تکبر

ﭼﻮﻥ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺑﺎﻻ ﻧﺸﺴﺘﯽ ﺭﯾﺰ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯽ
ﺧﻮﺩ ﺟﻨﺎﺏ ﻭﺩﯾﮕﺮﺍﻥ ﺭﺍ ﭼﯿﺰ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯽ

ﺑﺎ ﻏﺮﻭﺭﯼ ﮐﺎﺫﺏ ﺍﺯ ﺭﻭﯼ ﺑﻠﻨﺪﯼ ﻫﺎ
ﻫﺮ ﮐﺴﯽ ﺭﺍ ﺯﯾﺮ ﭘﺎ ﻧﺎ ﭼﯿﺰ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯽ

ﺩﺭﺩ ﺭﺍ ﮐﻮﺭﯼ نمی بینی و با لبخند
ﺍﺷﮏ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺧﻨﺪﻩ ﻃﻨﺰﺁﻣﯿﺰ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯽ

ﺑﺖ ﺷﺪﯼ ﻭ ﮊﺳﺖ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯼ ﻭﺳﺮ ﺑﺎﻻ
ﺟﺎﯼِ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﭘﺸﺖِ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯿﺰ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯽ

باد داری در دماغ و هر که را جز خود
با تکبر پست و ﺩﺳﺖ ﺁﻭﯾﺰ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯽ

ﺑﺲ ﮐﻦ ﻭﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﯿﺎ و خوب دقت کن
دوستان را از خودت ﻟﺒﺮﯾﺰ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯽ
تکبر- ﻣﺤﺴﻦ ابراهیمی (غریب)

سلام بر دوستان ناب
آن چه در این مقال شرح آن خواهد رفت برای دوستانی است که ذوق و طبعشان جنبش دارد و مایلند برخی نکات در مورد شعر را در کنار هم مرور کنند پس اصراری بر خواندن و رای دادن برخی که بر مسند قضاوتند و اهل فتوای، نیست که در صدور رای و فتوای بر پایه دیدگاه شخصی و تقابل نتیجه ای حاصل نخواهد شد و اگر هدف در طرح بحث از مسیر ایجاب خروج کند چه بهتر که به حال خود رها شود.

وزن تکبر غریب ساختاری است از بحر رمل ( فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فع ) که صاحب اثر چنان ترجیح داده که رکن آخر را کوتاه کوتاه کوتاه کند.

از خروجی وزن و ساختار واژه هایی که غریب در تکبر به کارگرفته چنین برمی آید که صاحب اثر مایل است چیزی را کوتاه کند.

به نظر می رسد تاثیر آهنگ اثر با همراهی مفهوم درونی به ذهن مخاطب می خواهد این طور القا کند که بهتر است از بالانشین های از مابهتران چیزی را کوتاه کند.

اما آن چه قرار است کوتاه شود به نظر می آید در لایه های زیرپوستی این اثر منظور "دُم" باشد تا صاحب اثر چه نیت کرده باشد ولی در ظاهر شعر کوتاه کردن مسیر بی مقصد تکبر است و پیوستن به جریانی جدید که در مقطع اثر به خوبی قابل لمس است.

توقف ناگهانی در انتهای مصاریع برای خواننده اثر مانند ترمزی ناگهانی است و در لایه های ذهنی مخاطب این توقف با به صدا درآمدن آژیر و زنگ هشدار برابری می کند.

اما مرور گفتار شیخ شمس قیس رازی در ص 141 اثر بی مانندش المعجم هم برای چنین روشی در استفاده از اوزان شاید خالی از لطف نباشد. آن جا که می گوید:
همچنین هر بیتی که اندکی ذوق نظم دارد از ابیات بحور مشهور مستخرج می شود و باقی نثری بی مزه است. از این جنس برین قدر اختصار می کنیم که در ذکر آن فایده نیست و مقصود از ایراد این مقدار نیز آن بود تا محقق گردد که در این فن بر آن چه مشهور و متداول است و اهل طبع و شعرا مفلق بر آن اشعار عذب گفته اند مزیدی نیست ...

منتقد بر این باور است که هرچند نمی توان تکبر غریب را جزو اوزان عذب دسته بندی کرد ولی با تغییراتی در رکن انتهایی مصاریع این اثر شاید بتوان مقدار تاثیرگذاری را بیشتر کرد.

برای مثال در بیت مطلع تغییراتی جزئی می تواند تاثیر آهنگ وزنی این شعر را بهبود بخشد:

(ای) ﮐﻪ ﺁﻥ ﺑﺎﻻ ﻧﺸﺴﺘﯽ ﺭﯾﺰ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯽ(، چرا)
ﺧﻮﺩ ﺟﻨﺎﺏ ﻭﺩﯾﮕﺮﺍﻥ ﺭﺍ ﭼﯿﺰ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯽ(، چرا)

و در ادامه

ﺑﺎ ﻏﺮﻭﺭﯼ ﮐﺎﺫﺏ ﺍﺯ ﺭﻭﯼ ﺑﻠﻨﺪﯼ ﻫﺎ(ی پست)
ﻫﺮ ﮐﺴﯽ ﺭﺍ ﺯﯾﺮ ﭘﺎ ﻧﺎ ﭼﯿﺰ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯽ(، چرا)

بی تردید این پیشنهاد وحی منزل نیست و حتی ایرادی بر ساختار وارد نکرده اما به عقیده منتقد چنان چه صاحب اثر میدانی وسیع برای تاخت و تاز و تاثیر گذاری بیشتر داشته باشد امساک در بذل شورآفرینی ایرادی خواهد بود که چشم پوشی از آن ساده نیست.

هرچه هست تکبر غریب وزنی صحیح دارد و نکوهش انتخاب وزن و ایجاد محدودیت در رکن انتهایی اوزان را نمی توان بر پایه علوم نظری لحاظ کرد.


عزت زیاد
وحید سلیمی بنی
بیست و یکم شهریور هزار و چارصد خورشیدی


از دوستان عزیز تقاضا دارم چنانچه این متن را کپی فرموده و در جای دیگر الصاق کردند، حواسشان به آیکون غنچه گل های تقدیمی باشد تا به جای آن واژه (خندانک) سه مرتبه تکرار نشود و دردسری جدید برای منتقد ایجاد نکند. دستتان را می بوسم که رعایت می کنید عزیزان دل برادر