نجاتم بدهید

با سلام به شعرا و ادبا و ساحت مقدس نقد
نقد: در لغت تشخیص سره از ناسره است. جدا کردن خالص از ناخالصی؛ و بیان عیوب و ایرادات است؛صرفاً تعریف و تمجید نیست. کمی هم خوب است بگوییم:که این شعر از ساختار طولی و عرضی دچار مشکل است.و فقط در بند اول با چهار ضمیر مختلف روبرو هستیم. مصراع ها در ارتباط با یکدیگر نیستند و آیا آینه را اگر کسی بشکند راستگو می‌شود؟ و مگر آینه دروغ هم می‌گوید؟
در بند دوم «دل‌ِ سنگ »اضافه تشبیهیِ نخ نماست؛ نه تشخیص.و تشخیص شخصیت‌ انسانی‌دادن به اشیاست و شاعر آن را کشف نکرده که آن را بر سر نیزه کنیم و چرا به دل سنگ قسم بخوریم؟
دربند سوم «کو کجا» هر دو یکی است بهتر نبود بگوییم پس کجا؟ مصراع‌ها مکمل همدیگر نیستند و در کل شعر هر کدام راه خود را می‌ روند.
در بند پنجم: تکرار کلمات به زیبا شدن شعر کمک نکرده به جای اینکه بگوییم« زن گم شد» و« مرد مرد» بقیه تکراری هستند.
علامت حاصل مصدر ( یَت ) برای واژه های فارسی نیست. (زن) واژه‌ای‌ فارسی است پس علامت حاصل مصدر نمی‌گیرد (زنیّت). اما اگر بگوییم «شعریٌت » درست است.
در بند هفتم: که نظم مطلق است در مابین مصراع آوردن (...) به‌جای(؛) علایم نگارشی اشتباه است.
در مصراع «زنده بودم (وَ) شما مرده خطابم کردید»؛ آوردن (وَ) در بین مصراع، درست نیست؛ زیرا به صورت ضمٌه تلفظ می شود ،که در این صورت مشکل وزن پیش می‌آید.
در بند هشتم: «تعصب غم و شادی را کشت» تناقض دارد یعنی غم و شادی را باهم می‌کشد؟
« سپاسگزار» به معنی انجام فریضه است بنابراین سپاسگزاری با(ذال) از نظر املایی اشتباه است.
بانوی گرامی ،شاعر هر کاری می‌کند باید به زیبایی شعر بیانجامد؛ نه معنی را زیر سوال ببرد و زیبایی شعر فقط موسیقی بیرونی نیست.زیرا عناصر شعر هستند؛که به شعر شعریٌت می‌بخشند؛و آرایه فقط بزک کردن است. اینکه ما بگوییم اینجا آرایه به کار رفته؛ دردی دوا نمی‌کند و نقد نیست؛ البته از اینکه شما درد های اجتماع را بیان کرده‌اید ؛ اندیشه‌ی خوبیست پس با رعایت نکاتی که بنده اشاره کردم؛ شعرتان زیباتر هم می‌شود. البته این عرایض بنده فقط نظر هستند.و ممکن است باب میل شاعر نباشد.لذا از پیش به‌خاطر گزندگی نقد از شما نهایت پوزش را دارم.امیدوارم اشعار بهتری از شما بخوانیم
باقی بقایتان و حق نگهدار
علیرضا حکیم ۹۹/۱۲/۲۵

در حقیقت دوست دارم مانای عزیز و ابراهیم گرامی این شعر را بخوانند و شرمنده ام از جناب فکری بابت تیک نقد زدن
فکر کنم بار ها ارزش خواندن دارد

"نجاتم بدهید"
(شقایق بنی‌اسدی)

با احترام به ساحت بلند شعر و ادب ایران زمین
و با سلام و درود به اهالی دوست داشتنیِ محفل ناب
و سپاس از دوست عزیز و ارجمندم جناب شفیعی که موجبات آشنایی با این قلم را فراهم ساختند.

با نگاهی به دفتر اشعار بانو "شقایق بنی‌اسدی" به جرات می‌توان نام ایشان را در زمره‌ی شاعران کلاسیک‌سرا نوشت. تسلط و چیرگی این شاعر گرامی بر وزن عروضیِ شعر در آثارشان مشهود است. حُسن بیان، شیوایی و بلاغتِ شاعرانه نیز مزید بر علت گشت تا کمترین نیز چون دیگر عزیزان و بزرگان با خواندن این چهارپاره به وجد بیاید تا به شرحی مختصر در بابِ آن، به این قلم ادای دِین کند و به صاحب‌ش عرض ادب.
هرچند به وجد آمدنِ کمین از کلیّت و شعریّت اثر است که بسیار شاعرانه رقم خورده است ورنه شرحِ نفس و واکاویِ این "دردنامه" نه که شوق و ذوق نمی‌خواهد، بل طاقت و تاب و توان بسیار می‌طلبد.
طبق عادتم ابتدا به ساختار اثر می‌پردازم که بسیار منسجم و استوار است و از سلامت عروض و صحت قافیه برخوردار. و سراینده آن را از ابتدا تا انتها در سلاست آهنگ، در "بحر رمل مثمن مخبون محدوف" و بر وزن "فَعَلاتُن فَعَلاتُن فَعَلاتُن فَعَلُن" سروده است.
گاهی دوستان معیارِ تشخیص وزن سروده را اولین بیت آن میدانند که البته اینگونه نیست چرا که در طول سروده ممکن است سراینده بنا بر اختیاراتی که دارند، تعییر یا تغییراتی حتی در یک مصرع بدهند که باید به این تغییرات توجه کرد.
بانو "بنی‌اسدی" گرامی بندِ اولِ این چهارپاره‌ی زیبا را با رکن "فاعلاتن"
(طا قَ تی طا)
(کو رَ فی قی)
(آ بِ رو دا)
(بش کَ نم آ)
آغاز کرده‌اند:
"طاقتی طاق شد و تاب و توانی گره خورد
کو رفیقی که دَم تازه به جانت بدهد
آبروداری ما صورت سیلی خورده‌ست
بشکنم آینه را،  راست نشانت بدهد؟"
اما در بند دوم می‌بینیم که در برخی مصاریع رکن اول به "فَعَلاتُن" تعییر کرده است؛
(بِ دِ لِ سن) (گ قَ سَم مُر)
(نَ فَ سِ سَر) (کِ شِ من در) (بِ دَ رِ تق)
"به دل سنگ قسم مرده‌ام، اما انگار
نفَسِ سرکش من در به در تقویم است
بدترین قسمت این زندگی آنجاست، دل ِ
بخت‌برگشته به اقبال بدش تسلیم است"
به ظن خواننده؛ چون این تغییر در بند دون (طیِ مسیر) اتفاق افتاده و رکن اول از ابتدا سالم بوده است، پس وزن اثر را باشتباه "فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن" میدانند.
اما این یک تصوّر اشتباه است.
ازاحیفِ "بحر رمل" چهارده‌تاست که "خبن" اولین آن است. و "مخبون" بر وزن "مفعول" با ریشه‌ی "خبن" در لغت به معنی "دست بریده" است و اگر دستِ "الف" از فا در "فاعلاتن" را قطع کنیم، (همان کاری که بانو "بنی‌اسدی‌" کرده‌اند) بحر مخبون می‌شود(فَعَلاتُن)
و "محذوف" به معنی "حدف شده" پنجمین از ازاحیف این بحر است که رکن آخر را در بر می‌گیرد.
با حدفِ "تُن" از "فاعلاتن"..."فاعلا" یا "فاعلن" باقی می‌ماند.
به گمانم در این خصوص روده‌درازی کردم و بهتر است تا مجال باقی‌ست به شرح و واکاویِ دو بند نخست از این چهارپاره‌ی دلچسب بپردازم.
سراینده در همان آغاز بگونه‌ای به نظمِ اثر پرداخته‌اند که رایحه‌ی کلامشان هر خواننده‌ای را که از حوالی اثر می‌گذرد پاگیرِ خود می‌سازد و شش دانگ هوش و حواس از او می‌گیرد تا چرا و کجا طاقتی طاق شده است و تاب و توانی "گره" خورده!
ما هم به لفظ عام "گره" را گِرِ میخوانیم و خُرده‌ای بر سلامت و سلاست آهنگِ زیبایِ این چهارپاره روا نمیدانیم؛
"طاقتی طاق شد و تاب و توانی گِرِه خورد
کو رفیقی که دَم تازه به جانت بدهد
آبروداری ما صورت سیلی خورده‌ست
بشکنم آینه را،  راست نشانت بدهد؟"
(طاقت=تاب=توان)
بظاهر با یک حشو قبیح رو در روئیم اما اصلا اینگونه نیست. شاعر چنان چیره دست و زیرک است که هم از "طاقت طاق شده‌ای" میگوید و هم از "تاب و توانِ گره خورده‌ای" که معلوم نیست در کجا و از چه کسی می‌گوید. و با مخاطب قرار دادنِ "تو" (ضمیر دوم شخص مفرد) بطور عام همه را مخاطب کلام خود قرار میدهد و به لطفِ تناسب آواییِ واژه‌ها و موسیقیِ درونیِ کلام، حسِ هر خواننده‌ای را تحریک می‌کند و ذهن او را به پرواز در می‌آورد تا به فراخور خیال، به "طاقتِ طاق شده" و یا "تاب و توانِ گره خورده‌ای" در هر کجا بیندیشند. و این شاعرانه نشان از کثرت درد و دردهاییست که "تو" را تا مرز مردن برده‌ است و حال به تلمیح؛ "عیسایی" می‌طلبد تا بل که به دمِ مسیحایی‌اش این مرده‌گانِ زنده را طاقت و تاب و توان ببخشد.
در بیت دوم برای صدق کلام خود حاضر است "آینه" که در اینجا و به ضرورت استعاره‌ایست مفهومی از ظاهر "ما" را بشکند و واقعیت را که همان صورت زرد رنگِ ماست به همه نشان بدهد.

"به دل سنگ قسم مرده‌ام، اما انگار
نفَسِ سرکش من در به در تقویم است
بدترین قسمت این زندگی آنجاست، دل ِ
بخت‌برگشته به اقبال بدش تسلیم است"
در این بند شاعر خود را نماینده‌ی همه معرفی می‌کند و با یک قسم شاعرانه (قسم به دلِ سنگ)
که هم "سنگدلی" را در ذهن خواننده تداعی می‌کند و هم "دلِ سنگ" را؛ زندگی را به یک مردگی تشبیه می‌کند که علی القاعده بر زندگان تحمیل شده است.
و اشاره به "تقویم"، عمرِ دربدری را تصویر ساخته است که روزشمار از روح و جسم زندگانش چون خوره می‌خورد. و دردناک‌تر آن که همه دل بسته‌ایم به این مردگیِ فانی به‌نام زندگی...!
به نظر نگارنده شاید اگر در مصرع سوم از این بند سراینده‌ی عزیز بجای "قسمت" از صفحه استفاده میکردند، بین "تقویم" و "زندگی" که هر دو مجازا یک معنی می‌دهند پیوند مفهومیِ محکمی برقرار می‌گشت و تناسبی کلی بین وازگان: (تقویم، صفحه، زندگی، بخت برگشته و اقبال). هر چند این مورد یک پیشنهاد است و قبل هر تغییری زیباییِ این بند جلوه‌گری می‌کند.
"به دلِ سنگ قسم مرده‌ام، اما انگار
نفَسِ سرکش من در به در تقویم است
بدترین صفحه‌ی این زندگی آنجاست، دلِ
بخت‌برگشته به اقبال بدش تسلیم است"
البته که زیبایی‌های اثر بسیاراند و کشف آنها لذت بخش. اما از اینکه مجال نیست تا بیشتر از آنچه که از نظر عزیزان گذشت، به شرح زیبائی‌های این چهارپاره بپردازم شرمسارم و به همین مقدار بسنده می‌کنم و بار دیگر خرسندم که با این قلم و شاعرش اشنا شدم و سپاسمندم بابت باز گذاشتن پنجره‌ی سبزِ این اثر.



با احترام
ابراهیم هداوند
۲۳/اسفند/۹۹

سلام ... کلی با خودم فکر کردم که اگر الان بخواهم بروم ، دوستان ممکنست تعابیری داشته باشند که قرین به واقعیت نیست . لذا ماندم که دو مطلب دیگر را بنویسم . یکی اطاعت امر دوست نازنینم شاهرخ بود ، که پیش از شروع هر حرفی لازم میدانم از ایشان بابت تکدری که بر دل بزرگوارشان پدید آوردم عذرخواهی کنم . و اطمینان بدهم آنچه نوشتم فقط معلول دیوانگی آنی بود که شرحش دیگر جالب نیست . و آنچه به جا مانده روی زرد خجالت زده ای ست برای تندی ام . و اگر شاهرخ مرا نبخشد ، کجا را دارم که سرم را به سنگ ندامت بکوبم؟؟؟


اما شعر ....
اول اینکه یک نظر به صورتهای فانتزی شعر شما انداختم ، نسبت به حجم شعر زیاد نبودند :
طاقت و طاق ( واج آرایی )
دم تازه به جان ( تلمیح )
دل سنگ ( تشخیص )
دار مکافات ، اوار تعصب ( اضافه ی استعاری )

خوب این مقدار ، قابل توجه نیست و نمیشود روی آن حساب باز کرد .. از طرفی حال شاعر را خوب ندیدم : ( بخت برگشته / اقبال بد / ضجه / بغض گلو / تا شدن کمر / کابوس / دار مکافات / بلا / تسلیم به تقدیر / سگ دو زدن / و سرانجام : تف به این زندگی ... //

وزن شعر هم جناب هداوند بررسی نمودند و چندان غریب و بدیع نیست . قالب چهارپاره هم قالبی تازه نیست و سالیان درازی ست که ابداع شده و امثال دکتر حمیدی به تلوین و تثبیت آن کمر همت بسته اند ...

خوب تا اینجا همه چیز ظاهرا عادی ست . پس سوال اینجاست چه چیزی باعث گیرایی و زیبایی این شعر شده است ؟؟؟ چرا این شعر اینهمه موفق عمل کرده و در دل مخاطب جای دارد ؟؟


میلان کوندرا میگفت : " وظیفه ی ادبیات شکافتن هستی انسان است " به گمانم بخشی از موفقیت این شعر را باید مرهون حسن انجام وظیفه دانست که در شکافتن هستی شاعر خاصه بعنوان یک زن ، به شکلی شاعرانه عمل کرده است .

دومین پوئن این شعر ، صداقت آنست . هیچ گونه دوز و دغل و حیله و لعابی ندارد . شاعر با کمترین تمسک به صناعات و لفاظات مانوی ( تعجب نکنید ) و با ملاحتی ساده حرفش را رک و پوست کنده گفته است .

چه بخواهیم و چه نخواهیم هنوز پسماندهای نظام فکری مردسالار ما را کم و بیش متعفن میکند . چه بخواهیم و چه نخواهیم ، هنوز در بسیاری از خانواده ها زنان شهروند درجه دوم حساب میشوند .اگر پسر سه روز خانه نباشد باکی نیست و اگر دختر یکساعت دیرتر برگردد باید پای میز محاکمه جواب پس بدهد . هنوز در خم و چم بحث حجابیم . شاید به زنانی که به عشق مرد زندگیشان به عرف کپک زده پشت پا میزنند آفرین بگوییم ولی دوست نداریم آن زن خواهر ما باشد .. منظور ما از ناموس ، عزت نیست ، بلکه ننگی ست که نباید بیرون بیفتد . سخن البته از اینها فراتر است و این شرحی نه بر شعر که بر دنیایی ست که شاعر از آن گله مند است . دنیایی که اگر زنی بخواهد فقط کمی به ندای دلش گوش دهد ، " هرزه خطابش کنند " ( وسط این نوشته پژمان بهم زنگ زد و نزدیک هشتاد دقیقه راجع به مسائل پیش آمده صحبت کردیم . و البته رشته بحث اینجا هم بیش از پیش از دستم خارج شد . ) ....


بهرحال امیدوارم حضار نازنین این انشای ضعیف را بپذیرند . و بار دیگر از شاعر این صفحه بایت شعر قشنگشان سپاسگذاری میکنم

با احترام به ساحت بلند شعر و ادب ایران زمین
سلامی دوباره

از اینکه دوباره در پنجره‌ی سبز ظاهر می‌شوم از همه‌ی عزیزان پوزش می‌طلبم.
کمترین معمولا نقد نمی‌کند یا از عنوان \"نقد\" استفاده نمی‌کند بلکه شرح اثر را بیشتر می‌پسندد. آنهم طبقِ برداشتی که دارد.
\"به دل سنگ قسم مرده‌ام، اما انگار\"
نگارنده فقط \"دلِ سنگ\" و نخ نمایی آن را نمی‌بیند...!
بلکه به این فکر می‌کند که شاعر از همین ترکیبِ به اصطلاح نخ نما چگونه بیگاری کشیده است و همه می‌بینیم که چه خوش نشسته‌ است بر کرسیِ این مصراع. و ایضا ارتباط مفهومی بین سنگ و مرده را.
مثل همان دوستمان که از نخ‌نمایی و کهنگیِ واژه‌ی \"تاک\" و \"شراب\" رنج می‌برد، اما هیچ واژه‌‌ی تازه‌ و زیبایی جایگزین این دو واژه نداشت؛ گویا ترکیب تازه‌تر و زیباتری جایگزینِ \"دلِ‌سنگ\" یا \"سنگدل\" پیدا نمی‌کنیم!
وانگهی مگر \"دلِ سنگ\" همان سنگدلی را در ذهن تداعی نمی‌کند؟!
نگارنده \"آینه\" را فقط یک شیشه ندیده‌ است که پشتش به جیوه آغشته باشد و نور منعکس کند. آینه در ادبیات و بویژه مفاهیم عرفانیِ ما از نظر مفهوم گاهی وجود خارجی ندارد و اصلا جسم نیست. از درون و ذاتِ آدمی گرفته تا...همین شیشه‌یِ مستعار.
هر کسی آینه‌ی کردار خود است مثل بانو \"اسدی زاده\" که صورت زرد رنگ خود را با سیلی سرخ کرده است. و خود را گول زده است و بخودِ واقعی‌اش دروغ گفته است و حالا می‌خواهد خودِ واقعی‌اش را نشان بدهد.
حتی همان آینه‌ی شیشه‌ای وقتی زنگار ببندد، به صاحبش دروغ می‌گوید. و ایضا وقتی صاحبش ظاهر واقعی‌اش را تغییر بدهد. پس حتی آینه‌یِ شیشه‌ای هم دروغ گوست!
دیگر آنکه ارتباط عمودی بین بندها و ابیات یک اثر به \"ضرس قاطع\" فقط یک بهانه‌ی \"من درآوردی\" و نا‌آگاهانه ایست که اصلا منطقی برای توجیه آن نداریم. مثل \"اوزان دوری\" که امروز بیخ ریشمان را گرفته و هنوز نمیدانیم از کجا آمده است!
کجا وحی نازل شده است که ابیات یا بندهای یک شعر حتما باید ارتباط معنایی عمودی باهم داشته باشند؟!
مگر شاعر میخواهد قصه و داستان به نظم دربیاورد؟!
علارغم آنچه که از جانب منتقد گرامی استاد حکیم عزیز انتظار می‌رود باید عرض کنم که؛ گسستگیِ معنایی بین ابیات یا به عبارتی پریشانیِ احوالِ ابیات در یک اثر را عین کمالِ هنری میدانم.
لطفا سری به غزلیات حافظ بزنیم و تورقی کنیم تا ببینیم با آنکه ابیاتِ برخی از غزلیات حافظ توسط کاتبان (به همین بهانه‌ی ارتباط عمودی) جابجا شده است اما هنوز شعر حافظ از دقیق‌ترین و ظریف‌ترین خصیصه‌ی خود که همان پریشانیِ ظاهری و انسجام باطنی است بهره می‌برد.


با احترام به استاد \"حکیم\" عزیز
و با احترام به بانو \"بنی اسدی\" ارجمند
ابراهیم هداوند
۲۵/ اسفند/ ۹۹