دلفین

پژمان بدری کرمانشاهی اصل بدون داخل 😅 همشهری ماست. و خوشحالم که نه تنها مانا، که همگان به واسطه‌ی آثارش در حوزه‌ی موج نو و صد البته سبکی خاص می شناسند. که چندسال پیش نام “فیلمشعر” بر آن نهادیم. او با استفاده از زبان شاعرانه‌ای که سرشار از تصاویر بدیع، احساسات عمیق و استعاره‌های پیچیده است، توانسته فضای تازه‌ای در شعر معاصر خلق کند.

پژمان عاشق خلق مفاهیم انتزاعی ست. اما آن‌ها را با عناصری از زندگی روزمره پیوند می‌دهد تا مخاطب همزمان هم احساس نزدیکی و هم نوعی حیرت از خوانش شعرهایش داشته باشد. استفاده از فضاهای سوررئالیستی و زبان آزاد، از ویژگی‌های برجسته ی رفیق ماست.

اما تصمیم دارم امشب او را با دو نفر از سردمداران موج نو یعنی احمدرضا احمدی و یدالله رویایی مقایسه کنم:

احمدرضا احمدی و جیغ های بنفش او را دوستدارانش به خاطر دارند. چندین دفتر از ایشان خواندم که زبانی ساده و مینیمالیستی داشت. اوایل فکر می کردم ایشان یادداشت‌های روزانه‌اش را به نام شعر چاپ می کنند:

روزی خواهد آمد
که مرغان در باران
بر بام خانه‌هایمان بخوابند
و چترهای کهنه را
از پنجره‌ها آویزان کنند،
آن روز، روزِ بازگشت ماست،
بازگشتی به کودکی. (( دفترهای سالخوردگی ))

برگ‌های درختان به باد می‌سپارند
هرگز نمی‌دانند به کجا خواهند رسید.
ما نیز روزی دست‌هایمان را به باد دادیم،
اما رسیدن، نصیب ما نشد. (( نگاه درخت ))

تصاویر احمدی ساده، ملموس، و روزمره‌اند، اما با چیدمانی خاص به فضای شعری تبدیل می‌شوند.مثلاً:

“ما از چمن عبور کردیم
در سایه‌ی درختان
غبار برگ‌ها در باران روشن شد…

زبان احمدی بسیار ساده و کودکانه بود، شاید اگر قیصر امین پور اهل موج نو بود، در کنار احمدی قرار می گرفت. اما احمدی یک گناه نابخشودنی داشت و آن کوتاه کردن دیوار شعر بود. شاید پس از او بود که هرکسی قلم و کاغذ برداشت و تنها با تقطیع حرف های عادی، خود را شاعر معرفی کرد.

یدالله رویایی

هنوز هم برایم عجیب است که چگونه بهرام اردبیلی و پرویز اسلامپور و … در خانه ی یدالله جمع شدند و گفتند: بعد از این، اینجوری شعر بگیم. و اسمشم شعر حجم گذاشتند. البته نه اینکه شعر حجم را قبول نداشته باشم. اتفاقا عاشق کارهای مرحوم علی قلیچ خانی بودم. و شعر ” نامه ی سرانجام ” را هم در همان سیاق به روح آن بزرگمرد تقدیم کردم. بلکه نفس ” گرفتن تصمیم قبلی برای سرایش شعر ” برایم هنوز جا نیفتاده است. از نظر مانا، شعر اصولا عنصری عصیان گر است. و خود محتوا و قالب و چینش خود را معلوم می کند.
رویایی به مفاهیم معنایی پیچیده و چندلایه علاقه داشت. تصاویر هپروتی و لاهوتی بسیاری ساخت که گاه خود نیز از تفسیر آن ها عاجز بود.

“من یک صدا هستم
که در دست‌های تو آب می‌شود.

رویایی در واقع یک بینش اگزیستانسیالیست داشت. و به هستی و زمان زیاد می پرداخت. به انسان زیاد توجه می کرد. و ظرفیت های زبانی مختلف را می آزمود:

از خودم عبور کرده‌ام،
پُر از حنجره‌ام،
پُر از فریاد.

در درونم، راهی گم شده،
و مسافری که از خودش می‌پرسد:
کدام جاده به من می‌رسد؟

(( هلاک عقل به وقت اندیشه ))

لبریخته بود از تنم، آب،
وقتی که من از عطشِ دریا تو را نوشیدم.

تو از زمین برخاسته بودی،
چون گیاهی، از من،
و حالا این زمین،
از عطر تو، پر از بهار است.

( لبریخته ها )

اما برای مانا، پژمان بدری جنس دیگری ست. او رئالیته ی جادویی را به شعر فارسی تزریق کرده است. او نه تصاویر خام احمدرضا احمدی را به کار می برد و نه مانند یدالله رویایی، مخاطب را دچار سرگیجه می کند. او از دریچه ای ” پست مدرن ” و در عین حال ” سوسیالیته” به انسان و تنهایی اش و فقر و جهل و خشم و حس و عشقش نگاه می کند.

شعر دلفین از دریچه ای دیگر به وداع و دلتنگی و عشق نگاه می کند. تصاویر تالاب، قورباغه، آینه، گنجه، و دریا، هرکدام به نحوی فضایی نمادین ایجاد می‌کنند که حس گم‌گشتگی و اشتیاق را به تصویر می‌کشند. در ابتدای دفتر اول مثنوی حکایتی ست از ماجرای کنیزکی که از عشق بیمار می شود. و پزشکان هرچه برایش تجویز می کنند، عملکردشان عکس می شد:

هرچه کردند از علاج و از دوا
گشت رنج افزون و حاجت ناروا

آن کنیزک از مرض چون موی شد
چشم شه از اشک خون چون جوی شد

از قضا سرکنگبین صفرا فزود
روغن بادام خشکی می‌نمود

از هلیله قبض شد اطلاق رفت
آب آتش را مدد شد همچو نفت

داستان ” غرق شدن موج ” در شعر پژمان نیز، حکایتی از همین دست است. حالا به پیش می رویم و به “لباس‌های نیلی” او می رسیم که “محل غواصی دلفین‌ها بود” یا “موجی که می‌خواهد روی موهای او به ساحل برسم. یا همین چیزهای دم دستی مانند گنجه، چمدان، و آینه که تنها در شعر پژمان کاربردی انتزاعی دارند و این گونه عمیق شده اند. و ” قورباغه های نقاشی که به قتل سکوت مظنونند” یا “تصاویر ناخلف آینه” و ….. آری این است شعر بی هیچ تعارف و تکلیفی.

مانا
ابرکوه ۲۶ آذر۱۴۰۳