باز درود خانم کاسیانی گرامی
بیشترِ مصراعهای این ترانه بر وزن مفاعیلن مفاعیلن مفاعی (= فعولن) [ں ــ ــ ــ / ں ــ ــ ــ / ں ــ ــ] است امّا نه همۀ آنها:
• «باید همراه تو آزاد باشم»: در آغاز این مصراع چهار هجای بلند آمده است؛ یعنی مفعولاتن به جای مفاعیلن نشسته است.
• «شده روز و شبام همرنگ چشمات»: میمِ «شبام» در وزن عروضی اضافه است امّا در وزن هجایی نه.
• رایِ «بزار» (بذار) و «نزار» (نذار) در چهار مصراع بیرون از وزن عروضی است امّا در وزن هجایی مجاز است.
• «زیر رگبار اسپرمای مزدور»: اگر کسرۀ رای «زیر» را به اشباع نخوانیم، وزن عروضی رکن اوّل این مصراع فاعلاتن است نه مفاعیلن. و اگر به اشباع بخوانیم، مفعولاتن است. این هردو بیرون از قواعد عروض است، امّا با وزن هجایی منطبق است.
همۀ این موارد مانع از این است که وزن ترانه را عروضی بدانیم. حال اگر وزن عروضی شمرده شود، موارد برشمرده باید اصلاح شود چون با قواعد عروضی ناسازگار است. امّا اگر وزن شعر را هجایی بدانیم، همۀ مصراعها یازده هجایی است؛ و درست.
چند روز پیش، سرکارخانم زند ترانهای منتشر کردهاند با نام «یاد تو»، که اگرچه بیشترِ مصراعهای آن ترانه با وزن مستفعلن مستفعلن مستف (= فعلن) منطبق است امّا وزن آن شعر هجایی است؛ در آنجا نیز یادداشتی در این زمینه نوشتهام.
یکی از اشتباهات عروضیانِ بزرگ در شناخت و تقطیع شعر پهلوی (= فهلوی ← فهلویات) همین نکته بوده است که میکوشیدند آن اشعار (هجایی) را با معیارهای عروض بسنجند و در اشتباه میافتادند.
درود
همیشه با تو من آزاد باشم