آدم و حوّا

سلام و عرض ادب ........

هیوم معرفت را به دو بخش تقسیم کرد:

۱- معرفت هندسی( اندازه، وزن ، دما ، مساحت و دیگر داده های ریاضیات ) مثلا وقتی بگوییم پنج ضرب در پنج مساوی بیست و پنج است، ناشی از یک معرفت هندسی ست

۲- معرفت تجربی( مزه ، رنگ ، بو ، لطافت ، زبری ) یعنی اگر بگوییم این بز سیاه است، سیاه بودن او را با فرمول به دست نیاوردیم. بلکه این معرفت از مشاهده ی ما به دست آمده است.


حالا به بحث تجربه و تصور بپردازیم:

هیوم معتقد بود که چه در معارف هندسی و چه در معارف تجربی، انسان ابتدا از راه تجربه ی خود یا دیگران با آن ها آشنا می شود. مثلا وقتی برای اولین بار آب می خورید، با آن آشنا می شوید. و در موردش صاحب تجربه می شوید. سپس هر زمان که بحث آب پیش بیاید، شما آن را در ذهن خود تصور خواهید کرد. در واقع تصور آب، یک تصور ساده است. اما اگر هیچ گاه در زندگی تان آب ندیده باشید، نمی توانید آن را تصور کنید و از تصور به تخیل پا می گذارید. یعنی وصف آن را از کسی می شنوید و آن را به شکلی متصور می شوید. مثلا اگر من بگویم، باغی در سبزوار دارم که وسط بیابان است. شما آن را ندیده اید، اما با تجارب نزدیکی که از باغ دارید و یا از بیابان و از شهرهای قدیمی و کویری دارید، باغ را تصور می کنید.

گفتیم که تصور آب، یک تصور ساده است. چون شما آن را دیده اید. یا شما اسب را دیده اید و هر کس سخن از اسب بگوید شما نیز این اسب را تصور خواهید کرد. که این یک تصور ساده است اما انسان می تواند از دو یا چند تصور ساده، یک تصور مرکب بسازد که وجود حقیقی هم نداشته باشد. مثلن همه ی شما اسب را به عنوان یک تصور ساده در ذهن دارید. همچنین با بال هم آشنا هستید. چون بال پرندگان را دیدید. با شاخ نیز آشنایید.  چون شاخ جانداران را دیده اید. حالا \"اسب بال دار تک شاخ\"  را شما می توانید در ذهنتان متصور شوید. که یک تصور مرکب است.

هیوم معتقد بود که تمام تصورات متافیزیک و اخروی ما، حاصل همین ترکیب تصورات ساده است و وجود حقیقی در جهان ندارند. یا حداقل کسی فعلا آن ها را مشاهده و تجربه نکرده است. زیرا ما با مفاهیمی مثل جن/ فرشته/ بهشت / جهنم /خدا و....  فقط از طریق ترکیب تصورات ساده آشنا می شویم و هیچ گاه وجود نداشتند یا دستکم هیچ انسانی آن ها را ندیده است. حتا بحث \" چشم بصیرت \" و .... نیز از دیدگاه هیوم، بحثی کودکانه و بی دلیل بود. چرا که باز هم معرفت هندسی یا تجربی را به ارمغان نمی آورد. وقتی بگوییم فلان شی، یازده کیلو و سیزده گرم است، همه ی مردم می دانند که دقیقا چه شناختی از آن شی، دست داده است؟ اما دیدن خدا و آخرت با چشم بصیرت، بر ساز و کار عقل و تجربه استوار نیست. هرکس به هر شکلی که خواست و دوست داشت، آن ها را تصور و ادعا می کند.


در زمانه ی ما سه انقلاب شناختی رخ داد:

۱- کوپرنیک ثابت کرد که زمین مرکز جهان نیست

۲- کانت، عقل محض را نقد کرد و دریافت که ما انسان ها راهی برای شناخت حقیقی حقیقت نداریم و فقط آنچه که با عقل و حس خود در می یابیم، را متوجه می شویم. در واقع آنچه که ما به عنوان نومن یا حقیقت، دیده ایم، در واقع فنومن است. ما پدیده ها را نمی بینیم بلکه پدیدارها را می بینیم

۳- و انقلاب سوم را داروین رقم زد که ثابت کرد، خلقت یک امر تدریجی ست. و هیچ کدام از موجودات از ابتدا به این شکل و شمایل نبوده اند.


.....

اگرچه تا حدودی \" خداناباور \" هستم. و ابطال براهین نظم و علت و فطرت و ... را نیز بارها در کتب مختلف مطالعه کرده ام. اما با سخن شاعر این صفحه توافق دارم که کشف داروین ( تکامل تدریجی ) منافاتی با آموزه های قرآنی ندارد. ( برخلاف آموزه های کلیسا ) از چند جهت:

۱- در داستان خلقت آمده که یکی از علت های اعتراض فرشتگان این بود که \" او هم مانند انسان های پیشین، نافرمانی و ظلم می کند\" و این سخن یعنی وجود انسان های پیش از ما از دیدگاه قرآن مورد تایید است.

۲- تکامل تدریجی، نمی تواند نقدی بر وجود خداوند باشد. اتفاقا اگر بنا را بر وجود خدا بگذاریم، تکامل خبر از نظم و ترتیب و خردمحوری خالق می دهد.

۳- اگر بخواهیم دریافتی مستقیم از آیات قرآن داشته باشیم، بعید می دانم راه صواب رفته باشیم. قرآن پر از تمثیل و نماد است. و این موضع در تفسیر و تبیین آیات، راهگشاتر از دریافت وهابی مآبانه و \" ابن تیمیه وار \" از کتاب مقدس مسلمین است. به همین جهت اگر داستان هبوط آدم و میوه ی ممنوعه و مار و شیطان و ... را به شکلی نمادین ببینیم، راه را برای دریافت های گوناگون و انعطاف تفاسیر باز کرده ایم. به قول خود قرآن کریم:

\" و تلک الامثال نضربها للناس. لعلکم یتفکرون\"

اما آنچه در این میان به نظرم غمناک است، شهید شدن خود شعر است. شعری که به راستی زیباست و تمامی اسباب بزرگی را فراهم کرده است تا ورای مضمون و محتوا نیز حرفی بلکه حرف ها برای گفتن داشته باشد. شعری که شاعرش به چربدستی، دو واژه ی \" اوج \" و \" هبوط \" را نه مقابل هم که در امتداد هم می آورد و از این دوگانگی به یگانگی می رسد. شاعری که به زیرکی خاص قلمش، میان آدم و انسان مرزی را مشخص می کند. فاصله ای که پیمودن آن را آموزه های دینی اش با عرفان توصیه می کنند. و داروین آن را با فرگشت توضیح می دهد.... بله شهید شدن شعر همیشه غمناک است. و غمناک تر این که خود شاعر بیش و پیش از همگان به تشریح این کالبد برخواسته ست...

مانا