عقاب کور

بسم الله الرحمن الرحیم

با سلام و عرض ادب

نکاتی را پیرامون شعر عقاب کور از استاد محمدرضا آزادبخت بیان می کنم امید که مفید واقع شود.

حکایت تو
رگ بی خون درختانی ست
پشت شهر قتل وعام غنچه ها
رستگاری را به گور خواهد برد

قتل عام را که درست تر است از قتل و عام که اشتباهی رایج است به غنچه ها نسبت دادن، کارکردی نمادین و بیانی کنایی به غنچه ها می دهد تا منظور شاعر در پس پرده نهان بماند و در عین حال مخاطب بتواند در همنشینی رمزگونه سایر کلمات به لذت کشف معانی در شعری که احتمالاً معناگریز یا چند معنایی است برسد و به نوعی هرکسی از ظن خود شد یار من باشد. اما همین واژه ی غنچه به گونه ای ست که احساسات را تحریک می کند چرا که قتل عام غنچه ها نسبت به قتل عام گل ها یا قتل عام باغ تشخص و تمایز ویژه ای داده و در کنار قتل عام، خاصه غنچه ها را مدنظر قرار داده و از طرفی خصیصه های انسانی از جمله رگ را برای درختان قائل شده آن هم رگِ بی خون را یا رگی که تمام خون آن جاری شده و حالا دیگر خونی نمانده و در کنار قتل عام غنچه ها و به گور بردن رستگاری چرا که گور نیز اگر نگوییم مختص انسان است حداقل می توانیم بگوییم مختص به جانداران است و تا جانی در بدن نباشد به گور سپردن چه معنایی خواهد داشت؟ بنابراین جاندارپنداری یا تشخیص دیده می شود و نه صرفاً تشخیص بلکه توامان با مراعات نظیر چون مرگ و رستگاری شدیداً تناسب معنایی دارند.

در ادامه شعر دو واژه پدر و مادر ، پدری که احتمالاً موعظه و نصیحت می کند و مادری که چشم امید دارد به فرزند اینگونه به تصویر کشیده می شود :

روزگار دقیقه ها ،
-روزگار غم ناک پدرانی ست
در سرزمین خود فراتر از موعظه
رنگ نبض خودرا همیشه سیاه می کشند

پنجره تکرار نگاه مادرت بود
به سمت کوچ کور پرندگان

در شعر سپید که ساختار چندلایه یا چند معنایی و یا معناگریزی دارد توضیح شعر چندان روا نیست اما اشاره کردن به جزئیات خالی از لطف نیست. سخن گفتن از غم ناکی پدر، غم ناکی از چه بابت ، از این جهت که آینده ی درخشانی برای فرزند متصور نیست و زبان به نصیحت او از روی غم می گشاید و در کنار این غم ناکی، مادری که به فرزندش امیدوار است. لکن این دو مورد را باید در بیان شعر جستجو کنیم اولاً شعر راوی احساسات است دوماً شعر راوی طرز تفکر و قضاوت ها است، احساس پدر و مادر در یک موقعیت خاص یا اصطلاحاً سوژه ، مواردی است که شاعر یا با دقتِ ظریف در پدیده ها به آن می رسد و یا خود آن را تجربه می کند (آبژه) تجربیاتی که حتی می تواند در موجودات دیگر و حتی در پدیده ها به آن رسیده باشد و آن را به بیانی شاعرانه و خیال انگیز درآورد.

کوچ کور پرندگان : فرض بگیرید آینده ی فرزند کوچ فرزند است به آینده اما چه نوع کوچی ؟ کوچ کور! کوچی کور وقتی آینده ای متصور نیست. این بیان شاعرانه برای توصیف تجربیات شاعر همراه با انتقال جزء به جزء احساسات است به مخاطب

به نمونه ای دیگر دقت کنید : زیر پایش افق مثل دروازه سوخته ای بود، دروازه ی سوخته ! زیر پای مادر افق دروازه ای سوخته است!

این موقعیت غم ناک در ذهن و قلب پدران می نشیند تا شاعر احساسات ایشان را اینگونه بیان کند : در سرزمین خود فراتر از موعظه رنگ نبض خود را همیشه سیاه می کشند ، در این سرزمینی که شغلی نیست و آینده ای نیست جز غم خوردن برای فرزند و موعظه کردن چه کاری از دست پدران ما ساخته است؟


با درنظر گرفتن این سوژه شاعر می تواند پشت معانی خیمه بزند و شعر خود را در ساختار فراشعر یا معناگریز به تصویر بکشد با هم فراز دیگری از این شعر را می خوانیم که توصیف همان آینده ی کوری است که به عقابی کور تشبیه شده باشد :

من از اشتباه تکرار سایه ها
اضطراب عقاب کور را
میان رگ های بی خون درختان مخفی کردم
من از تکان بالهای عقاب
طلوع جنبش تاریکی را
در انقلاب اندیشه یک زن یافتم
بی پایِ ردپای عقاب در سینه ی یک زن
سرکش ابری ست در گوشواره ی زنان بی ضمیر زمین


زیاد می توان در خصوص این شعر صحبت کرد لکن به همین اندازه کفایت می کنم امید که چراغ سبزی باشد در این مسیر بی چراغ که باد در مهِ غلیظ آن بی باک می وزد.

با آرزوی بهترین ها

با نام خدا و اجازه از محضر مدیریت محترم شعر ناب

درودتان باد جناب آزادبخت
با مطالعه ای حریصانه و با کمی دقت توانستم به سرنخ های شعرتان آنگونه که دل و جان ذهنم را تا حدودی راضی کند برسم که برایم بسیار شیرین تمام شد چرا که خودم بسیار پیچش کلام را دوست دارم وای که چقدر دوست دارم در لفافه منظورم را به اهلش برسونم این کار لذت وصف ناپذیری برایم به ارمغان می آورد
برای همین سپیدهای سنگین را بسیار دوست دارم هرچند که خودم اهل سپیدنویسی نیستم
بند اول:

اگر از سمت گورستان 
به پرواز پرندگان خیره شدی 
راز عقاب کور را خواهی فهمید 
راز سکوت زنِ نیمه عریان 
در آغوش عقاب را خواهی فهمید 

همانطور که در ابتدای کلام اشاره به گورستان شده من از آن زاویه نگاه کردم چرا که در گورستان ما شاهد پرواز روح اموات هستیم که به پرواز پرنده تشبیه شده
ولی در ادامه به عقاب و زن اشاره شده و در بند بعد به آمیزشِ عقاب
با تلاش بسیار توانستم به ارتباط بین زن و مار و عقاب برسم از یک طرف در اساطیر کهن زن را با نماد مار می شناسند و از دوران پیش از سلسله‌ها در مصر تندیس‌های زنانه‌ای با سر مارگون به دست آمده که شاید نشانگر ایزدبانوی مورد پرستش در آن دوران باشند، از جمله نمونه‌ای از تپه معماریه (نیمه دوم هزاره چهارم پ.م) که سر و دستانی به سان مار دارد
بر اساس اسطوره‌های کیهان آفرینی مصری، ابتدا در تاریکی اقیانوس بیکرانه‌ای از آب ساکن به نام نون وجود داشت. مصریان باستان همیشه از این بابت در هراس بودند که مبادا نون از آسمان به زمین سقوط کند. هنگامی که این زوال خدایان رخ دهد تنها بازماندگان آن آتوم و اوزیریس به شکل مار خواهند بود (ویو،۸:۱۳۸۱).
البته تصاویر تندیس های دیگری نیز دیدم که سر یک زن و تنه ای به شکل مار داشتند که نشان از اعتقادات آنان به نماد مار برای زن بوده

و برای عقاب:
عقاب، نماد تجلی خدای آفتاب است که به وضوح در قالب قرصهای بالدار خورشید در بین‌النهرین و بعدها در ایران به تصویر کشیده شده و غالباً در حال جنگیدن با مار یا اژدها ظاهر شده‌است.
علاوه بر این، عقاب ها اغلب به خورشید، آسمان و حتی خود بهشت گره خورده اند. برخی از افراد، عقاب ها را نشانه ای از افق های روشن آینده می دانند.

و بعد دنبال ربط عقاب به زن و مار بودم که به حکایت عقاب و مار از مسعود ریاعی رسیدم
که چنین نگاشته:

هر سالکی در وجودش یک عقاب دارد و یک مار. عقابش آسمان وجودش را می شکافد و مارش در زمین اش می خزد. یکی خواهان اوج است بی آن که پایین را وقعی نهد، و دیگری زیرکانه خواهان پایین است بی آنکه بالا را وقعی نهد. یکی عروج و اقتدار را در بالا می جوید و دیگری در پایین. هر گاه عقاب بخواهد حاکم فراز شود، مار او را به ترفندی پایین می کشد، و هر گاه مار بخواهد در پایین حکمرانی کند، عقاب با شیرجه ای سهمناک، او را به سوراخ و حفره ای فراری می دهد. راستش را بخواهی هیچکدام بر دیگری رجحان ندارند. زیرا به تنهایی از هیچکدام شان کاری کارستان بر نمی آید. عقاب و مار سالک، باید به وحدت برسند. پایان جنگ عقاب و مار یک وحدت است نه پیروزی یکی بر دیگری. تنها با این وحدت است که مار آسمانی می شود و عقاب زمینی. از سینه به بالا، آسمان های عقاب توست، و از شکم به پایین زمین های مار توست. سه چاکرایی که بر فراز سینه است، آشیانه عقاب است، و سه چاکرایی که در فرو دست است، حفره های زمینی مار. و جنگ عقاب و مار بر سر تصرف “قلب” است؛ یعنی چاکرای وسط. نه عقاب و نه مار تا وقتی در کشمکش و تضادند، نمی توانند به تنهایی تمامی قلب را تصرف کنند. حتی اگر یکی شان ساعتی سیطره یابد، سیطره اش موقتی است. راه این است که آنان باید در ستیزی جانانه از خود بگذرند تا به وحدت رسند. در این نبرد، مار اجازه می دهد تا عقاب سر او را بکوبد و بی ذهنش کند، و عقاب اجازه می دهد تا مار نیش اش را در او فرو کند. و اینگونه مار، بی سر و بی تزویر می شود، و عقاب از درون به زمین عشق می ورزد و هوس عروج خودخواهانه را از سر برون می کند. این یعنی؛ زمین، آسمانی می شود و آسمان، زمینی. و چنین واقعه ای در
 در قلب اتفاق می افتد. در لایه آگاهی چهارم. جایی که درست در برزخ میان زمین و آسمان است. می توانی اگر بخواهی اسمش را آسمان چهارم بگذاری.
اکنون وجود سالک یکپارچه شده است. او بی فریب و بی تزویر است. خودخواه نیست. متکبر و مغرور نیست. او آسمان و زمین را یکجا دارد. بی تمایز. و از این پس است که بالا و پایین برایش حل شده است. زیرا آگاهی او یکپارچه و بر فراز هر تضادی است

حالا شاید راحتتر بشود به خوانش شعر و رمز گشایی اش رسید

ای متولد شده ازآمیزش عقاب 
و زن سکوت گرفته 
وسیع تر از سایه ها
طلوع گردباد اندیشه غفلت زده ی آسمانی ست
پشت مرگ عروس ها
به خواب خواهد رفت

خب حالا میدانیم متولد شده از آمیزش عقاب همان انسانِ سالک است
و سکوتِ زن را به سایه تشبیه کرده چرا که هر زمان زنی سکوت کند واقعا که سکوتش بسیار بر زندگی سنگینی می کند چرا که یک زن زمانی تصمیم به سکوت میگیرد که میخواهد همه چیز را در خودش بریزد زنی که سرشار از نیاز است و نیاز به توجه دارد زمانی که سکوت میکند یعنی دست از همه ی نیازهایش میشوید و اینگونه دیگر نمیشود به علت ناراحتی و رنجشش پی برد و واقعا چنین زمانی سنگینی سکوتش از وسعت سایه که تاریکی و خفگی را با خود به همراه دارد هم بیشتر است
و در ادامه از طلوع گردباد سخن گفته که گمانم باز به سکوت زن اشاره دارد که چون زن‌ (عروس) سکوت کند افکار آسمان هم چون طوفانی روی زمین طلوع می کند تا بلکه زن سکوتش را بشکند ولی زنی که سکوت کند محال است به راحتی سکوتش را بشکند والا انگار سکوت منو تعریف کرده اینقدر زُمخته


حکایت تو
رگ بی خون درختانی ست 
پشت شهر قتل وعام غنچه ها 
رستگاری را به گور خواهد برد 

رگ خب منظور رگ غیرت است رگ بی خون هم انسان بی غیرت است که مراد از درخت انسان بالغ و منظور از غنچه ها همان کودکان است 
که شاید به قتل و عام کودکان غزه اشاره کرده باشد که میخواهد مردم را به بیداری و غیرتی شدن برایشان دعوت کند تا بیش از این مورد ظلم قرار نگیرند

اینجا هم چون عنوان شعر را با خود به همراه دارد کمی باز میکنم

من از اشتباه تکرار سایه ها
اضطراب عقاب کور را 
میان رگ های بی خون درختان مخفی کردم 
من از تکان بالهای عقاب 
طلوع جنبش تاریکی را 
در انقلاب اندیشه یک زن یافتم 
بی پایِ ردپای عقاب در سینه ی یک زن 
سرکش ابری ست در گوشواره ی زنان بی ضمیر زمین

 چون در بالا عقاب را به خورشید تعبیر شده پس تکرار سایه از حضور ابر جلوی خورشید بوجود می آید دیگر
و اینگونه خورشیدی که ابری جلوی پرتو افکنی اش را گرفته به عقاب کور تشبیه کرده و اضطراب عقاب کور مربوط به زمان بارندگی میشود زمانی که خورشید برای درختان خشکیده که به رگ های بی خون درختان تعبیر شده اند گویی مضطرب میشود

فعلا به این مقدار کفایت میکند تا فرصتی بهتر بتوانم کنکاش بهتری انجام دهم
چالش نفس گیری بود ولی برایم مفرح و لذت بخش بود هرچند منجر به اطناب کلام شد
واقعا که چه حوصله ای داشتین این همه رو به هم ربط دادید
خدا قوت میگم بهتون
تقدیمتان 🌷

با عرض پوزش که باز از این پنجره وارد می شوم
درودتان باد جناب مفخم
من باید سپاسگذار باشم که به یک چالش دعوت شدم از جانب جناب آزادبخت
مدتها بود دوباره شوق نوشتن به جان قلمم افتاده بود منتها بعد از فوت برادر خدابیامرزم تا دلیل چشمگیری برای قلمم پدیدار نشود شعرم نمی آید ولی خب اینجا حداقل دلیلی برای کنکاش ذهنی برایم بوجود آمد
چرا که با قلم جناب آزادبخت آشنایی داشتم و چون با حجمی از واژگان پیچیده مواجه شدم با خود گفتم ایشان اهل پیچیده نویسیست و تو هم اهل لفافه گویی پس این شعر سهم خودت هست ولی متاسفانه دیروز مادرم بدحال شد و راهی بیمارستان شد و نشد که اولین نقد و رمزگشایی را سهم خود کنم ولی مطالعه و نوشتن را تنها راه رهایی خود از رنجش های وارده ام دیدم و تمام عزمم را جزم کردم تا ربط واژگان شاعر را به طریقی بیابم
اول خو اسم رگ اومد سریع رگ غیرت اومد به ذهنم بعدشم 《سکوت و زن》 یاد خودم افتادم که سکوت رو همیشه به بحث ترجیح میدم
قتل و عام غنچه هم به ذهنم آشنا بود چرا که برادر خردسالی هم داشتم که چونان غنچه ای پرپر شد
قربون خدا برم دو سالی هم هست بعد فوت برادر جوانم هر پنجشنبه مهمان گورستان شدم پرواز پرنده و تشبیهش به پرواز روح اموات هم کار سختی نبود برام
یک عقاب ماند و زن و مار و آمیزش
خودم متولد سال مار هستم خواهرم به شوخی بهم میگه لیلا تو مثل مار هستی چون تو سال مار به دنیا اومدی
فقط عقاب مونده بود که کشفش خیلی سخت بود ولی در یک بند به بال های عقاب اشاره شد

من از اشتباه تکرار سایه ها
اضطراب عقاب کور را
میان رگ های بی خون درختان مخفی کردم
من از تکان بالهای عقاب
طلوع جنبش تاریکی را
در انقلاب اندیشه یک زن یافتم

که به یاد تصویر بالهای اَهورامزدا افتادم که یک نماد است ولی در این شعر عقاب به خداوند تشبیه نشده گفتم پس حتما نماد چیز دیگریست که آن را سرچ کردم که متوجه شدم عقاب نماد خدایِ آفتاب و قرصهای بالدار خورشید است و در ادامه آمیزش عقاب با مار را سرچ کردم که با ذکر منبع اشاره کردم آقای مسعود ریاعی به این کشف رسیده
باقی تشریح شعر هم که دیگر آسان شد