پناه همیشگی

با سلام و عرض ادب
شعر "پناه همیشگی" از سرکارخانم "زهره دهقانی" را با هم گفتگو می کنیم. پیش از هر چیز باید بگویم هر چه بعنوان نقد، پنجره سبزی می گشایم، این طور نیست که بخواهم به اجبار نظر خود را تحمیل کنم و بارها در همین نقدها گفته هایم را نظر شخصی معرفی کرده ام که مبتنی بر تجربه و مطالعه ادبیاتی ام بوده است و ممکن است این نقدها و نظرات درست نباشد و مسلم اساتید شعر و ادبیات با مطالعه و دانش و تجربه بیشتر، نظارتشان دقیقتر و برتر هست.
همچنین اشاره میکنم تقریباً ابزارهایی برای نقد وجود دارد برای مثل در شعر کلاسیک وزن و قافیه و صنایع ادبی و غیره را بررسی می کنیم همچنین برای شعر سپید صور خیال از اهمیت ویژه ای برخوردار است چرا که در نبود وزن و قافیه بار ادبی و موسیقایی شعر بر دوش صور خیال می افتد. استفاده از این ابزارها برای نقد تقریباً کار را برای منتقد آسان می کند و این ابزارها را تقریباً می توان در هر شعری موردبررسی قرار داد و نقد و تحلیل کرد. همچنین استفاده از این ابزارها نقدها را به سمت تکرار مکررات می برد برای اینکه ما در نقدها تقریباً همین ابزارها را داریم. برای مثال در یک شعر کلاسیک قافیه را مورد بررسی قرار دادیم و در شعر بعد باز هم از قافیه صحبت کنیم تا حدودی می توان گفت بحث ها تکراری می شود. همچنین در شعر سپید بحث صورخیال. بنابراین هنگامی که نقدی نوشته می شود می تواند تا حدود زیادی نقد را بر اشعار بیشتری تطبیق داد و اینگونه نیست که بحثی که در پای این شعر می شود مختص همین شعر باشد ولاغیر و اگر در این شعر صحبت از صور خیال می شود، طبعاً اشعار سپید زیادی هستند که این نقد بر آن اشعار نیز وارد هست.
با این مقدمه می رویم سراغ شعر.

تو را دارم
در این حوالی
وقتی...نفس هایم تنگ است

شاعر تقریباً در این سه سطر، از ظرفیت های زبانی و صور خیال بهره نگرفته است و بیشتر کلام گفتاری روزمره مطرح است تا کلام شعر. این در حالی است که لااقل یک تشبیه یا یک ترکیب اضافی می توانست کیفیت ادبی شعر را ارتقا بدهد برای مثال "در حوالی بی قراری آینه ها" یا "در نفس تنگ ساعت ها". البته من برای مثال گفتم. با دقت و ظرافت بیشتر می توان به نمونه های ادبی و خیال انگیزتری رسید که با هارمونی شعر تناسب بیشتری داشته باشد.
وقتی...نفس هایم تنگ است
وقتی اشک ها ننگ است

اگر چه شاعر قافیه "تنگ" و "ننگ" را به درستی استفاده کرده است اما دلیل ننگ بودن اشک ها تا حدودی گنگ هست و شاعر توضیح نمی دهد چرا اشک ها ننگ است؟! و البته گاهی همین ابهام می تواند برای شعر یک مزیت محسوب شود چرا که ابهام شاعرانه یکی از تعاریف شعر می باشد.
وقتی دلم در سینه بیقرار می شود
و من جز تو پناهی ندارم
ای نور لحظه های یاسم
وجودت را هزاران بار شاکرم

شاید بتوانیم بگوییم شعر احساس است و در این سطرها احساس جاری است اما باید این را هم در نظر بگیریم که سایر ویژگی های شعر نیز از اهمیت برخوردار هستند. برای مثال به جز سطر سوم "ای نور لحظه های یاسم" سایر سطرها از مزیت صور خیال و صنایع ادبی برخوردار نیست. "وقتی دلم یک گلوله سربی است" "وقتی دلم از لا به لای میله های قفس ..." "تو مرا بی پناهی نیستی" و...
در هر صورت نکته دیگری که باید مدنظر قرار دهیم فاصله گرفتن از تکرار است. اگر چه صحبت کردن از احساسات، اخلاقیات، عشق، امام زمان(عج) و غیره بسیار ارزشمند است اما اگر تفکر نو و ایده نو وارد شعر نکنیم شعر به شدت دچار تکرار گفتمان می شود.
بنابراین شاعران ما در شعر باید به دنبال دو مسئله باشند: ایده و استفاده از ظرفیت های زبانی .
ایده یک تفکر نو خلاقانه برای سرودن و آفریدن است همان چیزی که ما برای سرودن علی رغم هنرمندی در استفاده از ظرفیت های زبانی به آن نیاز داریم.
و ظرفیت های زبانی مقصود همان هنر شعر است که در زبان شاعر نمایان می شود به گونه ای که زبان شاعر را از زبان گفتاری و نوشتاری متمایز می کند و بالاتر می برد.
با آرزوی بهترین ها.
و با تشکر