📒دفتر نقاشی‌ کودکانه 🎨

بیش از ۴۰۰ سال پیش آقایی به نام " کاراواجو " که اهل ایتالیا بود یک تابلوی نقاشی کشید به نام " تردید توماس " که بعدها به عنوان یکی از گران ترین تابلوهای تاریخ هنر از آن یاد شد . داستان از این قرار بود که مسیحیان معتقد بودند که پیامبرشان چند روز پس از دفن ، از میان مردگان برخواسته و به دیدار شاگردانش می رود و با آنها شام می خورد ( شام آخر ) اما یکی از آنها به نام توماس نمی تواند این صحنه را باور کند و می گوید باید زخم او را لمس کنم تا مطمئن شوم این صحنه واقعی ست . و همین شد که پیش آمده و انگشت در زخم پهلوی عیسا فرو برد . تا اینجای کار ما با یک روایت کاتولیکی طرفیم که می تواند الهام‌بخش هنرمندان قرار گیرد . اما کاراواجو ، شقیقه های توماس را برخلاف دیگر اجزای صورتش ، پیر و شکسته به تصویر می کشد ، تا بتواند به زبان رنگ و طرح، عمق خجلت و حیرت این حواری بدباور را نشان دهد . و اینجاست که هنر از قانون جهان فراتر می رود و به زبانی سخن می گوید که همیشه و هنوز نامکرر است .

در شعر جناب حاجی پور عزیز ، نمادها در سه دسته طبقه بندی می شوند :

۱- رنگها
۲- حیوانات
۳- عناصر


رنگ قرمز : در فرهنگ ایرانیان نشان عشق و هیجان بوده و گاه نشان خشم و غضب . جلادان اغلب جامه ی سرخ می پوشیدند و گویند شاه عباس هرگاه بر کسی خشم می گرفت و قصد تنبیه او را داشت جامه ی غضب می پوشید که سرخ بود . شهاب الدین سهروردی نیز معتقد بود که عقول دو بخشند : سفید و سرخ . عقل سفید را تدبیر می دانست و عقل سرخ را عشق ( نام یکی از کتاب‌هایش نیز عقل سرخ است ) . در اوایل قرن نوزدهم رنگ سرخ به ادبیات چپی وارد شد ، مارکسیست ها آن را رنگ شهادت می دانستند و آنها که در راه عقیده کشته شده بودند را با گل لاله و گل سرخ یاد می کردند . این باور به ادبیات ما نیز وارد شد و شاعران و هنرمندان زیادی ، رنگ سرخ را برای نشان دادن مفهوم ایثار و شهادت انتخاب می کردند .


رنگ آبی :

این رنگ نیز از ابتدای تاریخ نماد مهرورزی و آرامش بوده و میتراییان باستان چه در ایران و چه در هند و روم ، آن را به شکل گل نیلوفر نشان می دادند . در هر کتیبه ای اگر گل نیلوفر دیدید ، بدانید پای میترا در میان است . در مهراوه ( محراب ) که بخشی از مزگت( مسجد ) بود . همیشه از رنگ آبی برای کاشی‌کاری استفاده می شد . این رنگ و مشتقات آن ( آسمانی ، فیروزه ای ، اقیانوسی، اطلسی و ... ) در طول تاریخ همواره نماد نیکی و آرامش و بیکرانگی و جاودانگی بوده و بخصوص در مذهب مورد عنایت ویژه بود.


رنگ زرد: چینی ها و هندوان رنگ زرد را نماد شادی و خردمندی می دانستند . و ایرانیان نیز آن را رنگ عقل . و معتقد بودند که پوشیدن جامه ی زرد ، نشان از خردورزی ست . در معبد بزرگ شائولین که پایتخت بوداییان جهان بود، همه سرها را تراشیده و لباس زرد داشتند . زیرا غرور را آفت خرد می دانستند و با زدن موهایشان نشان می دادند که غرور را در خود شکسته اند.

رنگ قهوه ای : رنگ مکان و سکونت است . و رنگ زمین

۲- دسته ی حیوانات:

اردک / اسب / مرغ / ماهی
که به ترتیب نماد سرزندگی/ نجابت و زیبایی / پرواز و سبکبالی و حیات و برکت هستند .

۳_ عناصر:

البته اینجا منظورم از عناصر تک اتمی در جدول مندلیف نیست . بلکه فهم قدما از اساس آفرینش بود که می گفتند جهان از،عناصر اربعه تشکیل شده و آن چهار عنصر ، آتش،باد، آب و خاک هستند . که باید آنها را گرامی داشت.
.....

من فکر می کنم شعر ( البته جوششی ) اتفاقی در نهان آدمی ست . به همین دلیل است که بسیاری اوقات ما خود نیز همه ی زوایای شعر خویش را کشف نمی کنیم و بعدها خود یا دوستان نوری بر آن گوشه ها می تابانند . پربیراه نیست اگر ادعا کنم چه بسا ، شاعر شریف این خطوط ، شاید هرگز به فکر نمادگرایی در شعرش نبوده . اما در پس زمینه ی خیالش و حافظه ی ناخودآگاهش تمامی این نمادها حضور داشتند . نمادها برای اختصار و صرفه جویی در بیان است . و بعدها خود به ارزش تبدیل می شوند. از دید شاعر وقتی کودکی در جهان گرسنه است، هیچ رنگی و هیچ طرحی اعتبار ندارد و زندگی و حیات با همه ی ابعاد و زوایا و وجوه خود ، مرده ای بیش نیست . چرا که هر کودک ، لبخند آفرینش است و اگر کودکان رنج بکشند ، ردیف تمام غزل‌ها " پژمرده " گی ست !

پس چگونه می توان دست چنین شاعری را نفشرد ؟ درست در زمانه ای که کودکان نه تنها سیر و سرزنده نیستند بلکه امکان زندگی نیز از آن‌ها گرفته می شود . چه در حال کشیدن رنگین کمان باشند در ایران ، و چه در حال ماسه بازی باشند در رفح ......


مانا

به نام او که می داند

علیرضا حاجی پوری باسمنج راوی عشق
دفتر نقّاشی‌‌‌‌ کودکانه
دفتر نقّاشی‌ام در زیر تلِّ خاک پژمرده
لاله‌ها در انتظار رنگ ، در کولاک پژمرده

کلبه‌ی چوبیّ و جنگل ، کوره راهِ آرزوها
خاطراتِ کودکی در دودِ وحشتناک پژمرده

مرغکِ زردم میان دفترم غمگین و صد پاره
در سکوت شب صدای گریه در پژواک پژمرده

اُردکم غمگین به روی ماسه‌های خشک نهر آب
غصّه‌یِ دریا زده زندانی ضحّاک پژمرده

پای اسب قهوه‌ای رنگم‌ شکسته زیر ویرانه
دوستم در انتظار مرگ و قلب از چاک پژمرده

ماهیِ قرمز درون حوضِ بی آبِ ترک خورده
از غمِ باران به زیرِ دوزخِ هتّاک پژمرده

آسمانِ آبی و خورشیدِ پشتِ کوه ، فرسوده
در غبارِ نیمه شب در سینه‌ام افلاک پژمرده

با مدادم عکس یک طفلِ گرسنه می‌کشم در باد
تا ببیند آسمانها ، بی صدا ادراک پژمرده

سلام به دوستان دانشگاه ناب
بعد از مدت ها چشممان روشن شد به جمال مهرداد جمشیدی و ردیفی از پنجره های سبز (مانا) شعرناب را در خود غرق کرد.
به گمانم آن چه مهرداد جمشیدی (مانا) قلمی می کند از چشمه ی جوشان احساساتی جاری می شود که سرچشمه اش به زعم من از « ماناییسم » برمی خیزد. تمدنی باستانی در مناطق کردستان که ماهیتش را از طبیعت وام می گیرد.
اما چرا مهرداد جمشیدی معتقد است:
"همین حالا هم بگویم به هزار و یک علت که مهمترینش عدم تجربه ی کافی ست ، چندان در تشخیص وزن ، دقیق نیستم. هرچند مثل طوطی آن ها را حفظم."
بدون شک عدم علاقه به بررسی نظم و قوانینی که گفتار را به نظم می کشد -علیرغم درک مطلب می تواند- ریشه در یکی شدن با طبیعتی داشته باشد که نظمش را شاید بتوان همان بی نظمی از دیدگاه انسانی دانست.
مثل این که جاری شدن سیلاب در طبعیت علاوه بر ضررهایی که ممکن است به اموال انسانی وارد کند مرگ افراد را نیز رقم بزند اما طبعیت در نظمی از پیش تعیین شده، سیلابش را رها خواهد کرد بدون نگرانی از اموالی که زیان خواهد دید یا انسان هایی که به کام مرگ خواهد کشاند.
تمام این مقدمه چینی ها را کردم تا برسم به این مصرع از اثر دفتر نقّاشی‌‌‌‌ کودکانه ی علیرضا حاجی پوری باسمنج راوی عشق
کلبه‌ی چوبیّ و جنگل ، کوره راهِ آرزوها
کلبه ی چو ( فاعلاتن ) بیّ و جنگل ( فاعلاتن ) کوره راهِ ( فاعلاتن ) آرزوها ( فاعلاتن )
کلاه نمدی ها به این می گویند رمل مثمن سالم. وزنی که از تکرار ارکان سالم بحر رمل تشکیل می شود که می توان در قیاس، آن را اوج نظم جاری شده از طبع سالم دانست. مثل سیلابی که با تمام قدرت از طبیعت جاری می شود و هرچه در سر راهش قرار بگیرد را می بلعد.
برایش فرقی ندارد چه بر سر راهش ایستاده، مال یا جان. هرچه باشد را به کام می کشد و به سوی هدف از پیش تعیین شده اش که رسیدن به تراز انرژی سکون است حرکت می کند.
اما بقیه مصاریع این اثر چه ساختمانی دارند.
دفتر نقّاشی‌ام در زیر تلِّ خاک پژمرده
دفتر نقـ ( فاعلاتن ) قاشی ام در ( فاعلاتن ) زیر تلِّ ( فاعلاتن ) خاک پژمر ( فاعلاتن ) ده ( فع )
رکن آخر این مصرع و مصاریع دیگر این اثر یک ( فع – قابل تبدیل به فاع ) اضافه دارد. یعنی دامنش را دراز کرده یا شاید بتوان گفت این زحاف اضافه پایی است که از محدوده تشخیصی گلیمش بیرون آمده.
اما سئوالی که مطرح است بدون غرض ورزی، طبع مخاطب در بررسی و قیاس این دو مصرع با کدام یک از مصاریع راحت تر همگام می شود؟
کلبه‌ی چوبیّ و جنگل ، کوره راهِ آرزوها
دفتر نقّاشی‌ام در زیر تلِّ خاک پژمرده
حالا یک تغییر کوچ می دهیم به مصرع دفتر نقّاشی‌ام در زیر تلِّ خاک پژمرده و با یک کاهش کوچک در رکن انتهایی دوباره بازنویسی اش می کنیم.
با تبدیل واژه ی ( پژمرده ) به ( مرده ) به مطلب تطویل پایان می دهیم.
دفتر نقّاشی‌ام در زیر تلِّ خاک مرده
حالا دوباره با مصرع همگام می شویم و قدم می زنیم.
برداشت را به عهده مخاطب می گذاریم و می گذریم.
اما مثل همیشه گریزی سریع خواهم داشت به اثر گرانبهای شمس قیس رازی رساله ی المعجم فی معاییر الاشعار العجم و خواننده را حواله می دهم به مطالعه توضیحی مطالبی که ذکر آن رفت.
شمس قیس رازی در صحت مبحث (تطویل) طولانی کردن زحاف آخر در بحور مثل رجز که از رکن مستفعلن برمی خیزد مواردی را ذکر کرده که از تکرار دوباره اش برای اختصار بحث پرهیز می کنم.
همچنین در بحث اوزان نامطبوع مطالبی را قلمی کرده که بر الگوی همین اثر منطبق است و خواندنش برای جویندگان خالی از لطف نیست و بحثی با موضوع رکن آخر و تطابق اوزان واژه ها به عنوان ردیف و قافیه دارد که دوستان را دعوت به مطالعه اش می کنم.
اما بد نیست گوشه چشمی به چرایی به کارگیری واژه ( پژمرده ) از سوی صاحب اثر به عنوان ردیف این اثر داشته باشیم که برداشت من این است که صاحب اثر هنوز خاصیت ( مرگ ) را در نمادهای به کار برده شده در اثر خود ندارد و امیدوار است پژمردگی ای که به آن تکیه کرده با رسیدگی تبدیل شود به طراوت و شادابی اش را باز ستاند.
ا... اعلم

ناصر خسرو
چون بگوش آید از بربطی آن راهک نو
روی پژمرده ت چون گل شود و طبع گیا

عزت زیاد - وحید سلیمی بنی
روز پیش از چارده خرداد هزار و چارصد و سه خورشیدی