عروض و جدول تقطیع

سلام و درود،
ادیب محترم،
جناب علیرضا حکیم،
از حضور مسئولانه و ابراز نظر صریح شما متشکرم.
از ورود مجدد به بحث های خسته کننده پرهیز میکنم اما توجه شما را به مبانی مطبوع و غیر مطبوع در اوزان عروضی جلب می کنم و نمونه مقاله ای که درپاسخ جناب هادی محمدی درج گردید.
در مورد ایراد قافیه با شما موافقم که حُزن ها و وزن ها را متوجه بودم و اجبارا درج کردم تا در وقت مقتضی اصلاح کنم اما او و نو را اصلا توجهی نکرده بودم که باید اصلاح کنم.
در این زمینه مطالعه میکنم. باز هم از شما متشکرم.
همچنین استفاده از الفاظی نظیر راه و چاه اندکی نشانه ای از برخورد عصبی را در خود دارد که اگر بخواهد اشاعه یابد در مورد مضمون و شکل بسی از سروده ها دامنگیر خیلی ها می شود از جمله خود جنابعالی. نهی و عتاب در اینگونه مباحثات مانعی برای نوآوری و پژوهش می باشد. دوست دارم توضیحاتی از شما بخوانم در مورد فرق بین ریتم و وزن در موسیقی، و پایه های نظری و عملی مطبوع بودن در علم عروض. این که هر جمله ساده در زبان فارسی وقتی در خانه های این جدول نشست با چینش خاصی از هجاهای کوتاه و بلند همراه است و چون قابل بیان است و ناهنجار نیست، در اثر تکرار وزن آن و استفاده از قافیه و آرایه های ادبی دیگر در ذهن خواننده و حتی سراینده از حالت نظم و نثر معمولی فراتر می رود. به اصطلاح رایج استعداد دریافت موسیقیایی مغز انسان را کوک می کند.
حتما شما تا حالا چنین تجربه ای را داشته اید که وقتی مدت مدیدی را به موسیقی ایرانی گوش فرا می دهد و ناگهانی سراغ موسیقی کلاسیک بروید برایتان خوشایند نیست.
یا بعد از شنیدن آهنگ های ریتمیک و عربیک ورود به موسیقی اصیل ایرانی یا موزیک های حزن آلود و کند پاپ ناخوشایند می باشد.
این ها سئوالاتی است که می تواند در ذهن خلاق و مجرب مدرسینی مانند شما پرورش یافته و آن ها را از حصارهای بلند پیش ساخته آزاد سازد. اما نه وفاداری و پای بندی به آثار گرانقدر و تجربیات درخشان گذشتگان خودمان. که خود آنان در زمان خودشان اگر می توانستند و فراغتی می یافتند در عرصه نوسازی و نوآوری گام بر می داشتند.
معنی خوش قماشی:
خوش قماش. [ خوَش ْ / خُش ْ ق ُ ]( ص مرکب ) خوش جنس. خوب جنس. مقابل بدقماش. خوب سرشت.
و ارتباط معنایی آن در متن سروده دال بر این است که « . . .
در این جدول یک نثر مشق شد به اینجا رسید. حال اگر یکی از بحر های شناخته شده
در سطور آن بنشیند، آنوقت مشاهده کن و ببین که نظم و خوش بافت و خوب سرشتی آن چه نواهایی را خواهد نواخت. . . » بنا به فرمایش شما آدم هایی مثل من که دائما دچار اشکال وزنی هستند به کمک این وسیله و ابزار که جایی ادعای نوآوری نداشت بلکه از خودش به عنوان یک هدیه نام می برد و ابزار کمکی، آنگاه همین آدم ناشی و پراشتباه به کمک این جدول می تواند بر این نقیصه غلبه کند و برای همیشه.

جناب آقای سبکبار از اینکه نقد پذیر هستید بسیار تشکر می‌کنم موفقیت حضرت عالی را خواهانم

سلام و دورد جناب هادی محمدی،
ادیب محترم،
نخست از حضور و اعلام نظر شما تشکر می کنم.
شما همیشه می توانید مرا نقدکوب کنید. من بهره های خودم را می گیرم و از این بابت شاکرم، تلخی اش گذراست.
نظر شما در مورد این که این جدول هیچ چیز جدید و نوی ندارد ثاقب و مقبول است و این که فقط نشانه های هجاهای کوتاه و بلند به اعداد صفر ویک تبدیل شده اند نیز آشکار و واضح می باشد. پس تا این جا هیچ نکته علمی و جدیدی در سخنان شما یافت نمی شود با اندکی بی توجهی به ماحصل این تغییر جزئی که شرح می دهم:
تغییر نشانه ها به صفر و یک به ما امکان می دهد که به مدل ریاضی الگوی وزنی هر مصرع دست بیابیم. شما می دانید و همه دانش آموزان دوره متوسطه نیز بلدند که جایگشت یا تعداد انواع طرقی که می شود دو عدد صفر و یک مثلا در 16 خانه که برای تکرار چهار باره رکن مستفعلن در نظر گرفته می شود معادل 2 به توان 16 می باشد. یعنی 65536 نوع چینش هجاهای کوتاه و بلند در 16 خانه یک مصرع بحر رجز مثمن سالم ( مستفعلن ، . . . ). . . ناتمام

در ادامه عرض می کنم که بیشتر نگرانی بنده در این دو روزی که از تولد این ایده در ذهن بنده می گذرد از این بود که کسی سندی ارائه دهد و بگوید که این مطلب قبلا ساخته و پرداخته شده است و بنده با توجه به قولی که داده ام عذری بخواهم و کنار بکشم.
از شما ممنون بودم که با تسلط و احاطه ای که به موضوع دارید اگر چنین چیزی باشد همان لحظه نخست اعلام می کنید.
اما این خوشحالی من زیاد طول نکشید.

در ادامه مطلب نخست، صرفا برای یافتن تعداد کل بحرهای شناخته شده زبان فارسی به اینترنت مراجعه کردم و با کمال حیرت به نامی بزرگ و قابل احترام و نظریات ایشان برخوردم که نمونه ای از آن را کپی پیست میکنم اما بر خودم لازم می دانم که کتاب این بزرگوار را تهیه کرده و عمیقا مطالعه کنم: این نام چه بود؟
مطلبش چه چیزی؟

این نام جناب مرحوم دکتر ابوالحسن نجفی و عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی بوده است.
نمونه ای از مطالبش تا به مشروح آن بعد از یک مطالعه جامع و دقیق بر می گردیم:
« . . .
ساختار اوزان شعر فارسی بر پایۀ آرایش دو نوع هجای کوتاه و بلند در مصراع است. اگر ترکیب این دو نوع هجا را بی‌قاعده در نظر بگیریم، فی‌المثل برای اوزان 16هجایی نظراً یعنی 65536 وزن متفاوت داریم. اما می‌توان با درنظرگرفتن شرایط محدودکننده‌ای این تعداد را کمتر کرد؛ مثلاً اگر بپذیریم که در وزن شعر فارسی هرگز بیش از دو هجای کوتاه به توالی نمی‌آید (نجفی، 1394: 163) و همچنین در نظر داشته باشیم که هجای آخر مصراع الزاماً بلند است، با توجه ‌به این دو شرط و کمک‌گرفتن از قواعد ریاضی خواهیم داشت:



n= تعداد هجاها = 16 , m= n-1

پس با این دو شرط شمار اوزان را به رسانده‌ایم.

برای اینکه آرایش هجاها قاعده‌مندتر شود، عروضیان به مفهوم دیگری به نام «وزن عروضی» نیز متوسل شده‌اند؛ اما تاکنون کسی به تعریف دقیق و خدشه‌ناپذیری برای آن، دست نیافته است. خانلری در کتاب وزنشعرفارسی، «وزن» را این گونه توضیح می‌دهد:

...تعریف زیر از وزن شاید جامع‌تر باشد: «وزن نوعی از تناسب است. تناسب، کیفیتی است حاصل از ادراک وحدتی در میان اجزاء متعدد. تناسب اگر در مکان واقع شود، آن را "قرینه" می‌خوانند و اگر در زمان واقع شود، "وزن" خوانده می‌شود.» (Braunschwig, n.d.)

و بلافاصله به نقل از موریس گرامون این تعریف را می‌آورد: «وزن ادراکی است که از احساس نظمی در بازگشت زمان‌های مشخص حاصل می‌شود. وزن، امری حسی است و بیرون از ذهن کسی که آن را درمی‌یابد وجود ندارد... .» (Grammont, 1946: 137)

ابوالحسن نجفی نیز ابتدا در خلال بحثِ مطبوع بودن یا نبودن دو وزن به نداشتن تعریف دقیق از وزن اشاره می‌کند و می‌گوید: «...نخست باید ثابت کرد که چرا در همین دایرۀ هفتم، مثلاً فعلاتن مفاعلن فعلاتن "مطبوع" است و فعلاتن فعلاتن مفاعلن "نامطبوع". این کار میسر نیست؛ مگر اینکه قبلاً ثابت شده باشد که چرا یک پارۀ کلام، موزون است یا موزون نیست. هیچ کتابی در عروض، حتی کتاب الول ساتن، تا امروز این مشکل را نگشودهاست.» (1394: 116). او سپس در قسمتی دیگر در مورد دایرۀ عروضی خود و در تعریف از وزن معتقد است: «...آنچه در آن بگنجد، حتی وزن‌هایی که هنوز ساخته نشده، موزون است و آنچه در آن نگنجد، ناموزون. بدین ترتیب، تعریفی از شعر مطبوع و نامطبوع به دست می‌آید: مطبوع، وزنی است که در این مجموعه می‌گنجد و اگر نگنجد نامطبوع خواهد بود.» (همان: 172)

تذکار دو نکته در این‌جا ضروری است: نخست این‌که به‌کار بردن کلمۀ نامطبوع، نسبت به شاعری که خواسته است با جسارت خود چیزی را به مذاق ما برساند، چنانچه باید اطمینان بخش نیست. وقتی شاعر در سرودن شعرش از میل ما تبعیت نمی‌کند، یا نسبت به چیزهایی که شاعران گذشته به ما آموخته اند(و البته برای گوش و ذوق ما عادت شده است) بی‌اعتنا مانده است، ضعف او نیست. نسل بعدی نیت شاعر را درخواهد یافت؛ زیرا دیگر تا آن زمان نیّت هنرمند جزئی از محیط مانوس او شده است.نکته دیگر اینکه ما از نوسانات شگفت‌آور آن چیزی که«ذوق» خوانده می‌شود، غافلیم. وقتی کلمه زیبایی می‌تواند در سیر پنجاه ساله‌ای، مسیر خود را به کلی عوض کند، مسلماً لازم است ماهیت پدیده‌های ساختۀ آدمی را عمیقتر مورد بررسی قرار دهیم. آثاری که بدون هیچ تغییری در یک نسل حسّ نفرت و نامطبوعی می‌آفریند و در نسلی دیگر حالت تحسین.

تعریف نجفی از وزن هرچند خدشه‌ناپذیر نیست، اما حداقل تعریف روشنی را به دست می‌دهد و درضمن31 وزن پرکاربرد شعر فارسی، که بیش از 90درصد اوزان شعر فارسی را تشکیل می‌دهد و همین طور بسیاری دیگر از اوزان را توجیه و تبیین می‌کند. نجفی شمار زیرگروه‌های این دایره را بیش از 400 و حتی تا دو برابر این مقدار بیان می‌کند (1394: 176)

از آنجا که تاکنون کسی به اندازۀ نجفی غور همه‌جانبه در این موضوع نداشته است، بهتر است ابتدا کار ایشان، چه از نظر اهمیت و چه از نظر اشکالات، بررسی و در آخر روش کامل‌تری برای طبقه‌بندی درست ارائه شود.
. . . »
لطفا با حوصله و تأنّی به مطلب نگاه کنید. اینجا دیگر به قول شما صحبت از کسی نیست که نه عروض می داند و نه قافیه می شناسد. بلکه یک بحثی است علمی که اگر در سایت شعر ناب در باره آن صحبت نشود پس کجا صحبت شود.

سلام و درود جناب حکم آبادی،
خوش آمدید و بسیار متشکر از ابراز لطف شما.

سلام و درود فراوان،
شاعر توانا،
سرکار خانم سارا خوش روش،
از حضور و ابراز لطف و نظر شما سپاسگزارم.

سلام و درود جناب ابراهیم کریمی ( ایبو )،
از حضور و دعای خیر شما متشکرم،
بنده سعی خودم را می کنم،
و گاهی گزارشی از نتایج این مساعی و نه چیزی بیشتر.
شما هم شادمان باشید.

سلام بر برادر عزیزم جناب رمضانی

ممنونم بابت حضورت در پای صفحه ی جناب سبک بار

و تذکراتی که در خصوص املای کلمات استاد و طراز دادی

شاید خیلی از دوستان زبان شناس دوکلمه ی فوق را فارسی میدانند و عنوان میشود که از فارسی به عربی رفته یعنی اول
استاد بوده بعد شده استاذ و اول تراز بوده بعد شده طراز
اما خیلی دیگر هم برعکس معتقدند که این کلمات از زبان عرب وارد زبان فارسی شده است

اما به دلیل ارادت ما به زبان فارسی قول نظر اول را قوی می‌دانیم. به هر حال ممنون از نکته سنجی شما

☘️☘️☘️☘️☘️

با عرض معذرت، اجازه می خواهم که در بحث شما در مورد جمع مکسر اساتید وارد شوم تا با تکیه بر شواهد و نظریه های مستند این بحث را در حالت یک تفاهم عمومی برای همیشه حل کنیم. جناب دکتر حسن انوری و حسن احمدی گیوی کتابی دارند که مشترکا نگاشته اند به نام دستور زبان فارسی 2 ( ویرایش چهارم ). در صفحه 96 آن در بخش 3-19 عین این مطلب درج شده است: « . .
برخی از اسم های معرّب از فارسی و جز آن را به صورت مکسّر، جمع می بندند:
دراویش، دهاقین، بساتین، اساتید، قوانین، دنانیر
که مفرد آن ها به ترتیب: درویش، دهقان ( = دهگان )، بستان، استاد، قانون، دینار است ( دو واژه ی اخیر از زبان یونانی وارد زبان عربی شده است. )
. . . »
اگر دقت کنیم مشخص است که استاد که کلمه فارسی بوده به هر شکلی که معرّب شده است. یعنی عرب ها آن را از ما پذیرفته اند و به زبان خودشان وارد ساخته اند. دو باره همین کلمه معرّب به فارسی برگشته و این بار در فارسی پذیرفته شده است به همان شکلی که تلفظ می کنیم و می نویسیم. گرایش کلی فرهنگستانی ها و فرهنگ نویسان امروزی بیشتر به پذیرش و نرمش است تا باید ها و نباید های محدود کننده. در همین مطلب هم می بینیم که از لفظ جمع می بندند استفاده شده است نه این که باید جمع بست یا نه بست. بنظر این جانب تلاش برای برگرفتن اساتید از زبان عامه منتج به نتیجه نمی شود.
جهت تأکید عرض می کنم که جناب دکتر حسن انوری مؤلف فرهنگ بزرگ سخن در هشت جلد به علاوه مقدمه، و یکی از یاران علامه دهخدا و جمع آورندگان لغت نامه مذکور می باشد.
همین طور است در خود فرهنگ سخن و لغت نامه دهخدا ذیل مدخل های استاد و اساتید این مطلب قید شده است که هم استاذ و هم استاد معرّب کلمه فارسی استاد است و هر سه شقّ جمع بستن بصورت مکسّر اساتید، اساتیذ و اساتذه مرسوم بوده است. و در هیچ کجا از به کار بردن اساتید نهی نشده است. همچنانکه از قوانین نهی نگردیده است. و این میل و راحتی در زبان گویش وران برای به کار بردن اساتید همچنان محفوظ مانده است.

درود مجدد جناب محمدی عزیز
سپاس از نکات جامعی که مرقوم کردین و سپاس از سعه صدرتون

سلام و درودی مجدد خدمت شما استاد عزیز و مهربان
ببخشید اگر در ارائه نقد بدون مقدمه وارد شدم و از این بابت امیدوارم به دل نگرفته باشید
همیشه از محضر قلم و توضیحات مفید شما می آموزم و بهره میبرم
بسیار سپاسگزارم که دلسوزانه وقت میزارید و همیشه تحلیل های خوب و مفیدی رو ارائه میدید
در پناه خداوند مهربانی ها شاد و سلامت باشید

سلام و درود فراوان،
شاعر موفق،
جناب محمد حسن پور صالحی،
از حضور و ابراز لطف شما در این صفحۀ محقر بسیار خوشحال و سپاسگزارم. اگر بدانم که حاصل تلاشم اندک تأثیری در پیشرفت شما و سایرین بجا می گذارد بسیار خرسند می شوم.

بنده چه کاره هستم استاد عزیزم .
این کار مسئولین است خودشان ببینند رسیدگی می‌کنند.

بار دیگر عزیز من هستید بزرگ من هستید .
خدا پشت و پناه شما .

سلام و درود،
جناب علیرضا حسنعلی،
از حضور و ابراز لطف شما سپاسگزارم.
شاید مناسب تر باشد که این تعریف را متوجه علاقۀ بنده به یافتن پاسخ سئوالی باشد که مدت ها در ذهنم حضور داشته است. همچنین دنبال راهی بودم که از کمند اشتباهات و سهوهای آزار دهنده وزنی خودم را برهانم. چون این کار را مفید ( یعنی ساختن و استفاده از ابزار کمکی جدول تقطیع ) تشخیص دادم به سایر دوستان هدیه نمودم. امیدوارم مفید واقع بشود.

سلام و درود بانوی محترم،
سرکار خانم طوبی آهنگران،
زیبا بود.

سلام و درود،
جناب فرهاد احمدیان،
شادمان از حضور شما،
و سپاسگزار از ابراز لطف جنابعالی هستم.
پاینده باشید.

سلام و درود،
بانوی محترم،
سرکار خانم معصومه خدابنده،
از حضور و ابراز لطف شما متشکرم.
شادکام باشید.

سلام و درود،
سرکار خانم فاطمه شایگان ( هیراب )،
سپاس از حضور و ابراز لطف شما
شادکام و موفق باشید.

سلام و درود،
دوست مهربان،
جناب احسان کریمیان علی آبادی،
با سپاس از حضور دوباره جنابعالی و ابراز نظر یگانه تان،
به عرض می رسانم این تلاش در حقیقت پژوهشی است در حیطه دانش وزن در زبان فارسی بر اساس دیدگاه ها ی صاحب نظران و دانشمندان به نام و شناخته شده و پذیرفته شده جامعه علمی و ادبی کشور.
اینجانب اگر از سر کنجکاوی و جسارت سئوالاتی را در آینده و به مرور، در این زمینه مطرح سازم بر اساس باور و احترام و دلبستگی کامل خودم به عروض و آثار گرانبهای خلق شده در آن
خواهد بود. زبان فارسی مانند همه زبان های زنده دنیا موجودیتی پویا و درحال تطور و پیشرفت می باشد و ما نمی توانیم چشم و گوش خودمان را بر تحولات حاکم بر آن ببندیم.
متشکرم از حضور شما
شادکام باشید.

سلام و درود،
جناب مهدی نساجی گرامی،
از حضور و تحمل زحمت خواندن سخن طولانی بنده و در کنار آن ابراز لطف تان سپاسگزارم.
شاید به کار بردن لفظ سعی می کنم چندان مناسب نباشد، اما بسیار مشتاقم که در محضر دانشمندان و منتقدان بزرگ دانشجویی پرسشگر باشم. ضرری برای دیگران و مخاطبان عزیزم نخواهد داشت اما برای خودم بسیار آموزنده و لذتبخش می باشد.
همواره شادکام و پاینده باشید.

سلام و درود سرکار خانم حوریا.د( شاهزاده خانوم )،
از حضور شما مسرورم و از ابراز لطف و قابل استفاده دانستن این هدیه ناقابل سپاسگزارم.