عطر سیب

درود. شعر زیبا و متناسبی بود و مرا به یاد غزل مشهور حافظ (منم که شهرهٔ شهرم به عشق ورزیدن) انداخت. یک ویژگی در ساختار و فرم این غزل مشهود است که در بسیاری از اشعار متقدمین و متاخیرین دیده می‌شود و آن استفاده از یک روند مشابه در ابیات است. مثلا شاعر تمام مصراع‌ها را با «به نامِ» شروع می‌کند اما شاعر تناسب و ارتباط مضمونی (یا به قول بعضی‌ها ارتباط عمودی) را میان دو مصراع هر بیت ایجاد کرده است و در نهایت این گونه فرم شعر تضمین کنندهٔ وحدت شعر به عنوان یک کل واحد است. حالا مشکلش چیست؟ همین وحدت! وحدت مضمونی اگر چه خیلی خوب است اما اگر تکثر خلاقانه در شعر را بکشد و عنصر غافلگیری و تنوع را کم رنگ کند موجب ضعف در شعر میشود.
بگذارید با مثال این موضوع را توضیح بدهم؛ من شعری از مجد همگر را در یکی از مطالب همین سایت گذاشته ام (اشعار زیبا از شعرای گمنام). شعر مجد زیباست. اما مشکلش چیست؟ همین یکنواختی فرمی:
گر تو پنداری که عشقم هر دم افزون نیست، هست!
یا دلم در دوری روی تو پر خون نیست، هست!

ور ترا شبهت بود کاندر فراقت بردلم
هر شب از خیل عنا وغم شبیخون نیست هست

ور تو صورت بسته ای کز عکس دندان ولبت
چشم من پر لعل ناب و در مکنون نیست هست
الی آخر.
از اول تا آخر کل حرفش این است که می‌گوید« اگر فکر میکنی فلان و بهمان فلان نیست، واقعیتش این است که هست!». حالا این حوصله سربر می‌شود و خواننده را غافلگیر نمی‌کند. اصلا برتری سعدی بر مجد همگر و برتری حافظ بر عماد فقیه همین است! هر چهار شاعر استاد هستند و دو به دو معاصر هم. اما دو شاعر به تنوع ساختاری اهمیت بیشتری داده‌اند (حافظ و سعدی) و دوتای دیگر کمتر. مثلا به این غزل حافظ که ردیفی تا حدی شبیه به غزل همگر دارد نگاه کنید:
روشن از پرتوِ رویت نظری نیست که نیست

مِنَّت خاکِ درت بر بصری نیست که نیست
ناظرِ روی تو صاحب نظرانند آری
سِرِّ گیسوی تو در هیچ سری نیست که نیست
اشکِ غَمّازِ من ار سرخ برآمد چه عجب؟
خجل از کردهٔ خود پرده دری نیست که نیست
تا به دامن ننشیند ز نسیمش گَردی

سیل خیز از نظرم رهگذری نیست که نیست

تا دم از شامِ سرِ زلفِ تو هر جا نزنند

با صبا گفت و شنیدم سحری نیست که نیست

من از این طالع شوریده بِرَنجَم ور نی

بهره مند از سَرِ کویت دگری نیست که نیست
از حیایِ لبِ شیرینِ تو ای چشمهٔ نوش
غرق آب و عرق اکنون شکری نیست که نیست
مصلحت نیست که از پرده برون افتد راز
ور نه در مجلسِ رندان خبری نیست که نیست
الی آخر. هر کس با مقایسه این دو تنوع ساختاری بیشتر در شعر حافظ را مثل خورشید ظهر می‌بیند!
ببخشید بابت طولانی بودن کلام.