اشک جلبک

سلام جناب رشیدی راد ارجمند

به احترام خواستتان شعری رو که خواسته بودین، در گزینه‌ی نقد ارسال می‌کنم؛ تا شعر زیبای شما نیز بیشتر مورد توجّه دوستان قرار بگیرد _چون تا الان انگار با خودم و خودتان روی هم هشت نفر شعرتان را خوانده‌اند_ نمی‌دانم چرا گاهی دوستان در خوانش اشعار خوب کوتاهی می‌کنند.

به هر حال محتوای شعر من با شعر شما متفاوت است و فقط وزن و ردیف و قافیه یکسان است. جرقه‌ی سرودنش هم زمستان ۹۵ با خواندن متنی زده شد، که در آن گفته شده بود: گنجشکی که از مترسک می‌ترسد، از گرسنگی می‌میرد.
🍃🌺🍃

حجّی تأسّی کن، تو رفتن‌های لک لک را!
چون بَک، نپیچان گردِ جانِ خویش، جلبک را! (۱)
.
بیرون کن از دنیای پیدا و، نهانِ جان،
احساسِ سرشار از صداهای بمِ شک را!
.
در خواب‌های بسترِ آشفته‌ی شب‌ها،
از دست و پایت قطع کن، اعضای بختک را!
.
پندارد امواجِ صفای زندگی، مرده،
گنجشکِ ترسیده، از اندامِ مترسک را!
.
آغشته گر، گردید، دریای دلت با گِل،
بی‌واهمه، محکم نما، بندِ دلِ تک را!
.
ماهی بگیر از رودهای زندگی، هر روز؛
حتّی بگیر از آب‌های گِل، تو اردک را!
.
این زندگی، مِیدانی از بازی است؛ می‌دانی؛ (۲)
بازی بکن در صحنه‌اش، نقشِ اتابک را!
.
همواره کوش از بازیِ دنیا، به دست آری،
ساز و، نواهای وزیر و، خواجه و، تک را!
.
در چارمیخِ خیمه‌ی دنیا اسیری؛ لیک،
بر قرمزِ قلبت بزن، گل‌های میخک را!
.
غم‌های دنیا را نکن یادآوری؛ هر دم،
تصویرِ شادی نقش کن، چشمِ فلش بک را!

زهرا‌ حکیمی ‌بافقی
شعرهای انرژی مثبت

پ. ن:
۱_ واژه‌ی «بَک»، در بیت اوّل به معنای قورباغه است.
۲_ واژگانِ: «مِیدانی» و «می‌دانی»: جناس تام مرکب.

شاعرانه‌هایتان ماندگار

به نام یگانه دانای مطلق!

با توجّه به این‌که در شعرِ (غم‌های دنیا را نکن یادآوری) بینِ واژگانِ (مِیدانی) و (می‌دانی) جناس مرکّب جاری است، به خاطرم آمد که توضیح بیشتری درخصوص جناس مرکّب برای مخاطبینم و نیز برای مشتاقانِ آرایه‌های ادبی بنویسم.

جناس مركب:
جناس مركب یا مرفو (رفو شده) از فروع جناس تام؛ و بر دو نوع است:
الف: دو كلمه متجانس، هم هجا (هم وزن) هستند، امّا اختلاف در تكیه دارند، یعنی - به قول دستوردانان- یكی بسیط یا در حكم بسیط و دیگری مركب است:
مثال:
كمند (تكیه در آخر)/ كمند (تكیه در اول)
سلامت (صحت) / سلامت (سلام بر تو)

گفتمش باید بری نامم زیاد
گفت آری می‌برم نامت ز یاد
(فرصت شیرازی)
زیاد اول كثرت را می‌رساند و زیاد دوم  مخفف «از یاد» است.

بنگر و امروز بین كز آنِ كیان است
ملك كه دی و پریر از آنِ كیان بود
(سیف فرغانی)
منظور از كیان اول سئوال پرسشی «از آن چه كسانی» است و منظور از كیان دوم دوران پادشاهی كیانیان است.

تا قیامت هر كه جنس آن بدان
در وجود آید، بود رویش بدان
(مولوی)

قوافی منظومه سحر حلال اهلی شیرازی تماما از این دست است:
خواجه در ابریشم و ما در گلیم
عاقبت ای دل همه یكسر گلیم
از گلیم اول زیرانداز (نامرغوب) و از گلیم دوم عبارت «در گـِل هستیم» اراده می‌شود.

_ در برخی از كتب بدیعی متأخر در مورد جناس مركب، دقت‌هایی كرده‌اند كه در واقع خارج از حوزه بحث‌های بدیعی (موسیقیایی) است. مثلاً گفته‌اند:
اگر طرز نگارش واژه‌ها یكسان باشد، جناس مركب مقرون است: كمند/ كمند و اگر شكل املایی به یك گونه نباشد جناس مركب مفروق است: دلبری/ دل بری

شاهان زمانه خصم بردار كشند
و آن نرگس بیدار تو بی دار كشد
(مولانا)

ب_ اگر هر دو كلمه متجانس مركب باشند، در این صورت بدان جناس ملفق یا متشابه گویند.
چون نای بی نوایم از این نای بی نوا
 شادی ندید هیچ‌كس از نای بی نوا
(مسعود سعد سلمان)
نای بی‌نوا در آخر مصراع اول به معنی زندان «نای» بی ساز و برگ و مفلوک و در آخر مصراع دوم به معنی نای بی آهنگ است.

زان شده در پیش شاهان دور باش
كه‌ای شده نزدیك شاهان، دور باش
(منطق الطیر عطار)

_گاهی كلمه‌ی جناس را (چه مركّب باشد و چه مفرد) به دو قسمت معنی‌دار تقسیم می‌کنند و هر قسمت را جداگانه و در معنی مستقل به كار می‌برند.
قوم گفتندش كه ای خر! گوش دار
خویش را اندازه‌ی خرگوش دار
(دفتر اول مثنوی)

یكی شاهدی در سمرقند داشت
كه گفتی به جای سمر، قند داشت
(بوستان)

از بس مكان كه داده و تمكین كه كرده‌اند
خشنودم از كیای ری و، ازكیای ری
(خاقانی)

مفروشید كمان و زره و تیغ، نان را
كه سزا نیست سلح‌ها به جز از تیغ‌زنان را
(مولوی)

_جناس ملحق به جناس مركّب:

گویی كه نگون كرده است ایوان فلك‌وش را؟
حكم فلکِ گردان یا حكم فلک‌گردان؟
(خاقانی)

كمال فضل تو را من به گرد می‌نرسم
مگر كسی كند اسب سخن به زین، به ازین
سعدی (قصاید)

در مثال اوّل یک مصوّت كوتاه و در مثال دوم یك هجای كوتاه اختلاف است.

منبع: برگرفته از سایت تبیان با تصرّف و ویرایش.