فامیل دور

یا لطیف ارحم عبدک الضعیف

سپاس خدای را که فرصتی دوباره داد تا بنویسم.
شعری پیش رو داریم از جناب شاهین جان زراعتی که چند سطری در خصوص آن خواهم نوشت.

📌لطفا دوستان موزون سرا خیلی دقت کنند📌



♦️ نکته بسیار بسیار مهم

حروف الحاقی قافیه چیست

حرف یا حروفی است که جز اصل کلمات قافیه نیست ومی توان آن را از پایان کلمات قافیه برداشت بدون آن که به اصل معنای کلمه لطمه وارد کند . حروف الحاقی شامل موارد زیر است :

✔️ شناسه های فعل :
شناسه های فعل عبارتند از :
( م – ی - یم – ید – ند )

مثال :

نخستین به نیزه برآویختند همی خون ز جوشن فروریختند



واژه های قافیه:
( برآویختند و فروریختند )
حروف الحاقی: ( ند ) است
چون شناسه ی فعل است که آن را بر
می داریم .
هجای قافیه: ( ویخت – ریخت )
می باشد و حروف اصلی: ( یخت ) است .


☑️ نکته ی یک

شناسه ی (( َ د )) در سوم شخص مفرد فعل های مضارع ، همواره حرف الحاقی به حساب می آید .
مثال :
اگر روم ز پیش فتنه ها برانگیزد ور از طلب بنشینم به کینه برخیزد


واژه های قافیه : ( برانگیزد – بر خیزد ) حروف الحاقی : ( َ د )
هجای قافیه : ( گیز – خیز )
حروف اصلی : ( یز )




☑️ نکته ی دو


تکواژ های ماضی ساز
(( ید ، ت ، اد ، د )) چون چندان شناخته شده نیست می تواند جزو حروف اصلی قافیه قرار گیرند و قافیه درست است .


مثال :


ای سرد و گرم دهر کشیده شیرین و تلخ دهر چشیده


واژه های ( کشیده ، چشیده ) قافیه است / حروف اصلی : ید / حرف الحاقی : ه /




✔️ ضمایر متصل
( م – ت – ش – مان – تان – شان )


مثال:


بگفتا فراتر مجالم نماند بماندم که نیروی بالم نماند


حرف( م ) در ( مجالم و بالم ) ضمیر متصل است وحرف الحاقی محسوب
می شود . پس اگر واژه های
( بالم و مجالم ) را هجا بندی کنیم هجای قافیه ی آن ( جال – بال ) است
پس حروف اصلی آن ( ال ) است .




✔️ مخفف زمان حال ( بودن ) :
مانند ( مرده ام – برده ام ) که ( ام) درآن الحاقی است .


آتش قهر برافروخته اند
خانمان ضعفا سوخته اند


واژه ی قافیه :
( برافروخته اند – سوخته اند)
حروف الحاقی : ( ِ اند )
هجای قافیه :( روخت – سوخت ) حروف اصلی : ( وخت)




✔️ حرف صامت ( ی ) :


مثال :


نشاط جوانی ز پیران مجوی که آب روان باز ناید به جوی


واژه های قافیه : ( مجوی – جوی ) حرف الحاقی: صامت ( ی )
در( مجوی و جوی)
هجای قافیه : ( جو) در هردو واژه ی قافیه
و حرف اصلی : مصوت بلند ( و )




✔️ نشانه های جمع
( ان –ها – ات – ین )


مثال :


به بستان پای نه فصل بهاران
تماشا کن به گرد جویباران


حرف الحاقی:
نشانه ی جمع ( ان ) در
( بهاران _ جویباران )
هجای قافیه : ( هار – بار ) حروف اصلی : ( ا – ر )




✔️ نون مصدری : مثال :

شیخ گفتا شوخ پنهان کردن است پیش چشم خلق ناآوردن است





واژه های قافیه :(کردن - ناآوردن ) حروف اصلی : ( َ ر د )
حرف الحاقی : ( ن )




✍️ تبصره


چنانچه واژه های قافیه به مصوت های
(( ی )) و (( های بیان حرکت )) ختم شوند هر چند جز حروف مشترک قافیه محسوب می شوند اما حروف الحاقی هستند .
✔️ - مصوت بلند ( ی ) :
جز حروف الحاقی است حتی اگر مصوت بلند ( ی ) جز اصل کلمه ی قافیه باشد .
مثال :

یکی مشکلی برد پیش علی مگر مشکلش را کند منجلی


واژه های ( علی – منجلی ) قافیه محسوب می شوند و مصوت بلند ( ی ) حرف الحاقی است و هجای قافیه آن به ترتیب
( عَل – جَل) می باشد که با آن روشی قبلاً ذکر شد حروف ( َ ل ) حروف اصلی است




✔️ - های بیان حرکت یا
( های غیر ملفوظ ) : در آخر واژه ی قافیه قرار می گیرد چه جز حروف اصلی باشد یا نباشد .
مثال : کسان شهد نوشند و مرغ و بره مرا روی نان می نبیند تره


که (های ) پایان واژه ها تلفظ نمی شود و به صورت یک کسره خود را نشان می دهد وحرف الحاقی محسوب می شود
( بَرِ- تَرِ ) و آنچه پس از برداشتن های بیان حرکت باقی می ماند ( بَر – تَر ) می باشد پس ( َ ر ) حروف اصلی است .


📌نکته


فرق بین های ملفوظ( صامت ه ) و های بیان حرکت ( غیر ملفوظ ) : ا
اگر واژه ای که ( ه ) در پایان آن قرار دارد ( ی ) نکره اضافه کردیم و نیاز به صامت میانجی نداشت ( ه ) صامت و ملفوظ است ولی اگر نیازمند صامت میانجی باشد ( های غیر ملفوظ ) است .
مثال :
خانه ای – لانه ای – نامه ای – جامه ای
دانه ای
در تمام این واژه ها ( های غیر ملفوظ ) است .
ماهی – چاهی - کاهی - آهی – راهی و ... در تمام این واژه ها ( های ملفوظ و صامت) است .


✔️ ( های )تمام صفت های مفعولی الحاقی است .
مثل گفته ، شنیده ، رفته ، خورده و ....




✍️ تبصره


در قافیه کردن واژگان بر اساس قاعده ی دوم
( مصوت + صامت ) و
( مصوت + صامت + صامت ) حتماً مصوت های هجای قافیه یکسان باشند . اما استثنا اگر مصوت کوتاه ( َ ِ ُ ) جزء حروف قافیه باشند ولی حروف الحاقی بگیرند یکسان نبودن مصوت ها جز عیوب قافیه به حساب نمی آید و قافیه درست است.


سراسر همه دشت پر کُشته بود زمین چون گل ارغوان گَشته بود


در واژه های ( کُشته – گَشته )
( های ) آن حرف الحاقی است و
(کُشت – گَشت ) هجای قافیه است وبه ترتیب واج های هجای آن ( ُ ش ت ) و ( َ ش ت ) حروف اصلی است اما با وصف این که مصوت های آن مختلف است به واسطه ی آوردن حرف الحاقی
( ه) بر سر آن ، قافیه صحیح است .


✍️ تبصره


پسوند ها و پیشوند ها در صورتی که تکراری نباشند می توان واژه ی قافیه قرار بگیرد . مثال :


گفتم غم تو دارم گفتا غمت سرآید گفتم که ماه من شو گفتا اگر برآید

چون ( سر – بر ) پیشوند هایی هستند که عیناً تکرار نشده اند پس می توان آن ها را به عنوان قافیه به حساب آورد .




✍️ تبصره


اگر قبل از حرف یا حروف مشترک قافیه
(( در قاعده ی 1 و 2 ) حرف یا حروف مشترک قرار بگیرد جز حروف قافیه محسوب نمی شوند و رعایت کردن آن ها الزامی نیست .مثال :


بشنو از نی چون حکایت می کند از جدایی ها شکایت می کند


ردیف : می کند
واژه های قافیه ( حکایت و شکایت ) حروف اصلی قافیه : ( َ ت ) قبل از حرف اصلی قافیه حروف مشترک دیگری
( کای ) آمده است اما جز حروف قافیه محسوب نمی شوند .


✍️ تبصره


اگر واژه های قافیه در لفظ کاملاً یکسان باشند اما در معنی متفاوت باشند قافیه صحیح است و جناس دارند و جز قافیه های بدیعی محسوب می شوند
مثال :


خرامان بشد سوی آب روان
چنان چون شده بازجوید روان


واژه ها ی قافیه ( روان و روان )
حروف قافیه ( ان ) / قاعده ی 2
روان مصراع اول به معنی (جاری) در مصراع دوم ( روح و جان )




✍️ تبصره
گاهی حروف قافیه در بیش از یک واژه قرار بگیرد. یعنی در یک مصراع جز یک کلمه باشند و در مصراع دیگر حروف قافیه دو واژه واقع شوند .
مثال :


چراغ روی تو را شمع گشت پروانه مرا ز خال تو با حال خویش پروا ، نه


واژه های قافیه : ( پروانه – پروا ، نه ) حروف قافیه : ( ان + ِ )




✍️ تبصره


گاه حروف قافیه و ردیف در یک کلمه ی جامد ( ساده ) می آیند .


دل می رود ز دستم صاحبدلان خدارا دردا که راز پنهان خواهد شد آشکارا


((را )) در این بیت ردیف است ولی در مصراع دوم ردیف و قافیه در یک واژه آورده است که اشکالی ندارد .


✔️ نکته :
شیوه ی تشخیص حرف یا حروف اصلی قافیه :
برای تشخیص حروف اصلی قافیه ابتدا اگر واژه ی قافیه حروف الحاقی داشته باشد آن را بر می داریم بعد هجای قافیه را مشخص می کنیم پس از آن هجای قافیه را به صورت واج های تشکیل دهنده ی آن
می نویسیم سپس از آخر هجای قافیه به سمت اول هجا می آییم هر کجا به مصوت رسیدیم حرف یا حروف اصلی قافیه تمام می شود .
مثال:


شیخ گفتا شوخ پنهان کردن است پیش چشم خلق ناآوردن است


واژه های ردیف ( است واست ) واژه های قافیه : ( کردن – نا آوردن ) حرف الحاقی : ( ن )


هجای قافیه : ( کَرد - وَرد ) حروف اصلی : ( َ ر د )




📌 در شعر شاهین عزیزم دقت کنید


کلمات
جانم، سوالم، عزیزم


با عنایت بر توضیح داده شده در بالا برای حروف الحاقی
قافیه ی درست نیستند




با عنایت بر اینکه نقد ملال آور نشود تا اینجا بسنده میکنم


اما راجع به وزن که خرده اشکالاتی داشت و محتوا و همچنین دوگانگی زبان و استفاده ی نادرست از برخی کلمات حرفهایی دارم که در نقد بعدی شاید اشاره کردم


✔️ از نکات مثبت این شعر می‌توان به ارتباط درست افقی و عمودی و دردمند بودن شاعر و اجتماعی بودن آن اشاره کرد گرچه باید در قالب غزل کمی محتاط تر بود


یا حسین بن علی


سید هادی محمدی




🔰 یک آیه ………………. یک نقد 🔰




وَلَا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُوا الْحَقَّ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ


و حق را با باطل مخلوط نکنید [تا تشخیص دادنشان بر مردمِ جویای حق دشوار نشود]، وحق را در حالی که می‌دانید [و می شناسید، از مردم] پنهان نکنید. بقره (۴۲)






منابع اسنادی




🔰 دكتر عباس ماهیار
عروض فارسی شیوه ای نو برای آموزش عروض و قافیه
انتشارات نشر قطره،تهران، چاپ چهارم، سال ١۳۷٨




🔰 دكتر جلیل مسگرنژاد
مختصری در شناخت علم عروض و قافیه انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، چاپ نخست، سال ١۳۷٠




🔰 دكتر ابولحسن نجفی
در باره ی طبقه بندی وزن های شعر فارسی مجله ی آشنایی با دانش، فروردین ١۳۵٩




🔰 دكترجلیل تجلیل
عروض
انتشارات نشر همراه، تهران، چاپ اول، سال ١۳٦٨