تناقض (۲)

سلام .... از آنجا که تخصصی در افاعیل و عروض نداشتم و فقط همان شنیده ها و خوانده های دبیرستانی کل تجربه ام بود ، بهمین جهت بسیار کم پیش میامد ، در وزن یک سروده بخواهم نظری بنویسم . چرا که بی مایگی ام بیش از پیش برملا میشد ، و مضحکه ی ادبا و فضلا میگشتم . بخشی از این پرهیز از همین ناحیت سرچشمه میگرفت و بخشی دیگر هم شرم حضور بود که در محضر اکابر ، ژاژخایی را روا نمیدانستم ..
با اینهمه سعی کردم با کمک برخی دوستان از جمله جناب مولایی و جناب هداوند و با دقت در نوشته های جناب اخباری و جناب عسگرزاده و باقی صاحبان فن ، و مطالعه ی شش کتاب حجیم در کوتاه مدت به برخی تجارب ارزشمند دست یابم و از آنجا که علاقه ی فراوانی به اشتراک تجربه دارم ، بلافاصله با دوستانم در میان گذاشته و در قالب دروسی با زبان ساده و زودهضم منتشر کردم . اما این شعر :


آوای تو پیچیده، در دستگهِ قلبم؛

_ _ u : مفعولُ
U_ _ _ مفاعیلن
_ _ u مفعولُ
U_ _ _ مفاعیلن



در خوانشِ احساسم، آوازِ تو گشته، باس!

_ _ u : مفعولُ / در + خا + نِ /
U _ _ _ : مفاعیلن / شِ + اح+ سا + سم /
_ _ u : مفعولُ / آ + وا + زِ /
U _ _ _ : مفاعیلن / تُ + گش + ت + باس


در رکن آخر " باس " یک هجای کشیده است ، اما چرا آنرا به صورت بلند نوشتم ؟؟
همچنین چرا ارکان هر مصرع از تکرار یک افاعیل درست نشده بود و بصورت ضربدری بین مفعولُ ومفاعیلن دست به دست میشد ؟؟
پاسخ سوال را باید در شرح " اوزان دوری " یافت . که هردو مشخصه ی فوق در همین اوزان است . در اوزان معمولی ارکان هر مصرع تنها یک افاعیل را تکرار میکنند ( و البته در پایان مصرع برحسب اختیارات شاعری یا دلایل دیگر از یک رکن محذوف استفاده شود . مثل : فعولن فعولن فعولن فعل )



و اما برویم سر بحث بعدی یعنی قوافی شعر :
احساس
الماس
ریواس
آس
باس
یاس
و ....

برای اینکه بفهمیم یک قافیه درست است . باید مصوت بلند یا کوتاه و آخرین صامت کلمه را در نظر بگیریم . همه ی قوافی فوق به مصوت بلند " آ " و صامت "س" ختم میشدند . و همین کافی ست که حکم به سلامت قافیه های این شعر بدهیم . و وارد خان سوم نقد شویم که بررسی صناعات ادبی ست :


ای تو، غزلِ جاری، در شعرِ گلِ احساس!
امواجِ دلِ من را، با عاطفه‌ات بِشناس!

احساس و عاطفه و دل : مراعات نظیر
گل احساس : ترکیب تشبیهی
امواج دل : ترکیب استعاری

قابِ سپیدِ جان ( ترکیب تشبیهی )
بحرِ دل ( ترکیب تشبیهی .. اما بحر ایهام دارد و میتواند به موارد دیگر غیر از دریا هم اشاره کند )

رنج و شطرنج ( جناس ناقص هجایی )
شطرنج + مهره + تاس ( مراعات نظیر )


برای اینکه بحث جمع تر شود به همین مقدار پسنده میکنم .. و دو نکته هم در پایان میآورم . اول تقدیم این نقد ناقص به جناب هداوند است که بیشترین راهنمایی و معرفی کتاب از جانب ایشان بود . و مرا تا ابد نمک گیر مرامش نمود ‌. و چون از قدیم گفتند خانه ی خاله آدم راحته ،، من هم در خانه ی خاله ام این خطوط را نوشتم تا اگر کسی هم متوجه ایرادم شد ، به حرمت صاحبخانه عرضم را نبرد .
و دوم یک سوال از صاحب اثر است : چرا نام این شعر تناقض بود ؟؟


مانا . کرمانشاه ۲۲ اسفند ۹۹