نبود تو...

سپاس خدای را که فرصتی دوباره داد تا بنویسم
شعری پیش رو داریم از جناب آقای ساسان مردوخی که چند سطری بنا بر درخواست خودشان در خصوص آن خواهم نوشت.

شعری است سپیدواره با نام نبود تو

✍️مهمترین قسمت یک شعر چه موزون و چه غیر موزون مطلع و ابتدای آن است که مخاطب برای خواندن بقیه ی آن ترغیب شود.
یکی از مشکلات اساسی این شعر در ابتدا نبود آگاهی زبانی و مهارت موسیقایی‌ست
باز شدن ناگهانی پنجره المانی است که شاعر در ابتدا مثل پتک بر سر مخاطب کوفته اما بی سبب و بدون هیچ سابقه ی علی و معلولی چرا که باز شدن پنجره خط و ربطی به نبود شخص غایب ندارد چه پنجره باز شود چه نشود او غایب است. ابتدا به ساکن شعر را به عنصری مجهول پیوند دادن علامت سوال را در ذهن مخاطب پررنگ تر می‌کند که چرا این نشانه در شعر وارد شده است.
انگار نوعی سهل‌انگاری یا زودبسندگی، مانع بروز مطلع مناسب شده است.

✍️ درست است که شعر سپید بدون وزن عروضی است اما موسیقی درونی دارد. ساختار و تکنیک‌های معنایی و زبانی در این نوع شعر جایگاه ویژه ای دارد و اگر لغزش کوچکی در این نوشتار و اشعار رخ دهد تا آخر شعر را به ورطه ی هلاکت می‌کشاند.
یکی از مواردی که بارها و بار در اشعار دوستان سپید سرا تذکر داده ام پرهیز از تقطیع بی مورد سطور است.
این بند از شعر شاعر را ببینید :

⬅️ و ناگهان...
پَنجره باز می‌شود
نبودت
خانه را شخم زده است و بذر غم
ریشه دوانده!!⬅️

چرا باید ریشه دوانده در یک سطر مستقل آورده شود که جز سکته چیزی به ارمغان نیاورده است و می‌شد این سطر را با سطر قبلی ادغام کرد.

میشود در یک سطر نوشت

✔️خانه را شخم زده و بذر غم ریشه دوانده

است هم باید به قرینه ی معنوی حذف گردد


✍️ در شعر سپید نوعی جاذبه بین واژگان وجود دارد که نهفته و از دید مخاطب پنهان است و همان منجر به ایجاد موسیقی و آهنگ حسی و کیفی در شعر می شود مشروط بر آن که شاعر رازِ چگونگیِ همنشینی واژگان را بداند و آگاه باشد که ابزار افاعیل عروضی و قافیه و ....که شاعر کهن به آن تکیه می زد را در اختیار ندارد پس باید به عناصر محکمتر دیگری چون تصویرسازی های غنی ، ترکیب سازی های بدیع ، انتخاب صحیح کلمات ، ایجاد وحدت بین صامت ها و مصوت ها و ...تکیه کند .
چگونگی نوشتن و سطر بندی و سطر سازیِ صحیح در شعر سپید از اهمیت خاصی برخوردار است هنری که می تواند شعر را از دچار شدن به نثر برهاند
یافتن ِ محل مناسب گسست ها و پیوستها و چگونگی هم نویسی یا جدا نویسی در شعر سپید ،یکی از عوامل مهم در سهل خوانی و آهنگین کردن شعر است.


✍️ تصاویری چون شخم زدن خانه توسط نبود شخص غایب و ریشه دواندن غم گرچه بکر نیست اما شاعر به زیبایی از آن بهره جسته است.
چرا که می‌دانیم موسیقی درونی شعر سپید گاهی مرهون ِ استفاده ی صحیح شاعر از آرایه های ادبی چون طباق ، لف و نشر ، حس آمیزی ، واج آرایی ، پیوند و همخوانی واژگان از نظر لفظ و معناست و هر چقدر این پارامترها قوی باشد شعر قوت بیشتری خواهد گرفت.

✍️
⬅️نبودت
کودکی را در حیاط خانه
زمین انداخته است➡️

به زعم من اگر هیچ بندی در این شعر وجود نداشت همین بند برای نشان دادن عمق فاجعه کافی بود
رمزهای زیادی می‌شود از این بند گشود
✔️نبود غایبی که طلاق باعث جدایی شده و کودک بی مادر شده و یا بی پدر
✔️ فوت شخص غایب هم می‌تواند این امر را محقق کند
✔️ یا خود شاعر از فقدان شخص غائب شبیه کودکی شده است

و هزاران تحلیل میتوان برای آن نوشت که این نشان از ذکاوت شاعر دارد.
آنچه درباره ی محتوای شعر سپید حائز اهمیت است عبارت از پرداختن شاعر به دردهای عشقی ، اجتماعی ، سیاسی و...است که خواننده و اهل شعر روزانه با آن مواجه هستند و به نوعی دغدغه ی آنان محسوب می شود . شاعر باید احساس نزدیکی حسی و فکری را در مخاطب ایجاد کنند و خواننده شاعر را از جنس خودش قلمداد کند و او را را دچار شگفتی کرده ، « تکان» حسّی و فکری در وی پدید آورَد.
محتوای شعر که از آن به درون مایه نیز تعبیر می شود باید به پشتوانه ی اطلاعات علمی و احساسی شاعر ایجاد شود و شاخصه های زیبایی اش در شعر متبلور شود و یک احساس سرشار و ناب را در مخاطب ایجاد کند .
در واقع خواننده را به لحظه ی «مکث» بکشاند و درنگ و توقف زیبای شاعرانه را بیافریند . محتوا که اندیشه ی اصلی و حاکم در هر اثر است سبب ایجاد نظم و انسجام بین عناصر شعر می شود و این در شعر سپید از جایگاه ویژه ای برخوردار است .


⬅️ این‌بار
بر روی درختان تَبر دیده
پرنده ای از آواز خواندن می‌ترسد
این‌بار
دَست هایی از دعا کردن
خسته شده‌اند!!➡️

کوتاه بودن شعر و عدم استفاده از واژه ها و ترکیبات اضافی که هیچگونه بار توجیهی به لحاظ لفظ و معنا ندارند از خصایص دیگر شعر سپید است و در واقع ایجاز در این گونه شعر نمود بیشتر و موثرتری دارد چرا که امروزه مخاطبان به علت کمبود وقت ،تقریبا در همه ی ابعاد تمایل دارند بالاترین مفهوم و زیبایی را در کوتاه ترین زمان ممکن به دست بیاورند .

بند بالا را در نظر بگیرید

🔘(این بار) واژه ی اضافی است و به نوعی حشو که نبودش بهتر از بودش هست
🔘 چه کسی بر روی درختان تبر دیده
این سطر ضعف تالیف دارد و ساختار درستی در آن ایجاد نشده است

شعر سپید باید از قوه ی تخیل بالایی برخوردار باشد و نباید به گونه ای باشد که مخاطب حس کند با یک کلام عادی که در روزمره استفاده می شود مواجه است شعر سپید با لحن ، آهنگ و موسیقی طبیعی واژه ها در کنار هم و سرشاری کلام و معنا باید کمبود وزن و قافیه و ...را جبران کند



⬅️سرگردان و مبهوت در سیاره‌ای غریب
به دنبالت راه افتاده ام
آسمان که هیچ...
نه تاریخ و نه جغرافیا و نه فلسفه
جوابی را دست آدم نمی‌دهند➡️


⛔ مبهوت با عنایت بر مطالب بالا در خصوص موجز بودن شعر، اضافه است و می‌تواند حذف شود

⛔ تاریخ و جغرافیا و فلسفه از جنس آسمان نیست که در یک level باهم استفاده شود قیاس، قیاس نادرستی است

باید توجه داشت که حسن همجواری کلمات در شعر خصوصا اشعار سپید خیلی مهم است
یعنی در شعر سپید هر کلمه مطابق با هدفی که گوینده در ذهن دارد ، در کنار هم چیده می شود . پس هیچ کلمه ای بی هدف در کنار هم چیده و یا رها نمی شود .


⬅️تو موسیقی هستی
آری می دانم
که هرشب در خیالت
آرام به خواب می‌روم
مگر کسی جز تو
و موسیقی
این کار را می‌داند؟!➡️


وقتی شاعر خودش اذعان می‌کند طرف مقابل موسیقی است آیا آوردن سطر
⛔ آری می دانم ⛔
جز حشو و اضافه می‌تواند چیز دیگری باشد

⛔ عدم توجه شاعر برای به کار بردن برخی کلمات معنی را مخدوش کرده
مانند

هر شب در خیالت آرام به خواب میروم

✔️ به جای در باید از کلمه ی با استفاده می‌شد چرا که شاعر نمی‌تواند از خیال شخص غایب سخن بگوید خیال در سیطره ی اختصاصی هر کس است چگونه میشود از خواب رفتن در خیال او آگاه شد؟


✍️ پس مشاهده میشود واژه گزینی مناسب در شعر چقدر اهمیت دارد وگاهی واژه های نابجا کل شعر را سلاخی می‌کند.
باید بگویم این شعر از انسجام ذهنی مناسب برخوردار نیست مقصود ومنظور از انسجام در یک شعر، در هم تنیدگی _ چسبندگی و احساس یک پارچگی در شعر است تا خواننده دچار پریشانی ذهن و عدم لذت و دریافت، چه در بیت و مصرع و یا سطور ( انسجام افقی) و چه در کل شعر (انسجام عمودی ) نگردد.
باید توجه کرد مصالح بکار رفته در شعر علاوه براین که با هم ، همخوانی داشته باشند، با مضمون ویا کلا با فرم شعر که تمامی موارد شعر را دربر می گیرد نیز بیگانه نباشند.
هنگامی که شاعر یا نویسنده مفهومی را در قالب واژگان و جملات می ریزد، در پی آن است تا متنی یکپارچه به دست دهد؛ متنی که آغاز آن با پایانش پیوستگی داشته باشد. این امر محقق نمی‌شود، مگر آن که میان عناصر سازنده متن، تناسب و پیوستگی باشد تا متن پیکرمند وتنوار شود. بدین منظور، شاعر یا نویسنده ناچار است با استفاده از عواملی که موجب انسجام( cohesion ) متن می‌شوند، سخن خود را منسجم
( cohesive ) کند.

امید که شاهد آثار پربارتری از این شاعر باشیم.

یا علی مدد

سید هادی محمدی









منابع اسنادی

🔘 از شعر خاکستری تا شعر سپید (به انتخاب و مقدمه تورج رهنما

🔘 خط سوم(درباره شخصیت، سخنان و اندیشه شمس تبریزی، ناصرالدین صاحب‌الزمانی، عطایی

🔘 سیمین بهبهانی: شاعر و تکاپوگر مدنی (کامیار عابدی، موسسه جهان

🔘 موسیقی در شعر سپید فارسی (محمود فلکی، نشر دیگر

🔘 رونق ، محمدعلی
شاملوشناسی ( تقریبا همه چیز درباره ی احمد شاملو )تهران : انتشارات مازیار

🔘 زرین کوب، حمید
چشم انداز شعر نو فارسی انتشارات توس