شکلات تلخ

سلام به همگی
و پژمان جان بدری

پژمان بدری با در نظر گرفتن تز و آنتی‌تز و با شناخت خوبش از دهلیزهای اندیشگی شعر دیروز، پنجره‌ای را بسوی یک «سنتز» (که میتوان منظره اکنون و آینده شعر ایران و جهان را از آن تماشا کرد) باز کرده و با درک هنر انتزاعی، آگاهانه به ايجاد شعر امروز رسيده است. او شاعری تصويرگر، سورئال، روایت‌محور، و در عین معترض بودن درون گراست. بدلیل قلم آوانگاردی که دارد بيرون را مطابق دنيای درون خود به تصوير میگيرد اما ديد و لحنی جهان‌بِروز دارد. یعنی بجای روتوش کردنِ واقعیت یا پنهان کردنِ آن به زیر فرش، سعی دارد عینیت را با واقعیتِ بی‌رحمش، به ذهنیت پیوند بزند و سپس با چاشنیِ رفورمیسم روی کاغذ بیاورد. به همین دلیل در اکثر اثار او برتری تصاویر اتفاقی بر تصاویر اثباتی، و همچنین برتری تصویر بر قضاوت-مطلق‌گرایی را می‌‌بينيم. در نظام بافت اشعارش، كلمه و تركيب‌های برگرفته از مکتب پست‌مدرن بسيار است و بخوبی معنای کشف و شهود را میداند. بن‌مایه‌ی بیشتر کارهای او از دل فقر و فاصله طبقاتی بیرون می‌آید و براحتی بدون افکارِ «جزم و قبض» میتواند راجع‌به موضوعات روز جامعه حرف بزند.

در این شعر اجتماعی-احساسی، مسئله عشقیّت مستقیما به شکل کلیشه‌ای مطرح نيست، اما یک عاشقانه‌ی لطیف در آن احساس می‌شود. شکلات تلخ شاید کنایه یا طعنه‌ای باشد که از بازار داغ ولنتاین خریداری شده و کام شاعر ما را شیرین که نه بلکه تلخ کرده است. در واقع به رابطه عاشقانه تن میدهد اما «طن» نمیدهد!
شاید هرگونه رابطه‌ای را، هرگونه عشقی را، و هرگونه مناسبتی را از دریچه ذهن خود می‌بیند و با نظر شخصی خود تفسیر میکند نه از نظر عرف جامعه... لذا به هر قیمتی راضی به عشقولانه‌بازیِ زیراکس‌شده نیست. (آن‌هم با دلار پنجاه و خورده‌ای تومانی)
شاعر خیلی هوشمندانه و با ظرافت رفتار کرده است بنابراین نقاد نیز باید خیلی ظریف و هوشمندانه بنویسد؛ بله پژمان جان وقتی ما طنز تلخ یا کمدی سیاه و بیمارگونه داریم، چرا سبک «شکلات تلخ» نداشته باشیم!؟! پاییز تلخ، زمستان تلخ، ولنتاین تلخ (شکلات تلخ) و حالا نوروز تلخ.
آری در سرزمین وارونه‌ها، در سرزمینی که جمع اضداد است، چارلیِ قصه‌ ما بجای کارخانه شکلات‌سازی، کارخانه‌ی بحران‌سازی راه اندازی کرده است و شیرینی‌هایش همه از دم تلخ‌اند. (ماشاالله بزنیم به تخته یه‌وقت چشم نخورن آقایون)

شگردهای زبانی در کنار آرایه تشخیص و مجاز در این اثر جایگاه ویژه‌ای دارد، و ترکیب تصاویرش گاه پلی‌فونی‌ و گاه کلاژگونه‌اند. مانند شروع شعر که تمهیدات زبانیّت آن باعث تونالیته و هارمونی مطلوبی شده است.

تیک کات،تاک کیت
تاک کیت،تیک کات
ساعت مَشنگ می چرخد
انگار شام آخرست؛

[شاعر بجای تیک‌تاک میگوید تاک‌کیت که گیجی و مشنگی زمان را نشان بدهد.
نظر شاعر درباره وضعیت امروز جامعه در لایه‌های زیرین اثر مشهود است و تحلیلش از وضعیت بغرنج اقتصادی و آینده‌ای مبهم هروله‌کنان پیداست.]
به‌ویژه در این سطرها:

سایه ام حتی
مرا انکار می کند
طبق معمول
پرده های خانه
باکره مانده اند و
یکی شبیه انزوا
با موی جوگندمی
روی تختِ بی خواب
از درون آینه
زاغ سیاهم را
چوب می زند
تا به دستِ صبحانه
خورده شوم
از گلوی میزِ ناهارخوری امّا
پایین نمی روم
کمی نمک
کمی ادویه
شاید میانِ قُل قُلِ ترس
دَم کشیدم!
انگار شام آخرست؛
سایه ام حتی،
مرا انکار می کند
فرش پاچه می گیرد
اشیا یکی یکی
به قابِ عکس قدیمی
مهاجرت کرده اند
عجب منظره ای
وقتی موهای تو
به باد می وزید
مزرعه ی گندم بود
آرد بود
اصلا از نان شب
برای من واجب تر بود
لعنتی...

[به حرکت پلکانی-آسانسوری اجزای سازنده جمله و ترکیب معنایی این سطرها توجه کنید:
موهای تو
باد
گندم
آرد
که در نهایت تبدیل به «نان» میشود. (مثل خون در رگ) درواقع تاکید شاعر بر واجب بودن نوعی گزاره‌ی پارادوکسیکال را رقم زده و آیرونی آن شاعرانگی خوبی را به ارمغان آورده است.]

این اَفعال زبان نفهم چرا
فقط بود،بود می کنند؟
جمله ای از زبان نبودنت:
(جهان پر از پنجره هاییست
که علف زیر پای شان سبز شده
آنقدر چشم انتظار بوده اند)
به آخر شعر پرتم کرد

[و در پایان تراژدی انسان معاصر را میخوانیم که (با رنج، تلخی، و مستی) پس از گردش طاقت‌فرسای زمین به ملاقات پروردگار خود میرود.
آیا زندگى فى نفسه داراى معناى خاصى است که باید آن را کشف کنیم و قدر بشناسیم... یا این ما هستیم که باید بدان معنا ببخشیم؟ در نظر نیچه هیچ چیزى فى‌نفسه ارزشمند و بامعنا نیست! به گفته‌ی او: گردوى زندگی پوچ و توخالى‌ست و این انسان‌ها هستند که به اشیاء و پیرامون خود ارزش میدهند.]

از هویتی مجهول
که روبروی شبح خودم
شطرنج بازی می کند
می پرسم
مردگان برای اولین ملاقات با خدا
چه هدیه ای سفارش می دهند؟؟؟
چند جعبه شکلات تلخ
یا خمره خمره شراب ناب
که رنجِ زمین را
فراموش کنند!!!

بطور کلی در یک کلام: موتیف و استعاره کنایی-بنيادی این شعر از «رنج جانکاه اما متعالی» نشئت گرفته است.
پژمان جان پیرامون این سپید خوب میتوانم خیلی بیشتر از این‌ها بنویسم اما از عمد تمام کدهای آنرا رمزگشایی نکردم چرا که روز اول انتشار است و نمیخواهم لذت کشف برای مخاطب از دست برود.
با آرزوی موفقیت برای پژمان بدری دوست خوبم و سایر دوستان🌿 یاحق