درودی دیگر بانو مهتدی ارجمند
باید نواقص آفریدۀ خود را شناخت و مرحله به مرحله در رفع آنها کوشید. منظورم در یادداشت پیش، بیشتر لغزشهای وزنی بود نه ضعف تألیف:
وزن هر مصراع از شعرتان فاعلاتن/ فاعلاتن/ فاعلن است:
مغزها را میخورند بی پختگی
میبرند تا چشمهی فرسودگی
در این بیت، دال در انتهای افعال "میخورند" و میبرند" یک هجای کوتاه اضافی به وزن تحمیل کرده است و در نتیجه لغزشی در وزن هردو مصراع دیده میشود. یعنی اگر مثلاً این دال را برداریم و بگوییم "میخورَن" وزن درست میشود ولی این "میخورَن" مناسبِ زبانِ این شعر نیست. این دالها شاید در زبان محاوره اصلاً به چشم نیاید، ولی در این شعر فضایی موسیقیایی را اشغال کرده است که در این وزن آن فضا وجود ندارد:
مغ ز ها را = فاعلاتن/ می خُو رن = فاعلا (= فاعلن) > پس از این باید یک هجای بلند (تن) بیاید تا فاعلاتن دوم کامل شود امّا در مصراع پس از "میخورن" دال آمده که هجایی کوتاه است؛ فضایی که این دال اشغال کرده است در این وزن وجود ندارد. به عبارت دیگر، در این فضا فقط در یک صورت میتوان دو ساکن پیاپی آورد و آن این است که در چنین موارد باید کلمۀ پس از ساکنِ دوم را با الف (یا: آ) آغاز، یا به اصطلاح تدارک کنیم تا آن عیب را بپوشانیم. دقّت بفرمایید (بدون توجّه به معنی و رسایی جمله):
مغزها را میخورند ای مردمان
در اینجا همان "مغزها را میخورند" که در مصراع شماست، حفظ شد امّا بجای "بی پختگی"، "ای مردمان" را گذاشتیم که بر همان وزن است: تن/ فاعلن (یا: مستفعلن). منظور این است که در این تغییر هیچ هجایی کم و زیاد نشده است. حال این پرسش پیش میآید: اگر چنین است، یعنی اگر "ای مردمان" هموزنِ "بیپختگی" است، پس چه چیزی باعث شده است که با "ای مردمان" وزن درست شد ولی با "بی پختگی" وزن درست نبود؟ مگر شعبدهبازی است؟ پاسخ پیشتر گفته شد: پس از اجتماع دو ساکن متوالی در اینجا کلمه را با الف آغاز کردیم و این سبب شد که آن دال (در پایان میخورند)، که اضافه بر وزن آورده شده بود، با آوایِ الفِ "ای" ادغام شود و خودِ الف را حذف کند و... و دیگر فضایی موسیقیایی مخصوص به خود نداشته باشد که وزن را برهم بزند.
دقیقاً همین اشکال در ابیات زیر هم دیده میشود:
خانهی امید را سازیم به خواب
بستری از غصهها در رختخواب؛
میمِ "سازیم" اضافه بر وزن است؛
بی تلاش و بی کنش، بی واکنش
عمر را سر بردهایم در کشمکش؛
میمِ "بردهایم" اضافه بر وزن است؛
ریش و قیچی دادهایم بر بی مخان
زشت کردیم چهرهی زیبایمان؛
که میم در "دادهایم" و "کردهایم" اضافه بر وزن است.
سعی میکنم که دیگر بابت چنین نکاتی مزاحم صفحۀ ارجمندتان نشوم زیرا نتیجه نگرفتن از تکرار چندبارۀ چنین نکات وزنی در یک صفحه، مثل کاسۀ داغتر از آش شدن است.
با مهر و احترام
مثل همیشه شعری پرمغز
زیبا هم بود..
در پناه خدای مهربان باشید