بگویید او کجاست

سلام جواد دوست داشتنی
من پای شعرهای کلاسیکت نظری ننوشتم و اون به اهل فنش واگذار کردم و از همه ی دوستانی که راهنماییت کردن ممنونم.
بذار همین اول این مماشات بیهوده رو به مقتلگاه بفرستیم و حرف آخرمو اول بزنم

به هیچ روی این کار شعر نیست
به هیچ روی این کار شعر نیست

قربانت گردم
مثلا غزل خصوصیات خاص خودش و داره از عشق گفتن یا موضوعات عرفانی
قصیده هم بیشتر برای حمد و ثنا یا...
پست مدرن هم تکلیفش روشن است

مهمترین رکن شعر آزاد صور خیال و تصویرسازیِ

حالا سوالم اینه کجای این کار جز توصیفهای شعارزده تو به خلق خیال و تصویر رسیدی؟؟؟

داخ پرانتز اینم بگم
(شعار هم میتونه شعر باشه اما به چگونگی بیان خیلی ربط داره)



بذار حالا که بحث صور خیال شد کمی راجع بهش حرف بزنیم

صور در لغت به معنای صورتهاست
برای خیال هم معانی زیادی استفاده شده که ساده ترینش سلسله ی تصوراتیست که بدون دلیل علمی و بدون وجود در ذهن ما شکل میگیرند

که همگی اون به ابتکار و نبوغ شاعرانه برمیگرده
یعنی عینکی که رو چشم شاعرِ باید امور پیرامونشو متفاوت تر از متفاوت بیان کنه

مثلا کار آیینه همیشه انعکاس تصویر مقابلشه حالا اگه از هین آیینه مذاب جیوه جاری بشه یا آینه قهر کنه تصویری نمایش نده
یا از همین آینه مرد جیوه ای فیلم ترمیناتور بیاد بیرون
بخواد نسل بشرو منقرض کنه

بنا به این گفته ها
صورخیال میشه

ارائه ی تصویری شاعرانه در چارچوب فضای حاکم بر شعر که در عالم منطق و واقعی وجود ندارد

یا به زبان ساده
توو انیمیشنها یا فیلمهای فانتزی دیدی
کوه دریا
ماهی جنگل اژدها همه به شکل جان دارند این میشه خیال

به گفتۀ تقی پور نامداریان: «مرکز اغلب صورت‌های خیال که حاصل نیروی تخیل شاعر است، تشبیه است و صورت‌های ویژۀ خیال از قبیل تمثیل و استعاره و تشخیص و رمز و حتی گاهی کنایه یا صورت‌های دیگر بیان که می‌توان با توسعه آن‌ها را نیز در دایرۀ تصویر قرار داد، در حقیقت از یک تشبیه پنهان یا آشکار مایه گرفته است. به همین سبب قدرت تخیّل شاعر تا حد بسیار زیادی در کشف پیوند شباهت میان اشیا آشکار می‌شود.»

به نظر خودم قویترینش تشخیصِ

دیشب، باران، قرار با پنجره داشت

روبوسی آبدار با پنجره داشت

یکریز به گوش پنجره پچ‌پچ کرد

چک‌چک چک‌چک…چکار با پنجره داشت؟

این دو بیتی قیصرامین پور و ببین

در کمال سادگی ببین خوردن باران به پنجره رو چطور لطیف برای ما تصویر کرده

یا توو شعر آخر خودم

در مردمک پنجره اما
کوه خورشید را
به دوش می کشید

اینجا کوه به سان آدمی خورشید و کول گرفته
حالا بقیه ی تصاویرش و امیرحسین عزیز زحمت کشیده تو نقد پرمحتواش توضیح داده

تو با تخیل باید سخن و از حالت عادی خارج کنی


حالا با این تعاریف

اگه به کارت برگردیم

تنها رگه ی خیال کارت
گفتگو با فرشتگانِ امیدِ که اصلا کافی نیست...

اینم بگم با تعاریف بالا دونصف اشعار کلاسیک و سپید و موج نو زیر اخیه میرن ....


خواستم به زبان خودمانی مطلبی نوشته باشم شاید به کار بیاد.

مخلصم

بگوئید او کجاست؟ محمدجواد عطاالهی

بگوئید او کجاست؟
ای فرشتگانِ امید


برو دور
پشت کوه ها
آنجا که نور شهر
بر پوستین تیره شب
زخمی نمی زند
دورتر
آنجا که رد چرخ مدرنیته نیست
آنجا که طول موج غرور بشر
صفر می شود
آنجا که رادار ها ندارند
و الکتریسیته ای ساکن نیست
برو دورتر
بالاتر از ثریا
پنهان تر از تصور هابل
آنجا که ناشمارتر است از شمارش نوری
کهنه تر از فسیل زمان
در بین سرسرای سعادت نه
دورتر
آنجا که هیچ هیچُم از انسان است
انسانیت آنجاست


به نام او که می داند

ترک عادت که موجب مرض است
چون مسیری به منزل غرض است

پس از انتشار پیام های پر از لطف و صفای دوستانی که پس از مدت ها دوباره ابراز تمایل کردند به خواندن نوشتاری که از قلم بنده جاری می شود و در پنجره سبز سایت شعر ناب جا خوش می کند امیدوارتر شدم برای نوشتن و البته فرصت هایی که این روزها هست برای قلم فرساییم خوشحال ترم که بیشتر در خدمت دوستان باشم و البته تشکر ویژه ای دارم از سید شعر ناب که با دست و دلبازی و انتشار آخرین اثرم در بالای سایت شرمنده ام کرد و آمار بازدیدم را بالا برد و با پیامی که با لطف برایم فرستاد فهمیدم که شاید نوشتن و شکستن سکوت طولانی نتیجه ای داشته باشد برای برخی از دوستان که دنبال کننده مسائل مربوط به شعرند.

اما آن چه از محمدجواد در سایت شعر ناب منتشر شده و انگار استعداد این جوان را نه تنها در خرق عادت بلکه در ایجاد نوشتاری جدا از شعر هم به رخ می کشد دلیل شد تا دوباره قلمم بجند در پای این اثر.
بی تردید جدا از این که این اثر را می توان شعر نامید، سپید گفت یا آزاد یا هر واژه ای که این روزها در محافل نوپای ادبی جاری است، نکته ای بارز و معلوم چشمم را گرفته و ان این است که اگر این کلمات و واژه ها را اینچنین که محمدجواد آرایش کرده قطب دیگری در عالم به اصطلاح شعر نو یا سپید یا هرکلمه ای که مذاق اهالی این نوع نوشتار را خوش می آید انتشار می یافت چه واکنش هایی را می شد دید؟

واقعا معیار سنجش کیفیت این بدعت های نوپا که هویتشان را از اقطاب این کاره وام گرفته اند چیست که رای به فتوای کیفیت بالا یا پایین این گونه آثار می توان داد؟
آیا به فضل مفتی بودن می توان مفت مفت فتوای کیفیت خارج کرد برای نوشتاری که عاری است از پایه های مکتوب و معاییر تشخیص برای تعیین کیفیت.

اگر این چند خط بلوا به پا نکند و زخم سر به مهر کهنه اختلاف دور و دراز شعر و سپید و نو و فلان و فلان را باز نکند نکاتی هست که مطالعه اش برای آن هایی که دوست دارند خالی از لطف نخواهد بود.
هرچند توصیه ام این است که اقطاب کامل و جامع و صاحب فصل الخطاب به خود زحمت ندهند برای خواندن این نوشتار چه برسد به این که بخواهند در تایید یا تقابل با این خطوط قلمفرسایی کنند که به یقین بی پاسخ خواهند ماند.

اما اثر محمد جواد اینگونه آغاز می شود:
بگوئید او کجاست؟
ای فرشتگانِ امید


برو دور
پشت کوه ها
آنجا که نور شهر
بر پوستین تیره شب
زخمی نمی زند

اگر بند ابتدایی را که با یک خط فاصله از بند دوم جدا شده به عنوان ندا در نظر بگیریم و البته ندایی که سئوالی دارد و سئوال را چنان با صدای بلند داد می زند و می پرسد که فرشتگان امید آن را به گوش می شنوند بی تردید بند دوم که با خطی خالی از ماقبلش جدا شده می تواند منادایی باشد از سوی پاسخ دهندگان.
نکته جالب کار این است که تنها نگارنده اثر اکتفا کرده است به قلمی کردن بخشی از سئوال که در پاسخ نهایی و در بند آخر منظور سائل پیدا می شود و مخاطب متوجه می شود که سائل پرسیده است "انسانیت" کجاست.
این نوع پیکربندی که بیانگر طبع ظریف و نازک صاحب اثر است را می توان وامدار ذکاوت و زرنگی صاحب اثر دانست که با سوالی نصفه و نیمه که قلمی کرده این همه پاسخ گرفته است و در پایان این اثر هم پاسخ دهنده زیرکانه می گوید:
انسانیت آن جاست
در صورتی که در سئوال سائل از این که او کجاست هیچ چیز معلوم نیست تا این که مخاطب اثر را کامل بخواند و متوجه اصل سوال شود.

جدا از این مقوله حواله دادن پاسخگوی ذهنی به دور نکته ای است که شاید از منظر صاحب اثر می خواهد مبحث تکامل را به رخ مخاطب بکشد البته بسیار با احتیاط و زیرپوستی
برو دور
پشت کوه ها
آنجا که نور شهر
بر پوستین تیره شب
زخمی نمی زند

برو دور
و در بند بعدی دورتر از مکان اولی
دورتر
آنجا که رد چرخ مدرنیته نیست
آنجا که طول موج غرور بشر
صفر می شود
آنجا که رادار ها ندارند
و الکتریسیته ای ساکن نیست

بی تردید آوردن ترکیباتی چون "رد چرخ مدرنیته" و "صفر شدن طول موج غرور بشر" به انضمام دیگر ترکیبات خبر از گشذتن از نرزهای تکنولوژی های ساده تر ساخت دست بشر می دهد و این را صاحب اثر دوباره در جامه صدای پاسخگو در بند بعدی به دوتر حواله می دهد
برو دورتر
بالاتر از ثریا
پنهان تر از تصور هابل
آنجا که ناشمارتر است از شمارش نوری
کهنه تر از فسیل زمان
در بین سرسرای سعادت نه

در این بند پاسخگو علاوه بر حواله به دورتر مسیر بالاسر را نشان می دهد و فاصله را در قالب ترکیب "فسیل زمان" بازگو می کند. بی تردید ترکیب "پنهان تر از تصور هابل" هنوز وابستگی انسانی و آن چه را تا کنون با چشم سر و توجیه علمی توانسته اثبات کند در نظر دارد و سائل را به فاصله گرفتن بیشتر از موقعیت مکانی کنونی خود و البته با جهت بالا «سرسرای سعادت نه» سوق می دهد.
اما در بند آخر گویا پاسخگو تدبیری دارد
دورتر
آنجا که هیچ هیچُم از انسان است
انسانیت آنجاست
به نظر می رسد پاسخگو سرسرای سعادت را در بند قبلی کافی نمی داند و به دورتر اشاره می کند جایی که حتی سعادت بشری هم معنای خود را از دست می دهد و با استفاده از ترکیب "هیچ هیچم از انسان" به فنا اشاره می کند.
به کارگیری ابزار علمی هیچ هیچم ترفندی است که نمایانگر عدد است که وجود خارجی ندارد و بی تردید صاحب اثر آگاهانه با این ترفند از زبان سخنگو اشاره دارد به فنا. مبحثی که بسیار از عرفای بزرگ قبل و بعد از اسلام از دوران آیین خسروانی تا عصر کنونی آن را پایان وجود مفرد و آغاز پیوستگی و یکی شدن با کل وجود در نظریات عرفانی می دانند.
انسانیت آنجاست
اشاره ای واضح دارد به صورت سوال و به غیر از آن محل ایجاد اصل بقا را در مقوله ی فنا پاسخ می دهد.

اما آن چه باعث می شود چنین اثری که به زعم منتقد شعر نیست در بوته ی نقد قرار گیرد چیزی جز کیفیت قوی و لایه های پنهانی آن نیست. لایه هایی معنوی که در چند سطر توانسته است از حکایتی پرده برداری کند که انتهای انسانیت را در فنا به تصویر می کشد.

عزت زیاد
وحید سلیمی بنی پنجم تیرماه هزار و چهارصد خورشیدی

ببین که ساحل بی جان به اضطراب درآمد
که دل زدیم به دریا و عشق از آب درآمد

هزار چهره نشان داد اگر به صورت هستی
زمان معرکه یک چهره از نقاب درآمد

مرا ز فصل نترسان جزای عشق همین است
پی درست نبودیم اگر خراب درآمد

چه ناامیدم از این روزگار آخر دنیا
که جای روی تو هر صبح آفتاب درآمد

همیشه حکم یکی بود در حکومت عشقت
به تخت جبر نشستیم و انتخاب درآمد

چه جای بازی ما بود در سیاحت ظلمت
که چشمه ی حَیَوان از دل سراب درآمد

مگر که عمق دل ما چه جاست حضرت دلبر؟
که شهد عشق فرورفت و شعر ناب درآمد
..........

سلام دوست خوبم، محمدجواد عطاالهی عزیز، شاعر فرهیخته و گرامی
این غزلی بود که چند وقت پیشتر خواندم از شما و در شگفت شدم، همانجا هم گفتم که در شب نشینی حافظ حضور داشته ای و آنجا این شعر را سروده ای
علی ای حال شگفتی من بیشتر شد وقتی فهمیدم این غزلتان را چند سال پیشتر سروده بودین و قسمت من خواندن آن در انتشار ویژه بوده
علی ای حال می بینم که متولد 1378 هستید
این پارامترها را که کنار هم میگذارم می بینم که با یک جوان متواضع و فروتن و البته با دانش و اصیل صحبت می کنم

اما در خصوص شعر سپیدتان، آنچه که در باور ماست کیفیت یک شعر در کیفیت تصاویر وصف شده است
البته این را بارها گفته ام که شاعر باید حرفی برای گفتن داشته باشد و تنها زمانی می توان راجع به یک شعر نظر درستی داد که حرف آن شعر را درک کرده باشیم
این شعر از آن شعرهایی است که گفتمان دارد و می توان به جلوه های هنری آن توجه نشان داد.
داشتم از کیفیت تصاویر می گفتم
شاعر در یک سطر می گوید:
پنهان تر از تصور هابل
خیلی خوب، شفاف و روشن
و در یکجا می گوید:
آنجا که نور شهر
بر پوستین تیره شب
زخمی نمی زند

قائل شدن پوستین تیره برای شب بدیع است همین بداعت کافی است که ما را به صرافت بیاندازد
توصیف چادر شب را بارها شنیده ایم
رنگ سیاه وجه شبه چادر و شب تلقی شده اما این توصیف بدیع نیست چرا که در اشعار گذشتگان به کرات دیده شده است. شاعر خیلی خوب با تشبیه شب به پوستین توانسته بداعت را در شعر زنده کند
اما وجه شبه پوستین و شب چیست؟ می توان کلفتی پوستین را مدنظر قرار داد، می توان نیز همان رنگ تیره را مدنظر قرارداد که از این حیث خود شاعر با توصیف «تیره» جلوه ای از این شباهت را رونمایی می کند : بر پوستین تیره ی شب
اما اوج این شباهت در «زخم زدن» رونمایی می شود
می دانیم که پوستین بستر است، بستری که جان در آن قرار دارد می توان مجازا آن را جسم گرفت در هر حال
شب نیز بستر ستارگان است پوستین آسمان، پوستین تیره ی آسمان
این پوستین چگونه زخم می خورد؟ مبحثی وجود دارد به نام آلودگی نور، یعنی در بین آلایندگی ها، آلودگی هوا، آلودگی آب، آلودگی خاک، آلودگی صوتی، آلودگی نور هم داریم. نور شهر، با ایجاد آلودگی سهم بهره وری انسان از آسمان را کاهش می دهد. نمی توان از زیبایی های آسمان شهر به همان اندازه لذت برد که در یک کویر دور از آلودگی نور
بنابراین عبارت زخم زدن بر پوستین تیره شب توسط نور شهر کاملا درست نمود پیدا کرده است
همینجا هم به تضاد تیره و نور اشاره می کنیم

آن جا که رد چرخ مدرنیته نیست: این توصیف هم ارز است با توصیف «پنهان تر از تصور هابل» البته یکی با شدت بیشتر و دیگری با شدت کمتر
یکی از شگردها این است که یک موضوع را با چند بیان متفاوت توصیف کنی و این نشان از عمق ظرافت نگاه شاعر است
آنجا که طول موج غرور بشر صفر می شود: می دانیم که این توصیف ها هم ارز هستند. اینجا هم نیز به فراتر از دسترسی انسان اشاره دارد و البته اینجا این حکم را نیز صادر می کند که انسان باید قبای غرور را از دوشش بیاندازد چرا که آنجا اصلا در دسترس انسان نیست
و اما با تشبیه صفر شدن طول موج: وارد موضوعات علمی شده و باید هم می شده، آنجا که تاریکی مطلق است و فراتر از تصور هابل، جایی که اصلا نوری نیست بالطبع طول موج هم صفر است. بنابراین این تشبیه نیز در سر جای خودش به کار رفته

آنجا که رادار ها ندارند
و الکتریسیته ای ساکن نیست

اینجا به نظر می رسد شاعر دچار لغزش شده باشد. البته برای قضاوت باید به مسائل علمی اشراف داشت اما اگر داریم از خلا صحبت می کنیم یا فراماده، جایی که ماده حضور ندارد با توجه به توصیف های قوی قبل، توصیف های ساده اینچنینی چه ضرورتی می تواند داشته باشد؟ افزون بر این که الکتریسته ای ساکن نیست این تصور را ایجاد می کند که مگر الکتریسیته ای هست که ساکن باشد یا نباشد؟ چه بارهای الکتریکی را ساکن در نظر بگیریم که منشاء الکتریسیته ساکن هستند چه متحرک، در فاصله بی نهایت میدان های مغناطیسی و الکتریکی صفر دارند. بنابراین ریشه علمی این حرف چیست؟ ( آنجا که رادارها ندارند و الکتریسیته ای ساکن نیست)
دوباره برمی گردم به رد چرخ مدرنیته تا چرخی بزنم در عینی جلوه دادن پدیده ها و بعدا «صفر شدن طول موج غرور» که غرور یک واژه انتزاعی است برای توصیف یکی از روحیات انسانی مثل ریا، زهد، ترس و... که شاعر سعی با درآمیختن آن با یک پدیده علمی اگرچه نخواسته به آن عینیتی مثل «برانداختن قبای زهد» ببخشد اما بخوبی توانسته از انتزاع رهایی یافته و به مرز شهود (قابل تصور هابل) برسد البته نمی خواهم بگویم که شاعر می بایست از توصیف بهتری که عینیت به موضوع ببخشد استفاده می کرد خیر دقیقا برعکس چون اولا احتمالا آن هارمونی بین نور، طول موج و تیره، هابل و غیره از بین می رفت در ثانی می خواهم بگویم این شعر چقدر خوب در مرز عینیت و انتزاع حرکت می کند.

آنجا که ناشمارتر است از شمارش نوری
کهنه تر از فسیل زمان
در بین سرسرای سعادت نه
دورتر
آنجا که هیچ هیچُم از انسان است
انسانیت آنجاست

به همین مقدار کفایت می کنم و از شاعر خوب و فرهیخته محمدجواد عطاالهی عزیز سپاسگزارم به خاطر تواضع و متانت و ادب و همچنین با تشکر از جناب سلیمی گرانقدر و ادیب

و از صبر و حوصله فرهیختگان عزیز
دل هایتان دریایی