تا/کسی

سلام و عرض ادب
همیشه در اولین خوانش، چراغ اول برایم خیلی مهم است زیرا معمولا با نخستین درک و برداشت خود از سطح شعر، به عمق میروم. در اینجا نیز قصه همین است... یعنی بلافاصله با دیدن عنوان و خواندن تا‌‌/کسی، در یکی از ایستگاه‌های شعر پیاده شدم تا به درد‌ودل مسافرانِ خسته‌ گوش جان بسپارم. در واقع اکثر اوقات با رعایت اصل مشارکتِ مخاطب در معنا سعی میکنم زوایای مختلف شعر را با برداشت مستقل واکاوی کنم.
مهدی حسنلو برای فرار از خوانشی واحد، روایت را بشکل کلاژگونه‌ای اجرا کرده است، که این رفتار یکی از بارزترین ویژگی‌های شعری او بحساب می‌آید؛ البته در کنار آشنایی‌زدایی و بهره‌گیری از نمادها و نشانه‌ها. (ابهام سمبولیک ــ نمادگرایی جادویی)
مهدی پیام خود را نه به صورت رئال بلکه در هاله‌ای از ابهام و تخیل می‌پوشاند. او سبک شعرش را گاه به سمت مدرن، گاه به سمت پستمدرن و گاه به سمت سورئال میکشاند تا دایره‌ی معنایی شعرش بزرگتر شود. اين ساختار و تصاویر پارالل ضمن فرم بخشی به اثر، مخاطب را هر لحظه به سویی ميبرد و میآورد و در آخر اين مخاطب است كه اتصالات و ارتباطات را تحليل و سويه‌ كلی متن را انتخاب میکند.
در اینجا تاکسی (اتوبوس و قطار و...) برای من مانند ماشین زمانی است که گویی درازنای تاریخ زخمی‌ِ سرزمینمان را می‌پیماید و از مبدا دردها به مقصدی نامشخص در حال حرکت است. در این میان مسافرانِ غمگین، نالان، اسیر، تحقیرشده و و و... ایستگاه به ایستگاه سوار این تاکسی میشوند و یکی‌یکی سفره‌ دل و باب مشکلات عدیده خود را باز میکنند. آری هرکدام با دردودل کردن برای راننده و برای دیگر مسافران به نوعی میخواهند بخشی از روایت را نشان ما بدهند. راننده نیز با کوله‌باری از رنج‌های تاریخی وقتی هربار گوشه‌ای از بدبختی‌های زندگی مردم را میشنود، سری به نشانه حسرت تکان میدهد و اشکریزان میگوید: چی فکر میکردیم و چی شد. در واقع راننده‌ی این تاکسیِ فرسوده هرکسی میتواند باشد! هرکدام از ما یا حتی نسل‌های دیروز... اما بنظرم آنکه پشت فرمان است کسی نیست جز مام وطن.
به رابطه‌ دیالکتیکی و حرکت پلکانی - آسانسوری معنا از بالا به پایین توجه کنید:
سیب درشت / هبوط و جاذبه
بوسه سرخ / رنگ سیب را میسازد و نشان میدهد
و این سرخی در جمع خدایان / بمب و انفجار (جنگ‌) به همراه دارد / چراکه در خاور میانه است...
میتوان گفت شعر در ارتباطات میان متنی سطر به سطر از تز به آنتی‌تز میرسد و در نهایت به سنتز تبدیل میشود؛ در اینجا یعنی به خاورمیانه.
و جالبتر اینکه شعر از سنتزهای مختلفی سود میبرد زیرا روابط دیالکتیکی تا پایان ادامه دارد.

جامعه‌گرایی و توجه به دردهای مردم با موضوعات و مضامینی مثل آزادی و برابری، زندگی بهتر، حقوق کارگر و حقوق بشر، مشکلات زنان و... همیشه جزو فرهنگِ شعری مهدی حسنلو بوده و هست؛ اما تبدیل کردنِ این دغدغه‌های شاعرانه به محتوای شعر امروز و یافتن سبک و شکل و زبان مناسب برای طرز بیان آن‌ها کاری‌ست که شاعر اخیراً موفق به انجام آن شده است. یعنی او اسلوب مورد علاقه خود را پیدا کرده و کماکان میخواهد با استفاده از شگردهای زبانی و بیان نمادین و ساختار فرمالیستی، به روش مدرن ــ پسامدرن (تلفیقی/چندلایه) بنویسد.
همانطور که کلام یا آن‌چه گفته میشود اهمیت دارد، توجه به سکوت یا ”ناگفته های متن“ نیز حائز اهمیت است؛ چرا که امکان دارد مقصود اصلی در همین سکوت‌ها نهفته باشد. در اینگونه اشعار ارتباط مابین گفتار و نوشتار با غیاب و سکوت همراه است و به مقوله‌‌ی ناخودآگاه متن و استقلال آن مربوط میشود. در چنین سبک‌هایی (که خودم نیز پیرو آن هستم) از نابسندگی، نارسایی، معکوس‌نویسی، جابجایی واژگان و... برای بیان افکار و احساسات استفاده میشود زیرا باعث برجستگی زبانی ــ ساختاری و خلق چندمعنایی در اثر خواهد شد.
مانند این سطر: از همین زحمت / پنجره را کم میکنم! 
که در اصل از همین پنجره زحمت را کم میکنم است...
تکنیکی که من نیز در اشعارم کم‌ و بیش استفاده میکنم.
زبان در شعر مهدی حسنلو حرکتی غیرمتعارف، ساختارشکنانه و بازیگوشانه دارد... بطوری‌که کارکرد آشنای ما از زبان را دچار تنش میسازد و در نتیجه دگردیسی نگاه و ادراک ما از موقعیت انسان امروز را به منصه‌ی ظهور میرساند.
بطور کلی دیکتاتوریِ ادبی میتواند جرثومه‌‌ای سیاه بر شالوده ادبیات ما باشد چرا که از ایجاد هرگونه دیالکتیک و یادگیری دوطرفه و منطق گفتمانی جلوگیری میکند... اما متغیر بودن اهداف شعری (به‌ویژه در پست‌مدرن ــ و مانند کاری که مهدی حسنلو انجام میدهد) مانع از این استبداد ادبی میشود و آنارشی کنترل شده‌ای را به وجود میاورد که برای جریان‌سازی و پویایی ادبیات در آینده لازم و حیاتی است.
[نکته: «در شعر امروز (مدرن، پسامدرن، حجم، فرمال و...) خواننده در معنای شعر مشاركت دارد چراكه سويه‌های مختلفی برای خواندن مطرح ميشود و اين يكی از سياست‌های فرمی شعر امروز است. شعر امروز روايت مقید و محض نمیکند بلکه با کدگذاری كليد را به دست مخاطب میدهد. به بيان ديگر: شاعر، نادیدنی‌ها یا آن چيزهایی كه هرکسی نمی‌تواند ببیند را می‌بیند و می‌نویسد؛ پس پرده، ورای كلمه، پشت اشیاء و... درواقع نامریی را مرئی میکند تا بتواند از فاصله ذهنی و از حجم و از خط عبور كند. قرار نيست شاعر صرفا برای مخاطب شعر بنويسد يا فقط به سطح دانش و میزان آگاهی او فكر كند. شاعر در خلق زبانی خود باید آزاد باشد زیرا شعر غالباً خود ارجاع است؛ یعنی خودارجاعی درونی دارد... هرچند ظاهرا درک این مطلب برای همگان چندان آسان نیست!»]
و کلام آخر:
ارزش‌های اجتماعی در طول زمان و عرض مکان تغییر میکنند بنابراین نباید آن‌ها را اموری مطلق و فرازمانی و فرامکانی و تغییرناپذیر دانست. معتقدم جامعه در حال پوست اندازی است و این شکاف طبقاتی و تقابل نسل‌ها که در جانمایه‌‌ اکثر کارهای مهدی مشاهده میکنیم، پدیده‌ای کاملا عادی‌ و طبیعی بشمار میرود. گرچه این اتفاق در جوامع پیشرفته به سرعت و در جوامع معمولی مثل جامعه ما آرام آرام میفتد اما به هر حال سیر تطور محتوم است.
با آرزوی موفقیت برای مهدی جان حسنلو و سایر دوستان