع پنجم حروف الحاقی است و بیت پنجم و ششم تنها ابیاتی هستند که ردیف ندارند. وجود ردیف و حروف الحاقی به غنای موسیقایی کناری کمک می کند و باعث می شود نقص قافیه در بند نخست به چشم نیاید.
چهارپاره از حیث صورخیال مملوء است. ( بستن زنگوله های بلوغ به ریش ) که ( بُز ) را به ذهن متبادر می کند و از شباهت شیخ یاوه گو و جاهل با این حیوان پرده برمی دارد. چون علاوه بر جهالت، بلند بودن ریش که به منظور پوشاندن نقطه ی ضعف که حربه است و جنبه ریا نیز دارد، مشترک در هر دو است و یاوه گویی که صدای همان حیوان را با صدای بلند و کشیده تداعی می کند.

(نقد پاکی نطفه ی تاریخ ) از این جهت که تاریخ را معلوم نیست چه کسانی می نویسند و تاریخ پر است از تزویر و دروغ و در حقیقت تاریخ اینجا مجازاً تاریخ نویسان هست، تاریخ نویسانی که دروغ می نویسند و توسط دستگاه حکومتی ظالم به خدمت گرفته می شوند تا دروغ بگویند. این خطر بزرگی است که اهل قلم به خدمت حکومت در بیایند و بخواهند به منظور بهره مندی تمجید حاکمی را بگویند یا حقایقی را افشا نکنند. حقیقتاً باید به نطفه ی این تاریخ نویسان شک کرد. البته شاعر از متعالی ترین اهالی قلم است و تاریخ و تمدن و فرهنگ و تفکر جامعه را زنده می دارند، از همین حیث شاعرانی که بی توجه به رسالت های قلم، مدعی شعر و شاعری می شوند نیز مورد نقد قرار می گیرند. البته در فضای خفقان، شعر اهمیت دوچندان پیدا می کند چون زمانی که واقعیت ها را نمی توان نوشت می توان با زبان نمادین و رمزآلودِ شعر بیان کرد. لذا آلودن شعر به اکاذیب و مفتریات گناه به مراتب بزرگتری است.

در حقیقت این شعر از حیث پرداختن به مضمون نظرم را جلب کرد تا نکاتی چند ضمن آن بیان دارم. جمود با تصویر (ذهنِ یبوست گرفته) ، (خوک و تعفن و کله پوک ها )، (منقلِ شیخ و تبدیل شدن قلم به سیخ منقل ) و تصاویر دیگر که حاوی نکاتِ ظریفی پیرامون نقدی چند به اهل قلم است.

به همین اندازه کفایت می کنم و آرزوی سلامت و بهروزی برای همه خواهران و برادرانم دارم.