بی قراری

مراحل ساخت و سرودن یک شعر
سلام و درود بر بانو مرضیه رضایی، شاعر محترم و خوش قریحه و اهالی دانا و هنرمند « شعر ناب» و بازدیدکنندگان آزاد و عزیز.
اجازه می خواهم در کنار نقدی بر اثر ارزشمند شما نکاتی چند و کلی در رابطه با جریان و پروسۀ ساختن یک شعر بیان کنم.
قبل از هر سخنی اعلام می کنم که بنده اگر دو بیت را بطور مستقل از این سروده انتخاب کنم بدون کمترین تغییری، آن ها را بسیار زیبا، تأثیر گذار و عمیق خواهم یافت:
« . . .
سحرگاهی دلم با بی قراری
به من گفتا که ازوِی درفراری
. . . »
البته با حذف اجباری علامت سئوال که در قالب شعر لازم نیست و بیت:
« . . .
کلامت بوده مرهم زخمِ جانم
نگاهت می دوید همچون قناری
. . . »
که در این قسمت شاید اگر گفته می شد صدایت می دوید همچون قناری بیشتر با مصرع اول همخوانی داشت.
به غایت زیبا و بی عیب و پر از معنی و احساس و حرف. ما عمدا این دو بیت را تفکیک نمودیم تا اولا زمینه سخن مان مشخص شود و ثانیا در مورد بقیه ابیات، این دو را شاهد بگیریم که قلب شاعر ما از مطالب با ارزش، سرود و آهنگ درونی و ذوق و قریحۀ کافی برای سرودن برخوردار است.
حالا مراتب سرودن یک شعر و یا غزل و یا هر نوع سروده ای چه چیزی می تواند باشد:
1 - منبعی راستین از احساس و نیاز به بازگویی آن. که مربوط می شود به روانشناسی هنری که صدها نکته ارزشمند و آموختنی در این زمینه می توان ردیف کرد. اما اصل قضیه، همان سرچشمه و جوشش احساسی و عاطفی است که هر شاعری بنا به مقتضیات زندگی، تفکر و رخدادهای اطراف و سرنوشت شخصی خودش از آن برخوردار است. کسانی هستند که دوست دارند این را به الهام درونی یا بیرونی تأویل کنند و آنرا از اختیار خودشان خارج بدانند. مشکلی نیست باز نتیجه همان است.
2- نحوه بیان این جوشش احساسی در قالب کلمات و جملات. در این مرحله تفاوت ها بسیار است و مهارت های شخصی، توانایی های ذاتی و اکتسابی و عوامل دیگری دخیل هستند تا تعیین کنند که این بیان شعری چگونه اولین بار اتفاق می افتد. ممکن است کسی از همان نخست این را در یک وزن و قالب و نوع ( ژانر ) خاصی بریزد و مثل مولوی چشمش را ببندد و بی وقفه ابیات و اشعار را مستانه بر زبان جاری سازد. در حقیقت امکان چنین چیزی وجود دارد اما یک اصل و قاعده نیست. قاعده اینست که قبل از این که جوشش احساسی مانند یک خواب و رؤیا، ضایع شود و تحت تأثیر رخدادهای دیگر از ذهن زدوده گردد، به ساده ترین و روان ترین شکل ممکن طرح آن روی کاغد ریخته شود.
3- مرحله سوم خوانش و بارآوری و تکمیل این متن و طرح اولیه است. این مرحله معین می کند که کدام قالب و گفتار و ساختار برای بیان چنین احساسی مناسب است: مثنوی ، غزل ، نیمایی و یا سپید و یا اشکال دیگر.
4- مرحله چهارم عبارت از تعیین جزئیات هریک از قالب ها و فرم های تعیین شده اعم از وزن و قافیه و بار زیبایی شناسی از هر نظر می باشد. در این مرحله شعر اصلی ساخته می شود اماهنوز ایراداتی را در خود دارد و در خوانش های بعدی و حتی مشورت و ویرایش و غیره تکمیل می شود.
5- مرحله آخر ویرایش نهایی و حذف اضافات و تکمیل نواقص و تغییرات نهایی است که بسیار حائز اهمیت است و هر گز نباید بخاطر عجله یا بی حوصلگی این مرحله را نادیده انگاشت. شاید بیش از پنجاه در صد زیبایی و ارزش هنری اثر در همین مرحله شکل می گیرد.
نکاتی که عرض شد تأمین کنندۀ:
استحکام موضوعی و بار احساسی و عاطفی و محتوایی اثر است در مرحله اول.
تأمین کننده فصاحت به معنی درستی و بی عیبی کلام، رعایت نکات دستوری و رساندن مطلب در مرحله دوم می باشد.
در مرحله سوم و چهارم تمامی کار شکل دادن و خلاقیتِ وزنی و قافیه ای و نحوه بیان اثر باید در حد امکان برطرف شده باشد.
در مورد ساختن ترکیبات ادبی، تشبیهات، استعاره و سایر صنایع ادبی نباید بصورت کلیشه ای و از روی تکلیف، کاری انجام داده شود. این مهارت ها در گفتار، از زندگی و دیالوگ ها و شنیدنی ها و مطالعات شاعر منبعث می شود و باید قبلا و بصورت روزمره و مطالعۀ اشعار و سروده های کلاسیک و معاصر شاعران و نویسندگان دیگر و مطالعات تئوریک حاصل آمده باشد.
امیدوارم این جسارت بنده را ببخشید و آن را به حساب یک هم آموزی و از هم آموزی هنری بگذارید که از هر گونه مراجعه ساده و بدون سلام و اظهار نظر رفتن و یا نظرات قرار دادی و تعارف آمیز دادن بهتر و مفید تر است.
در مورد ابیات دیگر سروده جنابعالی باید گفت که مطالب با ارزشی هستند که از پشت یک شیشه مات یا بخار گرفته خوانده می شود. باید این کدر بودن بیان را زدود. که این کار یک مهارت است و همه ما دقیقا بخاطر همین هدف در شعر ناب گرد هم آمده ایم.
موفق باشید و بنده هنر و احساس و قریحه شما را تحسین می کنم.

با سلام مجدد خانم رضایی عزیز بزرگوار . در ابتدا میخواهم از شما عذرخواهی کنم که به اشتباه فکر میکردم مصرع ( نگاهت میدوید همچون قناری ) دارای اشکال وزنی بوده که با راهنمایی عزیزان به اشتباه خود پی برده و از اینکه زود قضاوت کردم از شما عذر خواهی میکنم ، شدیدا .
فقط یک نکته که ظاهرا از نظرتان مغفول مانده آنست که بجای دویدن در همین مصرع قید میکردید (نگاهت می پرید همچون قناری ) ، شاید بهتر بود .
ضمنا قرار شد به سروده های بنده گریزی بزنید ، خبری نشده استاد رضایی .