غربت شاعرانه ها

سلام ..... اول از هرچیز یک ترفند مانایی نشانتان بدهم . حتمن بارها برایتان پیش آمده که به هر علتی کامنتی که نوشته اید قبل از ارسال از بین برود و شما ناچار به ترک صفحه یا مراجعه و تایپ مجدد شده اید . بهترین راه آن است که ابتدا در واتساپ بنویسید و بعد اینجا کپی کنید . یا قبل از ارسال اول متن را کپی کنید .

همین قدر کوتاه بگویم که قافیه در شعر سپید مجبور نیست اما ممنوع هم نیست و چه اشکال دارد اگر گاهی وزن درونی شعر به جدار بیرونی اش نیز سرایت نموده و اسباب نشاط گردد ؟ و در مورد یک دستی زبان هم بگویم که به مفهوم زمانی آن است و نه به معنای بومی کردن آن . ما سه نوع زبان برای گفتار داریم :

۱- زبان قدیمی ( آرکاییک )
۲- زبان رسمی ( معیار )
۳- زبان محاوره ( کوچه بازار )

در شعر چنانچه بخواهیم نقل قول کنیم گذار از هرکدام از این زبانها به زبان دیگر عیبی ندارد :

مثال :
مرد بقال از من پرسید
چند من خربزه می خواهی ؟
من از او پرسیدم
دل خوش سیری چند ؟


زبان اصلی شعر در اینجا معیار است ، اما مرحوم‌ سهراب بخاطر لوکیشن این جملات که در بازار بوده از همان گفتار محاوره استفاده کرده است .

اما شاعر برای کاربرد کلمات از زبانهای بیگانه ( بومی یا برون مرزی ) دستش به فراخور معنا باز است . زیرا اگر بنابر محدودیت و ممنوعیت این واژگان باشد ، درصد بسیار بالایی از واژه های فارسی در واقع فارسی نیستند . ما به هرحال برای رادیو / تلوزیون / و بسیاری اختراعات و بسیاری مکاتب هنوز نامی پیدا نکرده و رواج نداده ایم . در شعر قطعنامه از احمدشاملو واژه های انگلیسی و نام بزرگان را یادم هست که به کار برده بود . همینطور عبارتها و کلمات هندی در شعر سهراب یا کلمات محلی در شعر نیما
قدیم ترها نیز حافظ و سعدی و مولوی و ... عبارات و کلمات خارج از فارسی کم نداشتند . مثلا همان بیت اول دیوان حافظ که با \" الا یا ایها الساقی ادر کاسا و ناولها \" شروع شده و نه فقط عربی ست و اکثر مردم عادی معنی اش را نمی دانند ( الان ملت می ریزن توی نت ) بلکه کل جمله نیز اقتباس از یزید بن معاویه بوده .
یا مثلا در داستان کنیز و پادشاه که حضرت مولوی از \" استثنا \" می گوید و مرادش جمله ی \" ان شاء الله \" است و البته هر دو عربی . یا در داستان رزم علی و عمربن عبدود یک بیت این چنینی دارد :

راز بگشا ای علی مرتضا
ای پس از سوء القضا حسن القضا


پس وقتی ما از سلامت و یکدست بودن زبان حرف می زنیم ، منظور حفظ حتی الامکان لهجه ی حاکم بر شعر است که یا محاوره باشد ( مثل مرحوم پناهی ) یا معیار ( مثل مرحوم‌سپهری ) یا آرکاییک ( مثل مرحوم اخوان )
وگرنه کاربرد کلمات بیگانه ( چنانچه طبیعت شعر را مختل نکنند ) منعی ندارد ، همچنانکه پیش از این نداشته . نه فقط کاربرد عبارات و کلمات زبان دیگر ، بلکه اصطلاحات علوم دیگر مثل نجوم و موسیقی و ریاضی و فلسفه و ... هم کم نبوده و حتا شاعران برای نشان دادن دایره ی دانش خود به آن تمسک جسته اند . آنجا که حضرت حافظ می فرماید \" صراحی گریه و بربط فغان کرد \" یا جایی که مولانا می فرماید : \" عشق اسطرلاب اسرار خداست \" و از این دست مصاریع و ابیات و عبارات ، همه گواه صدق ادعای این نوشتار است .
حالا اینهمه صغرا کبرا کردم تا برسم به امپرسیونیسم ....

همه ی اهل خرد بر این صحه می گذارند که گاهی کلماتی هستند که همتایی در زبان دیگر ندارند . و برای توضیح آن شاید مجبور به توضیحاتی چندخطی شویم . یا معادلی که مفهوم دقیق آن کلمه را برساند ، پیدا نمی شود . در دهه هفتم یا هشتم قرن ۱۹ میلادی ، گروهی از نقاشان در پاریس بر اهمیت و تاثیر نور بر رنگها تاکید داشته و سعی کردند به جای ترکیب رنگها ، از خود رنگهای اصلی استفاده کنند و در واقع ترکیب آنها در خود بوم نقاشی صورت بپذیرد . آنها دلیل این کار را حفظ اصالت منظره ی مادر می دانستند و معتقد بودند اثرشان صادقانه تر است . در واقع می توان این سبک از نقاشی را که به هنرهای موسیقی و ادبیات و سینما هم سرایت کرد ، نوعی وفاداری به طبیعت دانست . پس اگر بگویم امپرسیونیسم و نچرالیسم هردو از یک مادرند ، و حتا دیدگاه ژان ژاک روسو رو نوعی امپرسیونیسم اندیشه بدانم ، شاید تا حدودی محق باشم . پس امپرسیونیسم به حقیقی بودن ، صداقت و طبیعی بودن و بکارت یک تم اصرار دارد . حالا اون تم اینجا چیست ؟ چشم السیا
خوب پس السیا ( معادل یونانی حقیقت و کاراکتر شعرهای مجید ) چشمانش نشان از صداقت و طبیعت و بکارت دارد . و به هیچ تصنع و فریب و دوز و دروغی آلوده نیست . و رنگین کمان نیز رنگهای حقیقی اند که از پس باران نمود پیدا می کنند و خویشتن آشکار ، و حقیقت البته بار ثقیلی ست و محملی سنگین وگرنه کمر رنگین کمان از دشواری اش خم نمی شد . از خواص قصیده های قلیچ عبارات تک ضرب است که شاعر به جای توضیح یا تعمیق آنها در شعر ، سعی می کند در حد نیاز و به شکلی کدوار آنها را بیان کند و کشف علت و اسباب آن را بر عهده ی مخاطب می گذارد . در اینجا نیز :

انجمن انجیرهای هنر کال
منقار های نقد منصف صاف
صفوف سینه ی برهنه تا به ناف
و کلیساهای کلیشه وار و کج
معصومانه ی مسموم
دل های مقوایی
سیگار های فلزی
اعضای پارلمان بی سر
اروتیک فرزند
پازل های مکعبی مادر

کدهایی هستند که گشایش هرکدام از آنها باعث باز شدن قیود و عقود اثر گشته و راه را بر فهم و تعمق آن آسان تر می کنند .

نقد را در جواب دوستمان سیاوش آزاد پرانرژی نوشتم که از بابت کلمات بیگانه و مقفا در شعر پرسش کرده بود . و امید آنکه پاسخی در خور داده باشم .
و این را نیز اضافه کنم که برای شناخت هر شعر ، شناسایی پس و پیش هنری آن شاعر و کلیشه های قلم و شخصیت او نیز می تواند چراغی فرا راه نقد اثر باشد . ما اغلب در نقد و تحلیل هایمان این مهم را فراموش می کنیم . این است که ممکنست حضور محبوبه در شعر سلمان و السیا در شعر مجید و آیدا در دفاتر بامداد و ری را در قلم صالحی و البته خانم بنده یعنی گلاله ( ) در دیوانگیهای مانا برایشان آبستن حیرت و پرسش باشد . هرچند اگر از خود ما نیز بپرسند ، نه از ازل چیزی به یادمان می آید و نه تاریخ دقیق ابد را می دانیم .... اما السیا اگر حقیقت است ، آیا حقیقت امری نسبی ست یا مطلق ؟
و آیا این معنا را می توان بر واژه سوار نمود و آیا این روح برهنه ، در تنی آرام می گیرد ؟ یا تن و جان و فکر و حس را نیز به دنبال کشیده و در آفاق محو می شود ؟؟
آیا شاعر السیا زنده است ؟


مانا

درود
از دیشب و پریشب که وول خوردم در میان شعرهای ارسالی و جدول نقد را مرور کردم و همینطور جدول پرمخاطب ترین را و اینور و آنور گشتم بالاخره چند مورد شعر واقعی دیدم که بخاطر آنها عضو شدم . آن آقای مانا و آقای مولایی کارشان حرف نداشت و خانم عبدلی که تجربه اش انگار کمتر بود و لیکن پای در کفش اراده و مکاشفه کرده بود و همین باعث شد پای صفحه شان مطلبی کوتاه بنویسم . اما از این کانال و از آن کانال سر از اینجا در آوردم . نام خانوادگیتان مرا یاد زنده یاد علی قلیچ خانی انداخت که شوربختانه کتب شان یافت نمی شود و در زمان خود نیز رسانه های جیره خوار او را کشف نکردند . در زمانه ای بی رحم هستیم که انزوا و ستم و آپسوردیت حاکم را تنها می توان به زبان کد و نشانه های رمزی بیان کرد که اولا فضا برای برداشت های متنوع ایجاد شود و ثانیا راه اختفا آسانتر گردد . نمادهای جالبی در این اثر دیدم که می ترسم شرح آنها را توهین به شعور مخاطب تعبیر نمایند . هرچند در نقدی که اون بالا نوشتند به برخی سوالات پاسخی درخور داده شده ولی رسالت نقاد در مواجهه با چنین آثاری علاوه بر دفاع از آنها ، تشریح نیز هست . در این شعر ما دو اردوی متخاصم داریم :

اردوی حجم
اردوی رنگ

اولی به واقعیت و خط و نقطه نظر دارد
دومی به حقیقت و نور و جلوه

اولی پی لذت است ( و فرزندش اروتیک )
دومی پی کشف است ( و سازنده ی الثیا )
اولی کوبیسم است و بر مکعب ها اصرار دارد
دومی امپرسیونیسم است و از فیزیک پیشتر رفته

اما الثیا در این شعر زن نیست . بلکه زنانگی ست
زیرا زن ها ممکنست زنانه نباشند و زنانگی را نیز می توان گاه از کائنات گرفت . چرا که حقیقت نیز در واقع جلوه ای زنانه دارد وگرنه اینهمه تکاپو برای همآغوشی با آن معنا نداشت . انسان تشنه زن نیست بلکه کشته زنانگی ست . زن می میرد . می آید . می رود ولی زنانگی همیشه هست . زن پیر می شود اما زنانگی همواره جوان است .

در اردوی راست این لشکر جرار هستند :
۱- سیگارهای فلزی ( که توخالی اند و دودی بی مایه دارند )

۲- سناتورهای بی سر ( که فکر ندارند و از اندیشه و حتی جایگاه اندیشه نیز بی نصیبند )

۳- دل های مقوایی ( که تپش و خواهش ندارند و چگونه از مقوا توقع عاطفه و عشق می توان داشت )

۴- معصومیت مسموم ( عصمت تنها با اختیار معنا دارد وقتی محدودیت باشد عصمت نیز معلول بی ارادگی است پس اختیار هوایی تازه است که عصمت را فربه می کند و گناه را نیز . اما عصمت مسموم تعابیر فراوانتری دارد . که من تنها از زاویه ی خود بیان کردم


اما در اردوی چپ عشق است که با الثیا اعلام وجود می کند و رنگها قالب مکعبی را رها کرده و از راه خورشید بر بوم شعر می نشینند . تا منشور شاعر آنها را به دلخواه و بر اساس طبیعت و طینت شان تجزیه کند . اینجور است که در پایان شعر رنگین کمان رخ می نماید و تازه می فهمیم در این شعر تمام وقت زیر باران بودیم . باران حقیقت . باران الثیا

دستتون مریزاد
و چقدر حالم خوب شد با این شعر
و با این شاعر
و با این شعور

وقتی باران در نگاهت
سفیر سلام فروردین است
چه از نگاه من می ماند
جز رنگین کمانی در ستایش خورشید؟

درود و عرض ادب و احترام خدمت دوستان ناب و برادرم

زیستن در دنیایی که هر مفهومی در آن است به تعداد تمام انسانها تعبیر و معنی دارد، کمی سخت می نماید. دنیایی که هر انسانی در آن، مرکزیت و محوریت خاص خود را دارد و به تعبیری دنیا مراکز متعدد دارد.
اما ورای این نوع نگرش به دنیا و انسان ها خوشبختانه امری جلوه گر است که بر کسی پوشیده نخواهد ماند و اشتراکی موجود است که محدود به فرد نیست و آن حقیقت است. و آنچه مهم است، پذیرش حقیقتی ست که فارغ از جهت گیری انسان ها مسیر خویش را به درستی می پیماید و ابایی از موجودیت ندارد.
آنچه سبب ترفیع روحانی و شخصیت سازی در انسان ها میشود در واقع در قدرت پذیرشِ حقیقت است. و میبینیم که این پذیرش از سوی شاعری عالی رتبه چون جناب قلیچ خانی چگونه منجر به شناخت حقیقت شده است.
و آنچه که در آثار ایشان بارز است، شعر بازتابی از شعور و بصیرتی ژرف است. نه به رخ کشیدن معلومات است و نه تلاشی برای بودن.
شعر جناب قلیچ خانی حقیقتی ست که از درون می جوشد نه ابزاری که ساخته می شود. نوری ست که می تابد و چشم را بینایی می بخشد. نسیمی ست که آرام می وزد اما تاثیراتش چنان عمیق است که روح و ذهن را با خود می برد و در هزارتوی معناها به روشنی راه می گشاید.

سخن در باب معرفتی که در این شعر رخ می نماید بسیار است و مجال اندک.
سپاس ها از جناب قلیچ خانی و عرض پوزش از حضور اساتید گرانقدر