این منم ...

سلام و ادای احترام
این شعر زنانه است یا مردانه؟.....یا اندروژنی در آن رعایت گشته است؟

شعر زن است؛ یعنی وجه زیبایی شناسی، بار عاطفی، هنری، ظرافت و باریک بینی در آن به وجه مکانیکی و ماشینی‌اش می‌چربد. درواقع هر شاعری با بخش زنانه‌ی خودش می‌نویسد و شاعر در هنگام سرایش با زن درونش ارتباط تنگاتنگ دارد و شاخک‌های حسی او فعال‌تر از منطق زیستی‌اش است.

اولین بار “یونگ” بحث آنیما و آنیموس را مطرح کرده و آن را به شکل سیستماتیک، تئوریزه می‌کند و “فروید” نیز تا حدی به این کُهن الگوها پرداخته که اشاره به مردِ درون و زن ِدرون هر انسان دارد. آرکی تایپ‌ها یا کهن الگوها در ضمیر ناخودآگاه جای دارند و شامل قهرمان، خود، آنیما و آنیموس می‌شوند. این اجزا برگرفته از تجربه‌هایی است که بشر در طول تاریخ اندوخته و در ضمیر ناخودآگاه جمعی ذخیره شده است. به این شکل که در هر مرد یک زن زندگی و در هر زن یک مرد زندگی می‌کند و هر انسانی دو بخش مردانه و زنانه در نهاد خودش دارد.
“آنیما” به بُعد زنانه روح مرد اطلاق می‌شود همچنانکه آنیموس بُعد مردانه روح زن است. براساس روانشناسی یونگ زمانی که مرد و زن در یک حالت تعادل خودآگاه باشند، “اندروژنی” گفته می‌شود که با دو جنسی بودن تفاوت دارد.

در هنر، قوه‌ی آنیمایی حضور پررنگ‌تر و کارایی بیشتری دارد. اساسن اثری هنرمندانه‌تر است که از سیستم آنیمایی بیشتری برخوردار باشد. از جهاتی می‌توان بین سیستم “دیونیوزوسی” و “آپولونی” با آنیما و آنیموس همانی برقرار کرد، چراکه در اساطیر، “دیونیزوس” خدای شور و شمشیر و شراب و “آپولون” خدای منطق و خرد و روشنی هستند. درواقع سیستم دیونیزوسی هر شخص با جنون، شور، عصیان و غریزه همراه است و سیستم آپولونی با درایت، منطق و حسابگری. بنابراین بین سیستم دیونیزوسی و آنیمایی و سیستم آپولونی و آنیموسی می‌توان شباهت‌های بسیاری یافت.
ر شعر که اساسن با عناصری مثل خیال، عاطفه، کشف و شهود، منطق گریزی، زیست و زبان سر و کار داریم قوه‌ی آنیمایی و دیونیزوسی نمود بارزتری دارد، درواقع شعر پدیده‌ای است که در حس و حال خلق شاعر در سیطره‌ی قوه‌ی دیونیوزوسی و آنیمایی خودش قرار می‌گیرد و شخصیتی فراتر از مرد و زن در قالب تعریف شده‌ی جامعه دارد. در شعر، آنیما سهم بیشتری از آنیموس دارد. در اصطلاح عامیانه به آن دلی نوشتن می‌گویند. دل آزمون و خطا می‌کند، حساب‌گر نیست، جرات دارد، جستجو و خطر می‌کند، دل حاوی دریافت و شهود است، هرچند منطقی نباشد. درواقع این‌جا همان بخش آنیمایی است که فعال شده و دست به خلق می‌زند.

برای خلق کردن باید در سیطره‌ی بخش آنیمایی و دیونیزوس بود. در مرحله پس از سُرایش ما با سیستم آنیموسی به شعر نگاه می‌کنیم. در سیستم آنیموسی‌ ما به عنوان منتقد با شعر خودمان طرف می‌شویم، این‌جاست که دانش، تئوری، تجربه، منطق و فهم نمود بارزتری دارد و در ویرایش و ادیت شعر از آن‌ها کمک می‌گیریم، در نتیجه می‌توان گفت: در نقد و ادیت شعر، ما با سیستم آپولونی به اثر نگاه می‌کنیم و وجه آنیموسی ما فعال‌تر است، تا سره از ناسره مشخص شود، همچنین می‌توان نتیجه گرفت که منتقد با وجه آنیموسی و هنرمند با وجه آنیمایی خودش بیشترین رابطه را دارد.

حالا مثال.....
نگاهش کن با تو حرف می‌زند از پنجره چشم به راهی
یا وانمود می‌کنی که عصبی هستی
در اختیارش داری اما نداری
دلتنگش هستی شعر هم دلتنگ توست دلتنگ همدیگر هستید
شعر ناراحت است چراکه می‌خواهد مال تو باشد و نمی‌تواند.

“جان اشبری”
در شعر فوق که از تکنیک فاصله‌گذاری یا لحنی قدسی ـ حماسی بر‌خوردار و مضامینی این‌چنینی را شامل می‌شوند. رویکرد شعر به بخش آنیموسی بیشتر است و شعر به سمت صنعتی شدن حرکت می‌کند و تِم محوری جای تصویرگری را گرفته، اشعار بسیاری را با همین رویکرد می‌توان یافت.

اکنون به شعریی میپردازیم که قوه‌ی آنیمایی در آن‌ها حضور پرنگ‌تری دارد:

من دوست دارم از تو بگویم را
ای جلوه‌ی از به آرامی
من دوست دارم از تو شنیدن را
تو لذت نادر شنیدن باش

“یدالله رویایی”

نتیجه
در انتها می‌توان نتیجه گرفت که اساسن شعر پدیده‌ای آنیمایی است؛ یعنی حضور آنیما در شعر به نسبت آنیموس حضور پر رنگ‌تری دارد و نقطه‌ی تلاقی آنیما و آنیموس به اشراق ختم می‌شود.
ضمن این نکته که آرکی تایپ‌ها تفاوتی که با اصل غریزی دارند در این است که کهن الگوها حاصل تجربه‌ی جمعی و تاریخی هستند و برای تحلیل آن‌ها احتیاج به فهم و زمان لازم است اما غریزه چیزی‌ست که در نهاد بشری جاری و ساری‌ست و پیش از خرد وجود داشته است. در لحظه‌ی خلق، کشف و شهود شاعرانه و شناخت این آرکی تایپ‌ها می‌تواند به ما کمک کند که درکی عمیق‌تر از شعر و شعور پیدا کنیم.

درود
بر شما

عالی وارزنده بود

بیان واقعییتی از بود

که رنگ تلخ می زدبه زندگی

گویای این بود در ریتم روان و روشنی

و شروع هم حرف داشت

و همه ی متن هم

" در سرم یک هوار خاموش است "

واین پارادکسی ست که در خور وعمیق و فراز هایی مثل این

در تم غمگنی که شرحش این زمان بگذار

درودتان و عالی بود بیان احساس

و