روایت ما

یا لطیف ارحم عبدک الضعیف

سپاس خدای را که فرصتی دوباره داد تا در دانشگاه شعر ناب نقدی بنویسم.

شعری پیش رو داریم از جناب آقای محسن ابراهیمی که ان شاء الله چند سطری در خصوص آن خواهم نوشت.

در سه محور این شعر را نقد میکنم

🔴 تحلیل عمودی شعر X

🔴 اتفاقات زبانی Y

🔴 رفتار یکسان واژه ها Z


👈🔷 محور X

مهمترین عامل پیوستگی غزل ارتباط عمودی بین مصاریع و ابیات است که نتیجه ی همه ی بردارهای درونی غزل به یک بردار برآیند ختم می‌شود و مخاطب می‌تواند هم شعر را درک کند و هم همزادپنداری با شعر نماید.
به یاد داشته باشیم برخی اشعار ممکن است پاره پاره شعر خوبی باشند ولی شاعر قدرت آن را ندارد که با ملات درایت این پاره ها را بهم ربط دهد و هنگام خوانش شعر، آن را کلاژ از هم گسیخته می بینم.
اما محسن برخلاف این سخنان این پیوستگی را در شعرش حفظ کرده و در غزل پنج بیتی خود این اصل مراعات شده گرچه پنج بیت برای غزل حداقل است و شاعر کمی باید شعر را بسط میداد و فراز و فرودی خلق می‌کرد اما قابل قبول بود.
روایت از مصراع اول شروع و دریک خط سیر ادامه می‌ یابد و به نوعی ابیات همدیگر را همپوشانی می‌کنند.
شعر باید امری خودکفا باشد که به هر سوال و ابهام مخاطب جواب دهد وگرنه ردیف کردن پی نوشت در شعر، ضعف شاعر است و عدم قدرت انتقال مفهوم وی را می رساند.
در هر حال محسن از این بعد نمره ی قبولی می‌گیرد هرچند مسیر سیرش خطی است اما
ایرادی نمی‌توان بر آن وارد کرد.
شعر محسن تصویر و تعبیر هیجانات و اندیشه های او در خصوص جامعه و انسان‌ها است.
در این حادثه ی ذهنی زمان و مکان و جغرافیا بر شاعر اثر گذاشته تا اینگونه ناله سرایی کند.


👈🔷 محور Y

زبان در شعر هسته ی مرکزی پردازش و نمود نوشته هاست و المانی است که نمی‌تواند از شعر جدا شود بر اساس قاعده ایی که یکی از شاعران چینی به اسم تسرینگ ووسر در قرن حاضر ابداع کرده و به قاعده ی چوان سانگ معروف است زبان همزاد شعر است روح شعر است جزو لاینفک شعر است.
اتفاق زبانی یکی از مهمترین موضوعات پیرامون نقش زبان است.
اساسا زبان در شعر، متشکل از زیر‌ساخت‌ها و رو‌ساخت‌هایى‌ست که به باور اکثریت، تنها روساخت‌ها باعثِ ایجادِ اتفاق زبانى در شعر مى‌شوند. اگر بخواهیم با دیدى دقیق‌تر به روساخت‌هاى زبان بپردازیم، باید به بازى‌هاى زبانى و استفاده از سیستم جانشینى در زبان اشاره کنیم. برخى معتقدند جابه‌جایی افعال در خدمت شعر، باعثِ ایجادِ اتفاقِ زبانى مى‌شود برخی برعکس آن را حادث شدن اتفاق زبانی می‌دانند خود زبان تصویر ساز است و تصویر سوز گرچه باور خیلی ها با آن منافات دارد.
قطعا و حتما به‌کارگیرىِ مؤلفه‌هایى از جمله «استعاره، مجاز، تشبیه، کنایه و…» باعث اتفاق های زبانی می‌شود البته این استعمال باید درست و به‌جا باشد وگرنه خود همین مولفه ها باعث سلاخی شعر ما می‌شود.
محسن در این غزل از استعاره بیشتر استفاده کرده تا دیگر مولفه ها که به زعم من یکی از نقاط ضعف این غزل همین بوده و با عنایت براینکه تعداد ابیات هم کم است بیشتر جلوه گری می‌کند.
محسن در این غزل از بازی های زبانی کمتر استفاده کرده بازی زبانی باعث می‌شود اولا موسیقی درونی شعر تقویت شود و در ثانی برای مخاطب جذاب باشد اما محسن در یک خط، سیر کرده و توالی را در این شعر از یاد برده است.
گرچه شاید عده ای باورهای رادیکالی نسبت به زبان داشته باشند و آن را وسیله ی رسانش مفهوم به مخاطب بدانند اما به زعم من یکی از اهداف زبان رسانا بودن آن است و شاعری موفق است که از سایر اهداف زبان هم باخبر باشد.



👈🔷 محور Z

در شعر واژه و واژه گزینی اولویتی است که هرگاه فراموش شده شعر از تب و تاب افتاده
شما شعر موزونی را در نظر بگیرید
قوافی صحیح، وزن صحیح، دارای ارتباط عمودی و افقی، ساختار درست اما با این همه آن تاثیر جادویی را بر مخاطب ندارد چرا؟
جواب این مسأله گزینش واژگان ناصحیح در شعر است و عدم رعایت اصل حسن همجواری کلمات توسط شاعر
واژه گزینی توتم شعر است و اگر درست انجام نشود حتی کارکرد زبان و رسانش آن مختل می‌شود.
استفاده از شبکه های معنایی، کلمات چند معنایی، کلمات مترادف ،کلمات متضاد، کلمات هم آوا، کلمات هم نویسه،
کلمات هم آوا _ هم نویسه، کلمات چند تلفظی، کلمات هم خانواده باعث می‌شود که
رفتار واژه ها از یکسانی و جمود نجات پیدا کنند و هیجان خوانش برای مخاطب همچنان متصل باشد.


مثلا همین مصراع محسن

👈 هرآنچه هم گذشته به ما بازگشته ایم

گذشته و بازگشت همین قصه را دارند و باعث شده که واژه ها در یک خط راست حرکت نکنند اما خب در شعر محسن عزیز این شگرد خیلی کم بود.
همچنین در واژه های ساده و مرکب که خود شامل واژه های وندی و وندی مرکب است همین قاعده تکرار می‌شود.


برای محسن عزیزم آرزوی موفقیت دارم

یا حسین بن علی

سید هادی محمدی