شعله و شمع

درود مجدد و تقدیم احترام
مایلم در بازخوانی شعر زیبای جناب اشرفی فشی گرانمهر ، شرح کوتاهی در خصوص سورئالیسم و تشابه اشعار صوفیانه و سورئال داشته باشم ، و از تیک نقداستفاده میکنم ازین باب که شاعران جوان ما ، اندکی بر تضاد ذهنیشان در مورد سبکهای کهن و نو فایق آیند و فرصتی باشد برای شاعران معزز سایت که این اثر خاص و ژرف استاد گرامی ارج را از دیده بگذرانند..

سورئالیسم ، قرنها پیش از پیدایش خود در غرب ، نمودهای بارزی در ادبیات ما داشته است.
تشابهاتی میان مولفه های سورئال و مشی فکری و هنری عارفان ایرانی چونان مولانا و عین القضات و ..وجود دارد.
برخی ویژگی های هفت گانه ی هنر سورئال ، گاه به صورت ناآگاهانه ،و بر مبنای موقعیت زمانی و مکانی و تعارضات اعتقادی عرفا در آثار ایشان قابل دریافت است که براین اساس ، در شعر شعله و شمع به برخی ازین موارد اشاره خواهم داشت..
فراواقع از مهمترین مکاتب تاثیرگذار ادبی هنری سده ی بیست میلادی بوده است و به رهبری آندره برتون بر پایه ی اصالت ضمیر ناخوداگاه و رویا در فرانسه شکل گرفت .به رغم تفاوتهای ژرفی چون دنیا محوری غرب و اله محوری عرفان شرق، ژرفکاوی در تشابهات این دو مباحثات جالب توجهی را به دست می دهد ..
سورئالیسم را میتوان نقطه ی انحلال تضادها وتناقض ها در هم در نظر گرفت، شاعر این اثر با نگاه کبریایی خویش به نقطه ی اتحاد هستی و پروردگر اشاره دارد، نگاه صوفیه در ادبیات کهن ما ، هماره سرشار از تصویرسازی های سورئال بوده است و دوایر گسترده ی تاریخی و جغرافیایی را شامل میشود .
درک آنات و قلمروی شهودی عرفا، در اشعارشان برای مخاطبان قابل دسترس نمیباشد، بنده در نگاشت پیشرو ناگزیر به غور در سخنان و تجارب نگاشته شده هستم ،و ازین منظر از شاعر بزرگوار عذرخواهم که احتمالا مکتوباتم با منویات حقیقی ایشان تناقضاتی داشته باشد.
یکی از مولفات سورئال در اثر پیش رو ، که برایم جالب بود ،نگارش خودکار است .نگارش خودکار در سورئال رهایی ذهن و گذر از مرزهای عادات و روزمرگی هاست. نگاشت شعری ، بدون موضوعی از پیش طراحی شده ، بدون نظارت منطق وملزمات حیطه ی امکان .محققان بسیاری تجربه ی نگارش خودکار سورئالیسم را همسنگ شطحیات صوفیه دانسته اند.
تاثیر شطحیات صوفیه اساسا ، در قلمروهای هنری بین نقیضی و پارادوکسی وشکست عادات زبانی مورد بررسی قرار می گیرد ، تصاویر سورئال نیز ،شکوفایی زبانی شاعر و اختلال حواس پنجگانه را به همراه دارد و سیطره ی عقل و کلام منطقی را در می نوردد و از عادات مالوف زبانی پا فراتر می گذارد :
"
هر جا که پری بود به آن شعله در آویخت"
و یا

"هر شعله ی او زلف کجی حادثه ساز است "



مولفه ی دیگر که در نگاهم در سرایه ی پیش رو پررنگ است، تصادف عینیست.

تصادف عینی در هنرمندان سورئال مجموعه ای از پدیده هاییست که حضور امور خارق العاده را در زندگی روزمره بررسی میکند ، در جریان شناسی عرفان اسلامی نفس ناطقه ی روحانی امور خارج از قوه های نفسانی را کشف میکند و حقایق مکتوم و اسرار غیب را آشکار احساس خواهد کرد، به عبارت دیگر اشراف بر ضمایر و خواطر و پیشگویی رویدادهای به وقوع نپیوسته نمونه ای از نمود تصادف عینی و ذهنی سورئالیستی است.
در شعر جناب اشرفی فشی ارجمند :
"القصه که شمعی ز سر آتش مستی ،
بی خود شده از حال و هوای همه هستی "


در آخرین مقال از مولفه های سورئال در اشعار صوفیه ، خاصه شعر شعله و شمع ،
به المان جنون میپردازیم ، سورئالیست ها، عقل را قادر به درک حقایق نمی دانند ،لذا قدرت شهود عقلانی کردن هنر و عناصر عقلانی را مردود میداند،اینجاست که جنون و دیوانگی جایگاه ارزنده ای در این مکتب می یابد، متعاقبا باید عرض کنم عرفان نیز هماره از ناتوانی عقل سخن میگوید و معرفت ناب را در کشف و شهود می داند آنجا که حجاب های نفسانی و عقل معاش اندیش کنار می رود و عارف خود را دیوانه می نامد :

"دیوانه و سرگشته ی سودای تو هستم "

در آخرین مجال،به اصالت مستی در شعر شعله و شمع اشاره دارم که حالت مستی و بیخویشی عرفا، وجهی نمادین دارد وغلبه ی عشق پروردگار و طغیان جذبه ی الهیست وازین منظر شراب مادی به شدت رد میشود ..



برتون ، آندره/ سرگذشت سورئالیزم ترجمه ی کوثری

هنرمندی ، حسن/ از رمانتیسم تا سورئالیسم
آل احمد ، مصطفی / سورئالیسم ، انگارهی زیبایی شناسی هنری ، تهران :شبانه

با مهر