غریب

به نام یکتا خدای هستی بخش

با آرزوی سلامتی و بهبودیِ کامل و سعادتِ روزافزون برای مدیر عزیز سایت استادسیّداحمدی زاده و نیک‌روزگاریِ یکایکِ شما نابیانِ ارجمند - شاعران گرانقدر سایت ادبی شعرناب یا به قول بزرگان: دانشگاهِ ناب

به بهانه‌ی خواندن شعر هنرپرور و جزییات پردازِ زیبای آقای احمدی امین ارجمند ، باعنوان تامّل برانگیزِ (غریب) ؛ بااجازه‌ی همگی شما شعردوستان ، چندخطی هرچند کم‌بضاعت و سریع ، راجع به شعر سپید تقدیمِ دل‌های اندیشمند شما گرانقدران می دارم .

همان‌گونه که اکثریتِ شما عزیزانِ صاحب‌اثر واقف هستید ؛ شعر سپید به دلیل نداشتن قافیه و وزن عروضی ، از طریق ِ بیانی‌تلفیقی ، موجب اثرگذاری بر روی سِیرِکلام در طول شعر می شود که از ویژگی های شعر سپید می توان به : نداشتن قافیه  ، وجودِ مکث‌های آنی در میان مصاریع برای دعوتِ مخاطبان یا خوانندگان به اندیشیدنِ مضاعف در باب محورِ تاکیدیِ شاعر در اثنای متن ، بُروزِ سکته های متناوب ، عبارات انعطاف پذیر  و تکیه های پی در پی بر واژگانی خاص و مدّ نظر گوینده ، اشاره داشت .

واحد شعر سپید ، مُبتنی بر وحدتِ معنایی است و بدون تعداد سطورِ مشخص و مصاریع معلوم ، تعيين می گردد.

این نوع نویسندگیِ شعر با دیدگاهی نواندیش در جهان‌بینیِ وسیعِ از جمیع جهاتِ علمی ، هنری ، اقتصادی و فرهنگی و فردی و بویژه اجتماعی در مواجهه با معضلات عدیده ی جوامع کنونی می پردازد و می‌کوشد تا موسیقیِ بیرونی  را به یک‌سو نهاده و از موسیقیِ درونیِ واژگان بهره‌مند باشد  و گاهی نیز از موسیقیِ کناری و معنوی کمک بگیرد تا ضعف خود را از لحاظ نداشتن موسیقی بیرونی جبران نماید .

شعر سپید ، معادل اصطلاح انگلیسیِ \\\\" blankverse  \\\\" ( در ادبیات غرب ، به ویژه در شعر انگلیسی) شعری است بی قافیه امّا موزون . هر مصراع این نوع پردازش در زبانِ انگلیسی معمولاً ده هجا و پنج تکیه دارد. اما در این زبان عموماً به هر شعر موزون بی قافیه ای شعر سپید می گویند . البته شعر سپید در زبانِ فارسی تفاوت های بُنیادی با مفهومِ غربیِ آن دارد.

اصولاً در زبان فارسی به شعری سپید می‌گویند که نه وزن دارد ؛ نه قافیه ؛ اما سطور و بندهایِ گویاییِ معیّنی را داراست .

همانطور که اشاره شد ؛ موسیقیِ بیرونیِ شعر همان چیزی است  که وزن عروضی خوانده می شود و پی بردن به یادگیری و بهره وریِ آن یقیناً اول امری ذاتی و سپس اکتسابی و آموزشی است.

منظور از موسیقی ِ کناریِ شعر هم  تناسب و تعادل دو واژه  یا دو حرف  در آخر مصراع است مانند: دیدار و بیدار (مانند قوافی در شعر کلاسیک یا انواع سجع در متونِ نثر ).

از موسیقی درونی نیز  مقصود همان مجموعه ای از تناسبات است که میان صامت ها و مصوت ها و به نوعی میان واج های یک شعر ممکن است وجود داشته باشد.

آوردگاه و ریشه‌ی شعر سپید را باید در ادبیات مغرب زمین جویا شویم . در سده ی نوزدهم میلادی شخصی به نام الویسیدی برتراند ، برای نخستین  بار در قالب سپید ، شعر سرود. پس از او شارل بودلر ، آرتور رمبو ، پل الوار و  غول ادبیات آقای تی اسی الیوت  نیز در قالب سپید اشعاری نغز داشته اند . 

در ایران نیز شاعری به نام محمد مقدّم  در سال ۱۳۱۳ ه .ش  در مجموعه ی کتاب ( راز نیمه شب )  اولین شعر سپید فارسی را به دست چاپ سپرد و بعد از او هوشنگ ایرانی در اثر ( بنفش تند خاکستری ) شعر را در این قالب سروده است. احمد شاملو ، شاعر سپید سرای معاصر و پدر شعر سپید ، برای اولین بار در کتابِ ( آهنگ های فراموش شده) از ثقالت آموزش وزن خود را رها ساخت . شاملو فکر آزاد کردن شعر را از قید و بند وزن عروضی کلاسیک از فرهنگ غرب وام گرفته بود .


این نوع شعر که بنابر ذات و ماهیّتِ خود ، خواسته است تا موسیقی عروضی را پشت سر نهاده باشد ؛  می بایست به طرف وسایل و اسبابِ دیگری جهت بالا بردن سطح موسیقایی متن خودش گامی ثمربخش بردارد. لذا نخستین سرایندگان و نام آوران این قالبِ نوظهور با حذف وزن عروضی ، شیوه های دیگری را که اغلب برخاسته از آرایه های بدیعی و صنایع ادبیِ تلفیقی و تفکّرات تطبیقی در شعر قدمای ماست ؛ برگزیدند.

شاعران مشهور سپید سرا در ایران  ۱- هوشنگ ایرانی ۲- بیژن جلالی ۳- احمد شاملو ۴- محمّد مقدّم ۵- یدالله رویایی ۶- سیدعلی صالحی ۷- منوچهر آتشی ۸- احمدرضا احمدی ۹- رضا براهنی و ... تا به امروز که درسایت ادبی شعرناب خودمان نیز شاعرانی متعدد گرایش به سمتِ سپیدسرایی و بیانِ دلگویه ها ازین شیوه ی سرایشِ مطلوبِ اندیشمندان مختلف دنیا دارند ؛ اما تشخیص سپید از انواع دیگر شعرِ آزاد ، یقیناً به آشنابودنِ نگارندگان به اِلِمان های اساسیِ شعرسپید برمی‌گردد.

این نوع شعر پارامترها و اختصاصات و  ویژگی های خاص خودش را در همسویی با انواع مکاتب ادبی روزِ جهان داراست که به رغم نداشتن قافیه آن را مآثربیان جلوه می دهد که انصافاً شعر آقای احمدی امین گرانقدر هم از خصوصیات بارز شعر سپید به نحو احسن بهره مند است و من وجداناً حشو چندانی در رویکردِ ساختاریِ قلم ایشان ندیدم .

ولی این نکته مهم در بررسی ساختار شعر سپید قابل بیان است که احمد شاملو در شعر از تقطیع هم استفاده نمود . وزنِ کلمات به این نوع شعر قالب درونی و یا شکلی ذهنی می بخشد و حالت روحی شعر مهم است به این دلیل قالب این نوع شعر  از قالب شعر نیمایی متفاوت و مغایر از هم است. شاعری به نام حسن‌دلبری در بیتی می‌گوید :


پدرم گاه صدا میزندَم : شعر سپید ..!
بس که آشفته و رنجور و به هم ریخته‌ام ...


آن چه درباره‌ی قالب شعر مهم است (( وحدت ذهنی)) است که چه در قالب کلاسیک و چه در قالب شعر نوی نیمایی و از جمله در شعر سپید باید رعایت شود.

همان قدر که شعر موزون باید از وحدتی ذهنی و بارشِ ملفوظات ادبی برخوردار باشد ؛ شعر آزاد  یا همان  شعرِ بی وزن نیز باید از یکپارچگی خاصی  بهره ور گردد.

یکبارچگی اندیشه ی آقای احمدی امین عزیز شاعر زیبانگار سایت شعرناب در مولفه های شعرسپید اعم از فرم و ساختار ، ایجاز ، تخیل شاعرانه‌ی سوررئال گونه ی طبیعت‌محورِ اَحسنِ ایشان با آوردنِ استعارات ناب ، احساس کشف و شهود و تصویرپردازیِ عالی و تلنگر‌کلامیِ انتقادینِ فلسفه‌رویکردِ ایشان و بهره مندی از نماد و نشانه و سمبل در اثنای نگارش شعر ، همچنین مرگ اندیشی در واژگان مراعات النظیریِ کوچ و پرستو و از همه مهم تر زبان‌ِِ شعریِ جالب توجه شان که از شاخصه های اصلی شعر سپید است در اثر زیبای آقای احمدی امین ، بوضوح مشهود است و البته به مقوله ی آشنایی زدایی و هنجارشکنی در نمودِ ترکیبات اضافی این شعرِ سربلند نیز می توان ایمایی درنگ‌سوی داشت .


اینم کامنت اوّلم به این شعر که پاک کرده بودم تا بعداً در پیشامدِ فرصتی مناسب ، نقدگونه بنویسم ولی امانت‌سار کامنتم را نگه‌داشته بودمش :


(( سلام و درود بیکران
چه سپیدِ بلندبالایی ایجازی طبیعت‌محور باتصویرپردازیِ خلّاقانه و عنوانی مآثرسوی که غربتِ دلِ یکرنگِ غم‌اندودِ کوچ‌اندیش ازین دنیای هزاررنگِ مَلال‌آوای مهمان‌کُش را ، زیبا و مهارت‌بیان نگاشتید . هم اجتماعی بود تلنگربیان و هم غنایی ظریف‌نهاد. با مراعات‌النظیری خوش‌پرداخت از حسّ ِ پرواز .پایانبندی‌اش هم عالی‌ست. زنده باشید .موسیقی بی کلام ارسالی‌تان را هم شنیدم. قلم‌تان جاودان نویسا ))


از کاستی ها و اغلاط احتمالیِ املایی هم در سریع‌نگاری و خلاصه‌گویی ام ، واقعاً عذرخواهم


سلامت و دلشادبمانید و سرافراز
بااحترام - دوشنبه ۲۱ خردادماه ۱۴۰۳ ه .ش

گفت: گمانم از گرمسیر،
صدایم می زنند!
کلمه ای برای کوچ نداری؟؟


فکرش را نمی کردم که جوانی در این سایت بتواند به این زیبایی و رعنایی، سپید بسراید و شاید اگر زحمت خانم کوهواره نبود، هرگز متوجه شعر به این نازکی و طنازی نمی شدم . به کاربران این را بگویم که ابتدا نیتم از برگشت، دیداری کوتاه با دوستان بود و چون عزیزان در پای " آیه ی معراج " ( که در واقع انتشار آن به نوعی رفع اتهام از خودم بود ) زحماتی کشیدند، در صددم که یکایک به صفحاتشان بروم و ارادت و قدرشناسی ام را نشان دهم . حالا دیرتر یا زودتر و البته به شرط عمر.

۱- شعر آمین نازنین ، شعری سپید است و از یک روایت احتمالی تغذیه می کند . که با همان " شاید " چارچوب کار مشخص شده است . و شعر را به سمت یک دیالوگ پیش می برد که بخش نخست آن به قرینه ی معنا ، مستتر است و بخش دوم را در شعر می بینیم . یعنی شاعر به جای " پایان باز " به " آغاز باز " روی آورده است (‌ توانستید سری به " آیات پس و پیش بزنید )

۲- شعر در بعد معنایی ، سه پارت دارد : پارت اول ، احتمال نیت و منظور پرستوها / پارت دوم : تشبیه کتاب به آنچه می توان از آن تخدیر یا تدخین نمود ( بیشتر سیگار ) / پارت سوم : رها شدن دیدگاه راوی به سان یک پرنده


۳- شعر در این روایت زیکزالی ، از پرستوها به عنوان یک نماد استفاده می کند که قادرند روی تفکر شاعر تاثیر بگذارند و با پر زدن ، کوچ ، آسمان ، بال و بلندپروازی ، واژه ی پرستو را در شعر ساپورت کرده است . باید بگویم رعایت نظایر در شعر مهم است و باعث انسجام تصاویر برداشتی خواننده می شود . و این موردی ست که به خیلی از دوستان هم گفته ام.


۴- پرستوها می تواند نماد دیگری هم باشند که بحثی امنیتی در سیستم های جاسوسی ست . و می گویند از زمان هخامنشیان هم از طعمه های جنسی برای تخلیه ی اطلاعات استفاده می کردند . یا تشویق فردی مهم به انجام کاری که مطلوب آن سیستم جاسوسی باشد از طریق زنان زیبا انجام می شد ( مانند روایت استر و خشایار ، که البته صحت و سقم تاریخی اش معلوم نیست . اما نشان می دهد آن زمان نیز پرستوها در سیستم های جاسوسی نقش داشتند ) . حالا شاعر می گوید پرستوها شاید نیت داشتند جای تفکر او را بگیرند و البته کاری هم نداشت ، می توانست از کتاب‌هایش کامی بگیرد و ادامه ی کار .... می خواستم بگویم که شعر را می توان به این شکل هم ترجمه کرد و این به پتانسیل و انعطاف آن بر می گردد که جای مباهات دارد.


۵- شاعر از اصطلاح " گیجگاه آسمان‌ " کاملا هوشیارانه استفاده کرده است . و این ترکیب ، هم فعل کام گرفتن از کتب را پشتیبانی می کند و هم به شکل پروازی پرستوها و زیکزالهای آنها ناخنک زده است . اصلا کمی دورتر بروید ، یه کم دیگه ... خوب به نظرتان خود شعر نیز شبیه پرواز یک پرستو نیست؟ زیکزال و البته زیبا ؟


و در آخر بحث " قیچی کردن " است . که در فرهنگ کفتربازی ست و پرهای کبوتران جخت ( که بی پروا و کمی غیرقابل پیش بینی هستند ) را قیچی می کنند تا " سخت " شوند . یعنی به بام و لانه ای که کفترباز برایشان تدارک دیده عادت کنند . و اصلا از اول هم لم دادن پرستو در جمجمه ی شاعر نشان از این می داد که بوی کفترزدگی جناب پرستو می آید ...

و دو " میکروپیشنهاد " هم داشتم : شاید هم قرار بود که ... این " که " را حذف کن شعر روان تر خواهد شد .
و دوم به جای " کوچ بکنند " ، " کوچ کنند " را پیشنهاد می کنم . به عادت متداول دوستان هم نمیگم حالا سلیقه ی خودتان است و ممکن است من اشتباه کنم . همینه که هست 😅😅

..
شعر خیلی حرف داشت . می توانستم از کام و کتاب / از بلندپروازی تفکر و حکم قیچی شدن / از جمجمه و ارتباطش با کتاب و افکار / از اینکه چرا دود از چشم بیرون رفته و .... بحث کنم . اما هم خودم و هم دوستان را خسته خواهم کرد. و هم شاعر جوان این صفحه را که بی تردید در اندیشه ی جهان است .


مانا