پست های وبلاگ

سلام فریبابانو روزت مبارک
زیبابود تشکر از شما براین تلاش و اطلاع رسانی و تحقیق جمعی درباره قوالب شعرفارسی

یک نکته به نظرم می رسد که خدمت شماخواهر گلم و خوانندگان ارجمند با بهره گیری از منابع اندک موجود عرض می کنم امیدوارم هرچند حق مطلب ادا نخواهدشد اما مفید باشد :
بانو جان (فیدان) در لغت یک واژه ی تورکی و اسم دخترانه ی تورکی - آذری به معنای (غنچه - درخت پرشکوفه ی بهاری) است و دراصطلاح (فیدان) اغلب به نوعی فیلم های کوتاه سمبلیک و نمادین اطلاق می گردد و آنچه که فردی ( کاظمی) نام از استان اذری زبان اردبیل ، آن را به عنوان قالب شعری (ترکی البته نه فارسی) فیدان عنوان نهادند ؛ در واقع نوعی از انواع بایاتی سُرایی و همان ( فال بایاتی / دوبیتی ترکی ) در تورکیِ آذربایجانی است و مربوط به قوالب شعر فارسی هم نیست

بایاتی نوعی سبک شعر ترکی با وزن چهارتایی و یکی از رایج‌ترین ژانر ادبیات شفاهی مردم آذربایجان است. بایاتی‌های آذربایجان الفاظ دل‌نشین و از دل برآمده‌ای هستند که عشق‌ها و آرزوها و آرمان های مردم آذربایجان را در محتوای اصالت پرور خود جای داده‌اند. این بایاتی‌ها در واقع پایه و اساس کلام موسیقی ِ فولکلوریک آذربایجان را که سرچشمه ی افکار توده‌های گذشته ی مردمان این دیار است را تشکیل داده‌اند.

در خصوص اتیمولوژی واژه ی «بایاتی» متخصصان ریشه شناسی و فولکلورشناسان ، نظرات مغایر و مختلفی ارائه داده اند. بنا بر روایتی ، بایات ، از نام قبیله ی (بایات) که در تاریخ آذربایجان ، نقشی اساسی داشته‌اند ؛ اخذ شده است و (بایاتی) یعنی شعری که مخصوص قبیله ی بایات است. در کتاب «دیوان الغات الترک» اثر ارزشمند «محمود کاشغری» نیز «بایات» به عنوان توتم آمده است. به نظرم می رسد واژه ی (بیت) هم ریشه ای کهن در همین (بایات ) دارد و بَیات یا بایات به معنی کُهنه یا همان تاریخ و توتم و بیشتر یعنی کهن الگو و آرکی تایپ است .

ادبیات شفاهی ما به علت غنای انتقال مفاهیم و نوع ساختار بایاتی ها بسیار حائز اهمیت است . بایاتی‌ها از زمان به دنیا آمدن کودک تا مرگ ؛ در زبان مردم جاری بوده است و سینه به سینه و زبان به زبان نقل شده تا به نسل امروز رسیده است. یعنی لالا‌یی‌ها هم نوعی از بایاتی ها هستند که مادران ما با مهر مادرانه و دلنگار خود برایمان خوانده‌اند. لالایی ها همان بایاتی ها و گُوشمالار هستند که مادران برای کودکان خود بداهه سروده و یااز حافظه ی تاریخی شان می خوانده اند . به عنوان مثال:

لای‌لای دئدیم یاتاسان
قیزیل گوله باتاسان
قیزیل گولون ایچینده
شیرین یوخو تاپاسان

یعنی برایت لای‌لایی می‌خوانم تا بخوابی و در رویاهای خود در لابه‌لای گل های سرخ محمدی ، خواب آرامی داشته باشی.

خواندن این لالایی‌ها با نجوای موسیقیایی و آرام‌بخش زبان و صدای مادران (آنادیلی) ، کودک را به خوابی شیرین و رویایی برده و باعث انتقال محبت و عشق و مهر و رایحه ی روح ازلیِ مادرانه به کودک می‌شود.

تفال زدن با این نوع شعر هم از قدیم در برخی مراسمات مناطق آذربایجان و روسیه مرسوم بوده است . در این نوع فال‌گیری ، چند نفر از افرادی که بایاتی می‌دانستند دور هم جمع می شدند و کسی که قرار بود فال او را بگیرند؛ یک عدد را به تعداد آن افراد در نظر می‌گرفت و آن بایاتی که شخصی در عددِ مورد نظر او بود را می‌خواند و همان بایاتی او می شد. البته از زمانی که این بایاتی‌ها نوشته شده‌اند ؛ شکل »بایاتی فالی« تغییر یافته و عوض شده است ؛ به این صورت که فردی که می‌خواهد برایش فال بایاتی گرفته شود؛ عددی را با توجه به تعداد صفحات یک کتاب می‌گفت و بعد نسبت به تعداد بایاتی‌هایی که در آن صفحه وجود دارد؛ عدد بعدی را می‌گفت و آن وقت بایاتی به دست آمده ؛ همان فال او می‌شد.

البته هدف از این فال گرفتن‌ها با بقیه فالهایی که در جامعه به صورت غلط رایج است ؛ فرق می‌کرد و بیشتر دورهم جمع شدن‌ها و صمیمت بیشتر و شادی مردم ، مد نظر این افراد بود. امروزه از این نوع فال گرفتن‌ها مراسم فولکلوریک بانام ( مونجوق سالما ) در آخرین چهارشنبه از ماه صفر ، هنوز هم وجود دارد.

نمونه‌‌ای از بایاتی‌هایی که در این مراسم خوانده می‌شود:

قرنفیل قوتودادی
خومار گؤز یوخودادی
غم یئمه غمخوار گؤیلوم
مطلب وئرن خدادی.

معنی‌اش این است که : هرگز از خداوند ناامید نشویم. خداوند قادر و تواناست.

اوتورموشدوم سکّی ده
اوره‌کییم سک-سکی‌ ده
اوچ قیزیل آلما گلدی
بیر گوموش نلبکی‌ده.

معنی‌اش این است که، خبر خوشی در راه است.

آناسی یانار آغلار
حریفی قانار آغلار
آنا دئیه‌ر گؤیرچین
تابوتا قونار آغلار.

معنی‌اش این است که، اتفاق بد و حادثه ی ناگواری برای معشوق آن فرد خواهد افتاد.

عزیزیم وطن یاخشی
کؤینه‌یی کتان یاخشی
غربت یئر جنّت اولسا
یئنه ده وطن یاخشی.

معنی‌اش این است که، آنکه سفر کرده، باز خواهد گشت .چون بهتراز وطن جایی برای او نیست.

در مورد رابطه‌ی موسیقی و بایاتی‌ها نیز می‌توان گفت : یک ارتباط تنگاتنگ و غیر قابل انکار وجود دارد. موسیقی های ابتدایی در آذربایجان براساس اشعار بایاتی خلق شده اند و هم اکنون در بسیاری از آهنگ های موسیقی سنتی عاشیقی/آشیقی می توان رگه هایی از بایاتی را حس کرد.

امیدوارم همگی با حفظ و حمایت از داشته‌های ارزشی و فرهنگی خود برای آیندگان باعث شویم تا در آتیه ی این دیار مهربانی‌ها از خود بیگانه و سرد نشوند و به اصالت و غنای ادبی علمی فرهنگی سرزمین خود ببالند و در حفظ آن بکوشند.


این هم یک بیاتی بداهه تقدیم :

داغلار دایاقین اولسون
گونَش چراغین اولسون
آچیلسین سنه گوللر
عشق روزگارین اولسون

ترجمه :

کوهها پشتیبان و تکیه گاه توباشند
روشنایی و خورشید ، چراغت گردد
گل ها برای تو بِرویَند
و روزگارت مملو از عشق باشد
الهی آمین⚘


تیک نقد بر این نوشته را خودم پاک کردم.

درود فریبا جانم🌹

درودتان گرامی
کوششی بس ارزنده است ،بهره ها بردم ..
و به سلسله نوشتارهای ارجمندتان ،
هساشعر ،سبک-قالبی مدرن در گیلکی بیه پیش و طبرستانی ،و سه خشتی ،یک قالب شعری دارای قدمت سه هزار ساله است در بین کردهای خراسان را ضمیمه میکنم ...
با مهر

درود فروان سر كار خانم غضنفرى اديب فاضل وارجمند 🌹
واقعا كار تان وزحمات انجام شده🌹
ارزشمند وستودنى است🌹
دستمريزاد موفق ومستدام در پناه حق 🌹

درودتان و سپاس تان

تلاش تان شایان ارج است و البته سخن در این مجال، نیازمند قدری کامل تر شدن
که در زیر، اندکی خواهد آمد:

شعر سروش،
انواع مختلفی دارد و از آن جمله:


🌹
1. سروش قافیه منظم دارای عروض سنتی در لخت های غیرپایانی و دارای عروض ویژه ی سروش در لخت پایانی:

کهکشان، بی تو، خالی از نور است/
بی تو، خورشید، هلیومِ کور است/
نور، گرم و لطیف و پرشور است/
دور از این نور، کفرِ مهجور است/
هستی از نور عشق، مسرور است/
الله نور السموات (السموات)
و الارض.//
وزن این سروش
در لَخت های غیر پایانی:
فاعلاتن مفاعلن فعلن
و در لَخت پایانی (در پی دگرگونی مرتبط با کوبش پایانی) بصورت:
مفعولُ مفعولُ مفعولُ فعلن.

🌹
2. سروش دو لَختی بدون قافیه، با عروض نیمایی و از لَخت بلند به کوتاه:

کم تر از آفتابگردان ام؟/
گر بتابی./
🌹
3. سروش دو لَختی بدون قافیه، با عروض نیمایی و از لخت کوتاه به بلند:

می رود قایق/
و نمی کاهد عزت دریا./

🌹
4. سروش مسمّطی:

غنچه ای می شکفت و
می خندید/
همه جا را بهارگون می دید/
باد، پیش آمد و از او پرسید:/
"این جهان را چگونه
می بینید؟" /
پاسخش را نداده، برچیدش. //

🌹
5. سروش قافیه منظمِ
کوتاه پايان:

غم به غم شد دلم، غماغم شد/
اهل غمّاً بِغمّ، دمادم شد/
پیشِ دل، ارزش جهان، کم شد/
مَحرم رازهای عالم شد/
پیله ها را شکست./

🌹
6. سروشِ کوتاه پایانِ
تمام قافیه:

من سمرقندم و زرافشان ام/
سُغد و خَتلان ام و بدخشان ام/
کابل و بامیان و بَغلان ام/
مشهد و بابل و مریوان ام/
ایران ام./

🌹
7. سروش دارای عروض ویژه ی سروش،
قافیه مند و همچنین رازگون
(به ترتیب از لخت بلند به کوتاه):

و باز، گل های آفتابگردان که باز می شوند/
آوازهای رازِ دل، آغاز
می شوند/
رو به سوی نور./

🌹
8. سروش بی قافیه، با عروض آزاد و با طول رازگون(از بلند به کوتاه):

باز، رازِ سرافرازِ سکوتت/
سربلندترین فرا-فریاد/
بر چکادِ شوکتِ تاریخ/
آی قله ی بلند!/

🌹
9. سروش بی قافیه یا نیم قافیه، با عروض نیمایی و طول رازگون(از لخت بلند به کوتاه):

رفتم از کوهپایه تا قلّه/
وقت برگشت گشت/
(وای!) تا پایین/
درّه-درّه./

🌹
10. سروش هایکویی،
قافیه مند و دارای عروض سنتی-نیمایی:

برکه، آرام، رام، باد خزان/
نقش ها، بی نگاه رهگذران/
شاعری در شبی..../

(توضیح: در لخت دوم، حرکت حرف آخر واژه ی "نگاه" هر یک از سکون و کسره می تواند باشد تا از این راه به چند بُعدی و قابل تفسیر بودن سروش، کمک کند.)

🌹
11. سروش هایکویی قافیه مند با عروض آزاد:

حال خراب/
ترک خواب/
تازه عاشق./

🌹
12. سروش هایکویی بدون قافیه با عروض آزاد:

آرام آرام/
بدن بدون حرکت/
آغاز پرواز./

توضیح: در پاسخ به این که چرا این سروده های همانند هایکو را در قالب سروش می دانیم،
پاسخم این است که: با وجود ساخت معنایی و ژرف ساخت هایکو مان در آنها ساختار لفظی یعنی روساخت، برخلاف اصول هایکوواره، ویژگی هایی مربوط به شعر سروش دارد، از جمله: تأکید بر کاربرد آرایه های ادبی.
سپاس از توجه تان🙏

در شعر سبز یا چندآهنگ،
از وزن و بحری عروضی به وزن و بحری دیگر
می رویم و این بویژه در تغییر فضای عاطفی شعر، بسیار کارآمد است.
در شعر سبز،
قافیه - اگرچه اختیاری است-
بیش از شعر سپید و معمولا بیش از شعر نیمایی
در آن رعایت می شود.
شعر سبز (چندآهنگ) هم انواع مختلفی دارد
و یکی از انواع آن در میانه ی سپید و نیمایی قرار می گیرد.
مثال بالا - که در قالب نیمایی است-
ارتباط خاصی با شعر سبز
ندارد.
سپاس

سلام و عرض ارادت محضر بانوی آرام عزیز و ادیب
بسیار بسیار لطف کردید و زحمت کشیدید
امید که همه ی دانش آموختگان این مطالب پر بار رو بخونند
زنده باشید به مهر بزرگوار🌹🌹🌹

بسیار آموزنده بود
👏👏👏👏

سلام بانو

تازه این پُستتان را دیدم، همچون گذشته عالی و بکر
سونت را نشنیده بودم سپاس

سلام
هزاران هزاران درود

استفاده می بریم بسیار فضای خوب و عالی است

کار بسیار ارزشمندی انجام دادید

سلام خانم فریبا غضنفری

از تمامی زحمات شما برای معرفی همه قالب ها تشکر می کنم.