صاریغ

با سلام و عرض ادب
برجسته‌ترین نکته درباره‌ی رضا سعادت‌نژاد در کنار دغدغه‌مندی، “آزاد اندیشی“ اوست که همین موضوع ایشان را صاحب نگاهی تازه و تعهد ادبی کرده است. در جامعه‌ای با پیشینه‌ ده‌ها سال سرکوب، با انواع و اقسام نادیده گرفتن‌ها، با بی‌شمار مطالبات و احساسات عقیم مانده‌‌ و غیره... ظهور جوانانی مانند رضا که در ابعاد مختلف رادیکال و پیشرو و آگاهی‌رسان‌ اند، جای بسی امیدواری دارد. انسان محصول محیط است و بی‌شک رضا سعادت نژاد نیز مثل خیلی از شاعران امروزی از محیط پیرامون خود تأثیر میگیرد. کنشمندی و رویکرد ادبی او نشان میدهد که در این آشفته بازار به دنبال فردایی بهتر است.
در ابتدا لازم میدانم راجع به «صاریغ» توضیحاتی عرض کنم زیرا نکاتی در زیست این جانور وجود دارد که به کشف برخی کدها کمک میکند: «گروهی از کیسه‌داران هستند که انواع مختلفی دارند. جثه‌‌ی یک گونه‌ از آن‌ها به اندازه‌ موش و گونه‌ای دیگر به اندازه گربه است که در قاره آمریکا - جنگل‌‌های آمریکای جنوبی زیاد یافت میشوند. ماده صاریغ‌‌ها بچه‌هاشان را زیر شکم خود در کیسه نگه میدارند. نوزادان صاریغ‌ هنگام خطر بر پشت مادر سوار میشوند و دم خود را به دم او می‌پیچانند! این جانوران یا از ”لاشخورها” تغذیه میکنند یا در میان “آشغال‌ها“ به دنبال غذا میگردند. این تطبیق‌پذیری با محیط زیست و این نوع رژیم غذایی، باعث میشود که صاریغ‌ها به‌سرعت جمعیتشان را افزایش دهند.»
در خوانش دوباره‌‌ی شعر پی بردم که شاعر گسیختگی دو واقعیت سوبژکتیو و آبژکتیو در ذهن و زبان را آنچنان که باید به غایت نرسانده اما در موارد دیگر مثلا در انتقال معنای پیام و روایت فضای استعاری و... تاحدودی موفق عمل کرده است.
برای رسیدن به تعادل مناسب باید کمی افسار ذهن را کشید؛ (بیشتر برای اشعار زبان‌محور) یعنی هرجا که شعر مابین ذهن و زبان گیر افتاد، کفه‌ی ترازو را به نفع ساختار زبان سنگینتر کنید چرا که زبان مانند کاور عمل میکند و لباس شعر محسوب میشود. بهترین ایده‌ها و زیباترین مضامین اگر از فیلتر زبان (اجرای زبان) عبور نکنند برجستگی خود را از دست میدهند.
اما دستور عمل برای تخیل عینی و تخیل ذهنی، متفاوت است؛ هرکجا تخیلات عینی از ذهنیت‌ شما سبقت گرفت باید از سرعت عینیت بکاهید و به سرعت تخیلات ذهنی بیافزایید چرا که ساختِ ویژه‌تری به دنبال دارد. البته ناگفته نماند بستگی به سبک و سلیقه‌ی شاعر نیز دارد... به اینکه آیا شعر شما اندیشه‌محور است یا تخیل‌محور؟ فضای شعر انتزاعی‌ست یا عینی؟! ممکن است یک شاعر بخواهد ذهنیت را برجسته‌تر نشان دهد و شاعری دیگر در پی عینیت و اندیشگی باشد. بطور کلی پیشنهادم به شاعران امروزی (به‌ویژه سبک پسامدرن) در کنار ساختار و سلامت زبان‌، نمایاندن وجه ذهنی شعر است؛ هرچند تعادل در این مقوله نیز خالی از لطف نیست.

در انتهای جنگل اهریمنی
ماه را در برکه و ستاره ها را روی دامن انعکاس
دم و باله دار دیدم
که سرانجامِ گریزشان دیواره ی برکه بود و سرگیجه
و صاریغی که این گونه برای ستاره ها....
متیلِ شب را می شست:
نوشیدن جرعه ی ازادی
حرام است
بر ملت اسیری که می پاشند
رنگ های جعلی را به دیوار حصر اختیاری

((نفرین بر انسان‌نماهایی که بر کهنه زخم مردم نمک می‌پاشند... آه در این حیات وحش _ در این جنگل آسفالت، انسانم آرزوست! و امان از این کوتوله‌های سیاسی که فقط بفکر فکل کراوات و رنگ کت‌وشلوارشان هستند. احتمالا اشاره شاعر به چماقداران و رنگ‌های سیاسی و طبقات مختلف جامعه است... و گویا طعنه میزند به افراد وسط‌بازی که رنگ به رنگ چهره عوض میکنند. متأسفانه تهی‌دستان و طبقه فرودست جامعه جزو گروه‌های دو سر سوخت هستند! یعنی همواره از نگاه دیگر طبقات اجتماعی یا مورد ترحم و دلسوزی محض قرار میگیرند، یا در جایی که منافع طبقه سرمایه‌دار و دولت با منافع تهی‌دستان در تضاد قرار میگیرد، زود - تند - سریع به عنوان عناصری خطرناک و ناباب تلقی میشوند.))
به قول شاملوی بزرگ:
آه اگر آزادی سرودی می‌خواند / کوچک/ همچون گلوگاه پرنده‌یی/ هیچ‌کجا دیواری فروریخته بر جای نمی‌ماند.

زندان شهر پرشده
از بزاق های نجسی که تیتر می زنند:
 واکسن هاری ، ارگانیک
دندان های حریصی که پاچه را نمی گیرند
                                            می خورند

((در برخی سطرها لحن و بیان و زبان کمی حالت شعاری و گزارشی دارد... یعنی شاعر به اشارات مستقیم و پیام صریح تن داده است.
در اینجا بنظرم “میخورند“ کافی بود زیرا “نمیگیرند“ شرح و بسط اضافه است و کشف ندارد. در واقع شاعر زیاده‌گویی میکند و میگوید: این نیست و آن است، آن نیست و این است... یادتان باشد نباید بیش از حد توضیح واضحات داد و لذت برداشت آزاد را از مخاطب گرفت. بطور خلاصه: میانه‌ی شعر در ایده خوب است اما در اجرا چندان قابل قبول نیست.))

و تکان می دهند برای زندانبان
دم کثیف حقارت را
وقتی که حماقت هایشان به جای چوب ، نان دارد
شب ها عوعو
سر ظهر نفس نفس
عصر ها پی ماده سگ و اخر هفته...
همبستر گربه های شهرند

غریبه‌سازی - عادت‌زدایی:
یکی از ویژگی‌های برجسته‌ی هنر و ادبیات امروز، «عادت‌زدایی» یا معکوس کردن روند عادت است... عادتی که ادراک ما را به واسطه‌ی روزمرگی به خود دچار میسازد؛ ما آنچنان به محیط پیرامون عادت میکنیم که دیگر به مرور زمان حتی آنرا نمی‌بینیم! و این ندیدن بدبختانه مشکل بزرگ ماست.
هدف شعر امروز معکوس کردن این جریان است چرا که متفاوت دیدن - عمیق دیدن، ناآشناکردن اشیا و پیچیده کردنِ فرم، طول مدت درک و طلب را بیشتر میکند. به هر حال روند ادراک روندی «زیبایی‌شناسانه» است و باید طولانی باشد. بنابراین به رضا سعادت نژاد توصیه میکنم بیش از هر مقوله دیگر به فکر «آشنایی‌زدایی» باشد و شعر به شعر به سمت این مهم برود تا بدین‌ وسیله عادت را از نگاه - ذهن - و زبان خود بزداید.
[یک مثال ساده:
آشنا - اطناب - اضافه: هر روز صبح/ وقتی آفتاب طلوع میکند / گل‌های باغچه‌ / با طراوت و شاداب‌تر میشوند.
غریبه - ایجاز - تعریض: آفتاب که از خواب بیدار میشود / گل‌های باغچه‌ می‌خندند.]
حال با این الگو و سرمشق شعرت را بررسی کن و هرجا که دچار عادت - مستقیم‌گویی شده است را علامت بزن... اینگونه خود متوجه ایرادات شعر خواهی شد. رضا جان پیشرفت محسوس قلمت نشان میدهد که در این مدت مطالعه و تمرین خوبی داشتی و این روبجلو بودن جای تشویق دارد اما انتظارم از تو شاعر با استعداد بیشتر از این حرفاست.
با آرزوی موفقیت برای رضا جان سعادت نژاد و سایر دوستان