درود جناب محمدی عزیز
سپاس از حضور ارجمندتان و از دیده باریک کردنتان. امّا سهوی درکار نبوده، بلکه آوردن هرکی (= هرکِ = هرکْ = هرکه = هرکس = هر شخص) از قصد بوده است. هرچند که اگر بجایش هرکس میآمد گوشنوازتر میشد امّا در آوردن هرکی بجای هرکس منظوری داشتهام و ظرافتی در آن است که بخاطر رفع ابهام برای شما در دنباله خواهم گفت اگرچه شاعر موظّف به این نیست.
آوردن هرکه و هرکی و مانند اینها بهمعنی هرکس هیچ مانع و ایرادی ندارد زیرا معنی اینها یکی است:
«هرکه»:
هرکه شد محرم دل در حرم یار بماند... +
هرکه آمد به جهان نقش خرابی دارد... (حافظ).
هرکه دلارام دید از دلش آرام رفت... +
هرکه هوایی نپخت یا به فراقی نسوخت... (سعدی).
و «هرکی»:
«با هرکی تو درسازی میدانک نیاسایی
زیر و زبرت دارم زیرا که تو از مایی» (مولانا، دیوان شمس).
«هرکی در او نیست از این عشق رنگ
نزد خدا نیست بجز چوب و سنگ» (مولانا، دیوان شمس).
«هر کی ز حور پرسدت رخ بنما که همچنین
هر کی ز ماه گویدت بام برآ که همچنین
هر کی پری طلب کند چهرۀ خود بدو نما
هر کی ز مشک دم زند زلف گشا که همچنین
هر کی بگویدت: «ز مه ابر چگونه وا شود»
باز گشا گره گره بند قبا که همچنین
گر ز مسیح پرسدت مرده چگونه زنده کرد
بوسه بده بپیش او جان مرا که همچنین
هر کی بگویدتک «بگو کُشتۀ عشق چون بود»
عرضه بده بپیش او جان مرا که همچنین
هر کی ز روی مرحمت از قد من بپرسدت
ابروی خویش عرضه ده گشتهدوتا که همچنین
...» (مولوی > کلیات شمس یا دیوان کبیر، ج 4 ص 121، غزل شمارۀ 1826؛ بهتصحیح استاد فروزانفر).
ملاحظه میفرمایید که مولانا در پنج بیت از یک غزل، هفت بار «هر کی» را به مفهوم هرکس آورده است. حالا اگر همین کار را جنابعالی و بنده در یک شعر میکردیم، کسی نمیداند که چند نقد بر آن نوشته میشد و با چه براهین عجیب.
حتّی اگر هیچ شاعری هم تاکنون از «هر کی» استفاده نکرده بود، آوردنش هیچ ایرادی نداشت. هنوز هم در زبان فارسی امروز و هم در زبان مردم گوشهگوشۀ ایران این واژه رایج است. اینکه واژۀ «هرکی» در لغتنامهها به این معنی نیامده است، دلیل بر اشتباه بودن آن نیست بلکه دلیلِ کامل نبودن لغتنامههاست.
و امّا اینکه گفته شد در آوردن «هرکی» منظوری و ظرافتی بوده است، اگرچه شاعر وظیفه و اجباری برای توضیح ندارد، فقط برای روشن شدن نکته عرض میکنم: «هرکس» (در اینجا) نمیتواند وظیفه و کارآمدیِ «هرکی» را داشته باشد و اصلاً آوردنش خالی از اشکال نیست زیرا منظور از هرکی در این رباعی مجموع است از هرکس + هر ناکس، ولی «هرکس» نمیتواند «هر ناکس» را هم شامل شود:
چون آینهایم از کس و ناکس هرکی...
باز سپاس که دیده باریک میکنید و به مهر میخوانید.
با مهر و احترام
بسیار عالی و در معنا بلنددددددددددد
شاد باشید