آشوب تیر

بازخوانی «آشوب تیر» در پرتو نظریات ژولیا کریستووا:

پیش از آنکه نظمِ پدرانه‌ حاکم شود و حاکم بماند، زبان چیز دیگری‌ بوده‌ست؛ نه ابزاری برای معنا، نه زبانی برای انتقال، بلکه ریتم بوده و جریان و رقصی آیینی.
این مفهومی‌ست که ژولیا کریستووا نامش را chora می‌گذارد: فضایی بی‌مرز، گهواره‌وار، پیشازبانی؛ که نه دال دارد، نه مدلول؛ بلکه طنینِ مادر است، آمیخته به خون، بوی ترس و موج‌های بی‌نامِ اشتیاق.
و چه شگفت که این شعر، از همان‌جا آغاز می‌شود. از بافتی که معنا نمی‌طلبد، بلکه پژواک را و صدا را و لرزش را ترجیح می‌دهد. واژه‌ها این‌جا نه می‌گویند، که می‌تپند.

اما سوژه، بی‌قرار است. او نمی‌ماند در آن چاهِ نخستین. سوژه‌ی این شعر، در مسیر گسست است. او نه یک «من» است، نه موجودی تمام و ثابت. بلکه سوژه‌ای‌ست که مدام از خویش عبور می‌کند، فرو می‌ریزد، دوباره سربرمی‌آورد.
این مفهومی‌ست که ژولیا کریستووا نامش را Subject-In-Process می‌گذارد: سوژه‌ای سیال، در جریان، در تباهی و تکوین.
سوژه در این شعر، گاهی ماهی‌ست، گاهی تیر، گاهی پرنده‌ای که به گور خود برمی‌گردد؛ سوژه هرگز در هیچ پوستینی باقی نمی‌ماند.

زبان در این متن، ساخت‌مند نیست. نه از آن دست زبان‌هایی که جمله می‌سازند و معنا می‌دهند. بلکه زبانی‌ست که در خویش می‌پیچد، ریتم دارد، شکست دارد، موج دارد...
این مفهومی‌ست که ژولیا کریستووا نامش را Semiotic می‌گذارد: این زبان، بدنی‌ست که می‌نالد، نه منطقی که توضیح دهد. نه به‌دنبال پاسخ است، نه پایان.
بلکه فقط به‌دنبال امکانِ تن است؛ امکانِ لرزیدن، ترشح شدن، از خود عبور کردن.

پس مرزِ سوژه کجاست؟ آنجا که گور آغاز می‌شود. آنجا که کلاغ از توی سینه‌ات رد می‌شود و تو هنوز نمی‌دانی خاک یعنی چه. سوژه با چیزی مواجه می‌شود که نه خود است، نه دیگری؛ نه زنده، نه مرده...
این مفهومی‌ست که ژولیا کریستووا نامش را Abjection می‌گذارد: و این شعر تماماً آغشته به این تجربه است: تجربه‌ی گور، خون، جسد، دارکوبِ منقرض‌شونده؛ مرزهایی که به تهوع، به هراس، و گاه به خلسه ختم می‌شوند.

آخر:
در دلِ گسستِ دائم، در این زبانِ آشفته‌ی مادرانه، در این مرگِ دال‌ها و نبودِ نجات، چیزی هست که از سوگواری می‌گذرد. چیزی که از ابژه‌ی سوگ، سوژه‌ی رستاخیز می‌سازد. نه آن‌گونه که بر قبرت گل بکارند، بلکه آن‌گونه که خودِ قبر، خودِ زبان، جایی شود برای شکفتن.
این شعر، نه خطی‌ست، نه حلقه‌وار. شبیه جریانِ سیاهِ رودخانه‌ای‌ست که واژه‌واژه از مرگ می‌گذرد و نمی‌میراند. نه می‌خواهد بگوید، نه می‌خواهد برساند. فقط می‌خواهد باشد! ولی هست در آن لحظه‌ی لرزانِ میان تپیدن و گسستن، آنجا که نامی نیست، اما سوژه به‌رغم آگاهی از آنچه بر این خاک می‌گذرد، از درون همین خاک، دوباره زاده، دوباره زبان می‌شود.

عالی
سلام بر شما

با سلام وارادت
شاعرواستادبزرگوار
سرودی نا ب بامعنا خواندم
هزاران درودتان باد