آبستن درد

گلی که در حال شکفتن است
گلی را که در حال شکفتن است، بگذارید خودش را به بلوغ و کمال برساند. با صد چراغ و ذره بین بدنبال عیب کارهای او گشتن فرق می کند با این که در خلال بیان و نشان دادن زیبایی های رفتار و کردارش ضعف های احتمالی را هم در پیش چشمانش قرار دهیم.
کار بی عیب و نقص را کجا می توان یافت؟ چنین کاری را به خدا نسبت می دهند که دیگران جرئت ادعای چنین مقامی را نداشته باشند. عیب ها بخشی از کار، نشانه ای از کار و زحمت، و حتی خالی بر چهره سیمین و زیبا هستند که مکمل زیبائی هستند.
این جوان با انتخاب تصویر پروفایلش کدام یک از آداب و ارزش های فرهنگی گذشته و حال را فروگذاشته است، یا چه ادعایی کرده است که بدان عمل نکرده باشد.
عذر خواه بزرگانی هستم که اعلام کنم، گاهی در عیب جویی تا آنجا پیش می رویم که محاسن و نیکویی ها و نوآوری های کار را نیز در سبد عیوب غیر قابل بخشش فرو می ریزیم و آنوقت انتظار داریم که حال شاعر خوب باشد.
مبادا پا روی شکوفه نوظهور بگذاریم و آنوقت انتظار رشد و تعالی از او داشته باشیم. کی می رسد که بزرگانی از قیم بودن و وکالت دفاع شعر و شاعری دست بردارند. بگذارند زبان ها بچرخند و نغمه ها شنیده شوند. بهترین شوینده عیب ها و کاستی ها تشویقات داهیانه و استادانه است، نه تنبیهات و تذکرات و توبیخات گذری و از سر عجله و سرسری خوانی.
با عرض پوزش و نهایت علاقه و احترام نسبت به هنرمندان و فضلای نظر دهنده، سئوال می کنم، زمانی که ساختار خود سروده بر اساس یک دیالوگِ گفتم و گفت یا گفت و می گویم یا می گویند و گفته های شاعر می باشد و به زیبایی و آگاهانه هم طراحی شده است ما آن را یک حشو یا اضافه به حساب می آوریم.
یا وقتی شاعر می گوید:
« . . .
گویند خدایت برهاند ز غم و درد
این بنده دگر بر در او جای ندارد
. . . »
ما فورا به معنی اولیه آن رجوع می کنیم. کدام شعر حداقلی هست یا سراغ دارید که با معانی اولیه سر و کار داشته باشد. چرا سراغ آن معنای دور تر و این که « به من می گویند که برای کم شدن غم و دردت به خدا پناه ببر اما نمی دانند که من از خدا شرمنده ام، آنقدر من خطا کرده ام و او مرا بخشیده است که دیگر رویم نمی شود.»، نمی روند. این یک کلام کنایه آمیز است و یک دعای عاشقانه.
چرا ما فکر می کنیم که شاعر این الفبای خداشناسی یا کریم و کرامت را نمی داند؟
یا در مورد قافیه. قافیه ها برای ایجاد موسیقی و آهنگ کلام است. همه هم می دانند که چه چیزهایی را باید رعایت کنند. یا بمرور پی می برند و روش خودشان را اصلاح می کنند. اما اگر گاهی یک نوآوری کوچک یا عیب ( مکمل زیبایی) ظهور کند چه طور؟
این که هجای قافیه جا و سرنا و زا و غیره صحیح هستند حرفی نیست. در متن شعر هم به قافیه بودن آن ها تخطی نشده است. فقط یک « ی » ردیف گونه بعد از همه آن ها بصورت هماهنگ ( هم + آهنگ ) آمده است ضربه ای به آهنگ و موسیقی کلام نزده است. فقط خطا گونه ای از نظر نگارش و معنی اتفاق افتاده است که زیاد نمی شود به آن تاخت و تاز کرد. چه بسا هم تحت تأثیر زیبایی کلام و نقشی که در نمای ساختمان شعر ایجاد کرده است پذیرفته شوند. اگر همه آن ها را بر هم بزنیم باید کل سروده را از بین ببریم، یعنی احساس و نشاط شاعر را از او سلب کنیم. صلاح است؟ من شخصا بارها آن را خواندم و به زیبایی آن را پذیرفتم. نه پذیرفتن عالمانه و نحوی مأبانه، بلکه پذیرفتن عوامانه و گویش ورانه که بیست و چهار ساعت شبانه روز در حیطه زبان اتفاق می افتد. خیلی از نادرست ها و بریده سخن ها و بریده کلمات وارد زبان می شوند که برای عالمان و مدافعان زبان غیر قابل پیش بینی بوده است.
یا زمانی در پای یک سروده دیگر می آئیم و اعلام می کنیم که هرگز نگویید « . . . زمان دراز . . . » باید بگوئید « . . . زمان طولانی . . . »، سئوال من اینست که این قضاوت بر چه اساسی صورت گرفته است؟ شما اگر به « . . . پیکره . . . » زبان فارسی مراجعه کنید و بسامد استعمال صفت دراز یا طولانی را برای زمان در بیاورید، آیا این نتیجه قطعی حاصل می شود؟ خیلی چیزها در بستر و متن گفتار یا context است که مناسب بودن یا نبودن خودش را نشان می دهد. ممکن است جایی صفت دراز برای زمان مناسب تر باشد، جای دیگر طولانی. بخاطر ملاحظات کاربرد شناسی ( pragmatism ) در زبان. چرا که هر دو واژۀ طولانی و دراز به یک معنا هستند اما هرکدام در یک مناسبتی و جایگاهی مناسب تر هستند. مانند بنشین و به تمرگ، بخور و صرف کنید و بفرمائید.
بدتر از همه این که خود شاعر هم می پذیرد. این تذکر نابجا را برای این که از یک خطای مسلم دفاع کند.
من اگر بجای این بزرگواران باشم، این ایراد را به جناب محمد اکرمی گرامی و بسی شاعران گردن فراز سایت می گیرم که می فرمایند:
« . . .
ویرایش خاصی هم هنوز روش انجام ندادم ، بدی ها رو به خوبی خودتون ببخشید
. . . »
که خطایی نا بخشودنی دقیقا اینجا رخ می دهد و آن انداختن کار خویشتن به گردن دیگران است. مانند پذیرایی از میهمانان شام و ناهاری است که بگوییم ببخشید من به نمک و آب و دانش نرسیده ام و نمی دانم که نخود و لوبیایش پخته است یا نه، آنوقت شما به بزرگی خودتان ببخشید.
اولین شرط هنر یعنی ویرایش، یعنی چکش کاری، یعنی زیبا سازی، یعنی ظریف کاری و مهم تر از همه یعنی عیب زدایی با تکیه بر دانش اندوزی و مطالعه شبانه روزی و پوینده علم و هنر مربوطه.
در روی سن و صحنه و تالار موسیقی و هنری تماشاگران و شنوندگان نمی آیند که چیزی را تماشا کنند، یا صدایی را بشنوند نه. من برعکس این را می گویم. آن ها می آیند که صحنه های ناشیانه را نبینند و صدا های خارج و سهوی و اشتباه را نشنوند. این یعنی ویرایش. ممکن است یک ساعت یا یک روز طول بکشد تا شعری خلق شود اما روزها و هفته ها، گوش دادن ها و خواندن های مداوم خود شاعر لازم است تا ظواهر فریبنده رنگ ببازند و عیوب مکنون و پنهان خود را آشکار سازند. هنر یعنی این . از میان صدها « ی » یی که استاد امیرخانی می نویسند شما مشکل بتوانید تفاوت محسوسی در میان آن ها پیدا کنید. هنر یعنی این. بجای این پا نوشت بنظرم اشاره به معنی و مصداق « گَرنای» مناسب تر و لازم تر بود که اگر اشتباه نکنم گردشگاهی در لاهیجان است. مانند « آب رکن آباد و گلگشت مصلا» ی حافظ.
البته همانطور که گفتم کار بدون عیب وجود ندارد. عیب هایی در عالم هنر راه دارند که یا خلاقانه و نوآورانه باشند، یاشاعر کار خودش را کامل انجام داده باشد و آن عیب ها دور از چشم و تجربه و دیدگاه علمی او بوده باشند.
با سلام و درود و احترام خدمت بزرگانی که زحمت می کشند و نظر می دهند و دوستانی که میهمان و مخاطب گرامی و دردانه شاعر هستند. همچنین خود جناب اکرمی که با محبت و علو طبع در پای سروده همگان حاضر می شوند و مایه قوت قلب می گردند.