خیال

یا لطیف ارحم عبدک الضعیف

سپاس خدای را که فرصتی دوباره داد تا بنویسم.
شعری پیش رو داریم از جناب آقای علی فداکار که چند سطری در خصوص آن خواهم نوشت.

♦️ وقتی «شعر کوتاه» می‌گوییم صورت‌های گوناگونی در ذهن ما مجسم می‌شود. تک‌بیت، دوبیتی، رباعی، لندی، هایکو و... همه «شعر کوتاه» خوانده می‌شود. هریک از قالب‌ها ساختار و فرم مشخص خود را دارند و با معیارهای معین از همدیگر بازشناخته می‌شوند. البته در کنار ممیزه‌های فراوان، در جهاتی هم با یکدیگر مشترکند.

♦️ آیا برای «شعر کوتاه» تعریف خاصی وجود دارد؟

بعضی بر این عقیده‌اند که شعر تعریف‌ناپذیر است و ما نمی‌توانیم تعریف کاملی از آن به دست دهیم؛ چراکه شناخت ما از آن محدود است و هر تعریفی هم اگر صورت می‌گیرد، به جنبه‌های خاصی از آن اشاره دارد. اما برخی دیگر باورمندند که شعر بر اساس جوهر و عناصر درونی خود قابل تعریف است. از این‌رو برای آن تعریف‌هایی ذکر کرده‌اند. لیکن همه ی این تعریف‌ها به جنبه‌های ویژه‌ای از شعر اشاره دارند.

♦️ اگر بخواهیم از «شعر کوتاه» تعریفی به دست دهیم، این تعریف باید ناظر بر همه ی این تعریف‌ها باشد. یعنی هم «جنس» داشته باشد و هم «فصل».
با جنس خود تمام انواع شعر را شامل شود و با فصل خود، قالب‌های دیگر را کنار بگذارد. تا جایی‌که می دانم چنین تعریفی از «شعر کوتاه» وجود ندارد. بسیاری از نویسندگان و شاعران نیز با این نظر موافقند و عقیده دارند که تاکنون تعریف روشنی از «شعر کوتاه» فارسی به وجود نیامده است.

💬 قدرت‌الله ذاکری، یکی از هایکو شناسان ایرانی در مورد این‌که آیا «شعر کوتاه» فارسی همان هایکوی ژاپنی است یا نه، ابراز عقیده می‌کند:

«شکی نیست که به هیچ عنوان نمی‌شود قوانین هایکوی ژاپنی را در «شعر کوتاه» فارسی لحاظ کرد. پس تنها می‌توان در کوتاه بودن شعر از هایکو تقلید کرد. در سرتاسر جهان خیلی‌ها اشعار کوتاه سروده و آن را مجموعه هایکو نام نهاده‌اند. پس این‌که اشعار کوتاه خود را هایکو بنامیم ایرادی ندارد. اما به هیچ وجه نمی‌فهمم «اولین هایکوهای فارسی» یعنی چه؟! ما هیچ تعریف دقیقی از هایکوی فارسی نداریم... اگر هم فرض کنیم قرار است هایکوی فارسی داشته باشیم، باید دستورالعملی داشته باشد، ویژگیی داشته باشد، باید سال‌ها بگذرد و مجموعه‌های «شعر کوتاه» پدید آید و آن‌وقت متخصصان فن شعر بررسی کنند که این اشعار کوتاه دارای چه ویژگی‌هایی است و بر مبنای آن هایکوی فارسی را تعریف کنند و بعد با توجه به این تعریف ببینیم اولین هایکوهای فارسی را چه کسی نوشته است.»

♦️ مشخصه های شعر کوتاه

✔️ تصویر

رضا براهنی در کتاب «طلا در مس» تصویر را چنین تعریف می‌کند:

«تصویر، حلقه زدن دو چیز از دو دنیای متغیر است به وسیله ی کلمات در یک نقطه‌ معین.»

و

«تصویر کلمه‌ای است کلی و جامع و شامل هر نوع تشبیه، هر نوع استعاره هر نوع سمبل و هر نوع اسطوره می‌شود.»


در شعر جناب فداکار تصویر وجود دارد
تصویر بافتن موهای یار و بافتن خیال که باهم تلاقی دارند اما از لحاظ نو و بکر بودن تصویری است دستمالی شده و غیر نو که بارها و بار آن را شنیده و دیده ایم و هیچ کشفی جدید برای مخاطب ندارد
و مخاطب بهتر از آنها را بارها شنیده است


✔️ ایجاز

یکی از شاخص‌ها و شگردهای «شعر کوتاه» ایجاز است. ایجاز به مثابه ی رکن اساسی نقش اولیه خود را ایفا می‌کند. حتی بسیاری از واژه‌های ضروری از کار می‌افتند و کلماتی که مطابق قواعد دستوری باید بیایند دیگر در ساختار شعر حضور ندارند.

در شعر جناب فداکار این ایجاز وجود ندارد
اولا کاربرد نادرست عبارت نخ به نخ برای بافت مو زیبایی آن را کاسته است در ثانی چنانچه شاهزاده خانوم هم در نظرشان به آن اشاره کرده اند وجود دو فعل می بافم غیر ضروری و حشو قبیح است.
حتی عبارت آه هم در این شعر زائد است چرا که در ذات خیال بافی آه و حسرت وجود دارد و نیازی به آوردن آن نیست


✔️ پرهیز از آوردن فعل در حد امکان

از آنجا که «شعر کوتاه»، خود به سه یا چهار سطر ختم می‌شود، لذا لازم نیست در هر سطر فعلی آورده شود. آوردن فعل تنها در جایی ضروری است که شعر بدون آن امکان فهم نداشته باشد یا آوردن آن به زیبایی و فرم شعر کمک کند. در غیر آن حذف فعل از محسنات «شعر کوتاه» محسوب می‌گردد..

و همانگونه که گفته شد جناب فداکار با فعل می بافم شعر بودن این نوشتار را به خطر انداخته است



✔️ محدودیت سطرها

در اشعار کوتاه حتما و قطعا باید از کمترین سطور استفاده کرد و معنا و مفهوم را در کمترین فضا خلق کرد وگرنه دیگر نمی‌شود به آن شعر کوتاه نام نهاد

متاسفانه جناب فداکار این اصل را نیز در شعرشان رعایت نکرده اند


از نظر من شعر جناب فداکار نمره ی قبولی دریافت نمی‌کند اما باتوجه به اینکه ایشان ابتدای راه هستند قطعا و حتما با تمرین و ممارست و مطالعه به قله های رفیع شاعری خواهند رسید
به امید آن روز ان شاء الله

یا حسین بن علی

سید هادی محمدی







💠 یک نقد……………… یک آیه 💠

اللَّهُ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ وَيَقْدِرُ ۚ وَفَرِحُوا بِالْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا فِي الْآخِرَةِ إِلَّا مَتَاعٌ

خدا روزی را برای هر کس که بخواهد، وسعت می دهد و برای هر کس که بخواهد، تنگ می گیرد. و [آنان که از حیات جاوید و پرنعمت آخرت بی خبرند] به زندگی زودگذر دنیا شادمان شدند، در حالی که زندگی دنیا در برابر آخرت جز متاعی اندک و ناچیز نیست. رعد (۲۶)




منابع اسنادی


📚 دکتر صهبا ؛ فروغ
مبانی زیبایی شناسی شعر ؛ دانشگاه اراک ، مجله علوم اجتماعی و انسانی دوره بیست و دوم ، شماره سوم

📚 ایچیسون جین
مبانی زبان شناسی ؛ ترجمه ی
محمد فائض؛ تهران ؛چاپ اول؛ انتشارات نگاه


📚 طاهری حمید ؛ رحمانی مریم
تصویر شعر سپید ؛ادبیات فارسی ؛ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ؛ سال اول ؛ شماره دوم