پنجره

درود پژمان عزیز
از مطلب مفیدت بهره بردم
بسیار فنی و دقیق است
ولی کمترین که به تاریخ ادبیات از دور نگاه میکند
روند جالبی را میبیند
برای قرنها شعر زندانی دیوان سلاطین بوده
حتی گفته میشود حضرت حافظ دیوان سالار و فردوسی طوسی در پی
آنها بوده اند
هر چند در این مورداستثنا هایی هم وجوددارد
و شعرایی وابسطه به خانقاه ویاشاید کاملا آزاد نیز سروده اند
درعصر حاضر شعر اسارت در دست اساتید ادیب انجمنهای شاعری و دانشکده های ادبیات رابه تلخی تجربه کرده است
فکر نمی کنی با این وسعت جهانی و دسترسی به نت اوضاع کمی تا قسمتی متحول شده باشد
و مردمان امروزی از زندانهای فرهنگی پیش ساخته فاصله گرفته باشند؟
برایت سلامت و سعادت آرزو میکنم

به نام ساحت بلند شعر
(اینو از جناب هداوند یاد گرفتم😁😁😁)

بعد از خواندن کارهای بسیار ضعیف سپید و موج نو در سایت برآن شدم چند مطلب آموزشی در صفحه ی خودم نشر دهم.

هرشاعری تا اشراف کامل بر گذشته ی ادبی زبان خود و آشنایی با ادبیات جهان نداشته باشد نمی تواند کار قابل دفاعی منتشر کند شناختِ
موسیقی کلامی
صرف و نحو
آرایه ها از واجبات این راه است.


بخش اول
موسیقی در شعر سپید:

جناب شفیعی کدکنی در کتاب موسیقی شعر نظام موسیقیایی را به چهار بخش تقسیم می کند.
مجموعه عواملی که زبان شعر را از زبان روزمره به اعتبار بخشیدن آهنگ و توازن امتیاز می بخشند و باعث رستاخیز واژگان میشوند چهار دسته اند
۱)وزن
۲)قافیه
۳)ردیف
۴)هماهنگی صوتی
که برای هماهنگی صوتی اهمیت ویژه ای قائل است
هماهنگی صوتیsound patterns چیست؟

هر مجموعه عناصر آوایی به لحاظ اشتراک صامت ها و مصوت موجود در سراسر مجموعه ی گفتمان امکان تناسبهای ویژه ای را دارند مثلا اگر نصوت او یا آ یا ای یا صامت سین یا شین به هارمونی خاصی تکرار شوند مشاطه ای شیرین برای شعر میشود.
(مشاطه ای شیرین برای شعر میشود/واج آرایی شین)
سهم بسیار عمده ای از موسیقی شعر در همین هماهنگی اصوات نهفته است.
که در ادامه از منطر زبان شناسی جدید به بررسی آن می پردازیم.

عوامل موسیقی ساز از منظر زبان شناسی براساس کتاب زبان شناسی ترانه حسین قلی پور/روزبه آزادی
الف)توازن واجی
ب)توازن هجایی
ج)توازن واژگانی
د)توازن نحوی
و)توازن ساختمانی

توازن واجی:
توازن واجی شباهت هایی دارد به مباحث مطرح شده در واج آرایی و سجع ها اما شاید کاملتر باشد.

یکسان بودن هم خوان اول:

ببر-بید پند-پا شیر-شتر سیر-سرکه

یکسان بودن اولین واکه:
واکه چیست:

به واجی می‌گوییم که هنگام ادای آن، گذرگاهِ هوا باز باشد.
که در فارسی ۶ واکه(مصوت) ۲۳ همخوان(صامت) وجود دارد.

بار-ناب شور-خون بیست-ریز

یکسان بودن همخوان آخر:
مرد-طرد سال-پول شیر-تار

یکسان بودن همخوان و واکه اول:

ماست-ماند کاشت-کار تیر-تیک باد-باران

همسان بودن همخوان اول و آخر:
بار-کور مست-ماست میز-موز

همسان بودن همخوان و واکه در کلمات دو هجایی:

دندان-ناودان امکان-امسال

ادامه دارد....

با احترام به ساحت بلند شعر
(تضمین از جناب هداوند😄😄😄)

با سلام
با بخش دوم شعر سپید و موج نو در خدمت شما هستم
البته این مطالب به درد کلاسیک سرایان نیز میخورد و حتی کسانی که بر اریکه ی غرور تکیه داده اند.
بعد از این سلسله مقالات به اشعار امروزی خواهم رسید و مبین مشکلاتِ جامعه ی ادبی می شوم( تضمین از جناب استکی😄😄😄)

توازن هجایی:
وزن و انواع آن
که خود به تنهایی مبحث بسیار گسترده ایست و از حوصله ی کلمات این تحقیقات خارجست.

توازن واژگانی:
در این مرحله ابتدا باید به تعریف جناس بپردازیم:
یکسانی و هم سانی دو یا چند واژه است در واج های سازنده با اختلاف در معنی پس  جناس به معنای آوردن کلماتی با تلفظ نزدیک به یکدیگر است.
انواع جناس:

همگونی ناقص(جناس ناقص):
جناس ناقص حرکتی : اختلاف در  حرکت یا مصوت کوتاه دو کلمه است. مانند: گُل ، گِل 
سرشک گوشه گیران  چو دَریابند ، دُر یابند
رُخِ مهر از سحرخیزان  نَگردانند  اگر دانند  حافظ

 جناس ناقص افزایشی : دراین جناس ، یکی از کلمات ، یک حرف  اضافه داشته باشد . مانند : طاعت ، اطاعت  /  عادل ، معادل 

نکته: گاهی ممکن است ، حرف اضافه در وسط قرار بگیرد و یا در آخر بیاید. مانند :  قامت ، قیامت    / روا ، روان

جناس تام  : کلمات ،  لفظ یکسان و معنای متفاوتی دارند. مانند : شیر ،  شیر – گور ، گور 

بهرام که گور می گرفتی همه عمر 
دیدی که چگونه گور بهرام گرفت  خیام  
 گور در مصرع اول به معنی گورخر  ، و در مصراع دوم به معنی قبر است.

جناس  مرکب : جناسی که از دو کلمه ی هم هجا هم وزن تشکیل شده که در تکیه اختلاف دارند یکی ساخت  بسیط وساده ، دیگری ساخت مرکب است.
 مانند : کمند و   کم اند

گفتمش باید بری نامم زیاد
گفت آری می برم نامت ز یاد فرصت شیرازی
زیاد اول کثرت را می رساند و ز یاد دوم به مخفف از یاد هست و در شعر به معنای فراموشی.

جناس مطرّف : درجناس مطرّف ،  اختلاف  در حرف رَوی است
حرف رَوی : به آخرین حرف اصلی قافیه گفته می شود مانند : آزاد ، آزار   /   باد ، بام  /  مقام ، مقال 

جناس خط : دراین نوع جناس ، تفاوت در نقطه ی کلمات است . مانند: درست ، درشت  /  سیر ، شیر 

جناس لفظ : دراین جناس ، کلمات باهم  در تلفظ یکسان هستند ولی املای متفاوتی دارند
مانند : خار ، خوار /  قریب ، غریب
خاست ، خواست     /  فترت (جدایی ) ، فطرت
فِراق ، فَراغ   / ارز، ارض، عرض 

جناس اشتقاق  : دراین جناس ممکن است کلمات هم ریشه باشند مانند : رسول ، رسیل ، ارسال، که هرسه از رَسَلَ مشتق شده اند.
نکته:گاهی ممکن است ، دو واژه شبیه هم باشند؛ به طوری که فکر کنیم از یک ریشه باشند ؛ که به آن جناس شبه اشتقاق می گویند مانند : کمان ، کمین   از یک ریشه نیستند.

جناس قلب یا مقلوب  :  این جناس را کمتر به عنوان جناس  مطرح می کنند. اما از توابع جناس است در این صورت قلب ، جا به جا شدن حروف یک کلمه است.  مثل  : سُبحان  ، سَحبان  ؛ که دراین مثال حروف «ح» و «ب» جابه جا شده اند 
نکته: گاهی اوقات ، قلب به طور کامل اتفاق می افتد. مانند : راز ، زار  که دراین مثال کلمه ، کاملا وارونه شده است.
و مثال هایی دیگر : درز ، زرد  /   جنگ ، گنج   /   ریش ، شیر  


    
توازن نحوی:
تکرار الگوی نحوی شیوه ای است که کمک بسیار به برجستگی کلام می کند و از روشهای موثر در آشنایی زدایی زبان به شمار می آید در واقع تکرار الگوی نحوی قرینه سازی نحوی می باشد علاوه بر این که تکرار نحوی آهنگی دلنشین می بخشد با تاکید نیز همراه است.
در زبان فارسی امکان جابجا کردن عناصر یک جمله بسیارست
که بر اساس این انعطاف جابه جایی های نحوی یا تکرارشان به سه دسته تقسیم می شوند.
نکته: تکرار در اشعار کلاسیک با آرایه ی تصدیر اتفاق می افتد.

دسته اول تکرار ساختمان نحوی مرتب:
تو دستهایت را می بخشیدی
تو چشمهایت را می بخشیدی
تو مهربانیت را می بخشیدی
تو زندگانیت را می بخشیدی
وقتی که من گرسنه بودم
فروغ فرخزاد

هرکسی را هر قبیله ای را توتمی است توتم من توتم قبیله ی من قلم است قلم زبان خداست قلم امانت آدم است قلم ودیعه ی عشق است هر کسی توتمی دارد و قلم توتم من است و قلم توتم ماست شریعتی

توتم: چیزی که به عنوان سمبل مورد پرستش قرار گیرد.

خوش بینی برادرت ترکان را آواز داد
تو را و مرا گردن زدند
سفاهت من چنگیزیان را آواز داد
تو را و همگان را گردن زدند
شاملو

دسته ی دوم تکرار ساختمان نحوی مشوش:
به کلمات یکی برود بگوید
یکی برود به کلمات بگوید
از بی راهه به رویای امشب من نیایند.

دسته ی سوم مطرود و عکس:
من سایه ام را به میخانه بردم
هی ریختم خورد
هی ریخت خوردم
اخوان

ادامه دارد....

با درود بی مرز و عرض ادب و احترام
(تضمین از بانو امیری😁😁😁)

با بخش سوم پیش نیازهای شعر سپید همراه شما هستم
چاکرات فراوان که کلماتِ این شاعرِ دیوانه را می خوانید
(شاعر دیوانه تضمین از جناب مولایی😄😄😄)


همانطور که در قبل بیان شد ساختمان و ساختار شعر بسیار اهمیت دارد. محمد حقوقی در تشریح ساختار منسجم یک اثر می گوید:هر اثر هنری طرحی است که از مجموع فکر و تخیل و زبان چگونگی بیان و ترکیب و ادغام اینها در هم افکنده می شود هر شعر موفق سازمانیست متشکل از واژه هاست درست مثل سازمان بدن انسان شعر فقط جریان خون نیست لطافت پوست هم نیست خون در بدن با چه هدفی حرکت می کند؟ با هدف حیات بخشی و اگر کالبد نباشد خونی جریان پیدا نمی کند.

افزون بر عواملی مانند جاذبه ی تصویری(که از نظر من مهمترین رکن شعر امروزست و به زودی به آن خواهم پرداخت)
یا رابطه نوین بین اشیا نوعی هم اهنگی صوتی یا حسی
باعث استحکام ساختمان شعر می شود
که محمود فلکی در کتاب موسیقی در شعر سپید فارسی
با بررسی اشعار شاملو آنها را به چند دسته تقسیم کرده است

الف) آهنگ ردیفی-کناری
که خود دو بخش است
آهنگِ کناری و اهنگ درونی
شاملو با اینکه کلا وزن را مردود میدانست اما از قافیه غافل نبود
مثلا
تکیده/ زبان در کام کشیده/از خود رمیدگانی در خود خزیده

بنا به تعریف قافیه در شعر کلاسیک
تکیده کشیده خزیده هم قافیه اند.

یا

نخستین
کا در جهان دیدم
از شادی غریو بر کشیدم
من ام آه
آن معجزت نهایی
بر سیاره ی کوچک آب و گیاه

دیدم کشیدم
آه گیاه هم قافیه اند.


۱)آهنگ کناری:
این نوع اهنگ از ره گذر حرکت قافیه ای ردیفی در پایان سطر و یا در پایان بند پدید می آید و به دو شیوه شکل می گیرد

شیوه ی نخست:
سطر به سطر
مانند تکرار ای یا ی در انتهای هر مصرع شعر زیر:
من بودم و شدم
نه زان گونه که غنچه ای
گلی
یا ریشه ای
که جوانه
یا دانه ای
که جنگلی
راست بدان گونه
که عامی مردی شهیدی
تا آسمان بر او نماز برد.

شیوه ی دوم:
استفاده از قافیه و ردیف یا فقط قافیه در پایان هربند
همانطور که نیما آنرا زنگ مطلب می خواند.

دیری ست است نعره می کشد از بیشه ی خموش
کک کی که مانده گم
زچشمها نهفته پری وار
زندان بر او شده است علفزار
نیما

وار با قسمت دوم کلمه ی مرکب علفزار یعنی زار هم قافیه است.

۲)آهنگِ درونی:
این نوع از قافیه و ردیف درون سطرها پدید می آید مجموعه ی هم آهنگی هایست که در نتیجه ی هم سانی واژگانی و وحدتِ بین مصوت هاو صامتهای واژگان درون یک شعر به وجود می آید.
شکل نخست:به صورت قافیه

صدایی بودم
شکلی میان اشکال
و معنایی یافتم

صدایی و معنایی هم قافیه اند

شکل دوم:هم آهنگی مصوت ها و صامتها

۱۲بار تکرار مصوت الف در و واژه ی شعر زیر بی آنکه مخل باشد

خدایا خدایا
سواران نباید ایستاده باشند
هنگامی که
حادثه اخطار می شود.

یکی دیگر از عزیزانی که به شدت از این نوع هم اهنگی مصوتها و صامتها حتی بهتر از پیشینیان بهره برده مهرداد جمشیدی
(مانا) است.

و دست مهربانت
که مرهم مصائب مسیحا بود
و نسیم نفسهایت
که نهیب می زند بر دوزخ نمرود
به قربان قدمهایت
که سجده گاه ستارگان سیناست

در این چند سطر به بسامد بالای حروف س م د ه توجه کنید که چه هارمونی خاصی به کلمات بخشیده است
البته این کار نباید تصنعی باشد یعنی باید به اقتضای زبان اتفاق بیوفتد.

نکته: از عروض به عنوان آهنگ بیرونی یاد می شود
و چه بسا شاعران بسیار کلاسیک سرا عطش آهنگ درونی نیز داشته اند.

در عهد ما ای بی خبران عیش و نوش عمر گذران
شور و حال آشفته سران عزم گرم صاحبنظران
كو كو

در جمع ما ای همسفران داغ و درد صاحب هنران
راه و رسم روشن بصران آه و اشك خونین جگران
كو كو

معینی کرمانشاهی

به کرشمه ی عنایت نگهی به سوی ما کن
که دعای دردمندان ز سر نیاز باشد
سخنی که نیست طاقت که ز خویشتن بپوشم
به کدام دوست گویم که محل راز باشد؟

در این شعر سعدی
عنایت طاقت بپوشم گویم
حکم قافیه میانی را دارند

و مولانا نیز بسیار از این روش استفاده کرده است.

ادامه دارد....

با درود و بدرودهای عموما الکی جوامع هنری سلام😄😄😄

در مباحث قبلی تا جایی پیش رفتیم
که موسیقی در اشعار سپید و مشتقاتش به چه شکلهایی صورت می گرفت
نوع دیگر این آهنگین کردن هم آوایی است.

هم آوایی:
اگر در شعر کهن قافیه با قواعد خاص خود یافت می شود
و از ارکان اصلی شعر فارسی است اما در هم آوایی یک شکل بودن اصوات نقش قافیه را بازی میکند و تنها در شعر آزاد به عنوان عنصری مستقل خود را نشان می دهد
قافیه در شعر آزاد تنها در حروف رَوی نیست. بلکه همانند سجع متوازن که در آثار کهن داشته ایم رستاخیز میکند و چنین واژگانی تنها در وزن و اهنگ یک سانند.
به کلمات زیر توجه کنید:
مواج نقاد بور کوه باد ناب سرد هشت

با در نظر گرفتن این تعاریف میتوان به این نتیجه دست یافت که شاعر آزاد سرا با قافیه ی آزاد یا هم آوایی کلام بستری روان برای شعر فراهم میسازد.

نکته:تعریف حروف رَوی:
آخرین حرف اصلی قافیه را «رَوی» می گویند. به عنوان مثال در کلمات جام، وام، دام، نام و آرام، حرف «م» روی است.
نکته:از چنین سبک قافیه ای در تکست های رپ بسیار استفاده میشود.


قسمت بعدی به هم آهنگی واژگانی تصویری می رسیم

هم آهنگی واژگانی- تصویری:
این نوع آهنگ در شعر به دوشکل در شعر نمود می یابد

۱)هم آهنگی از ره گذر طباق و تضاد:

همخوانی و پیوند معنوی و ارگانیک بین واژه های فریاد زندگی لبان برآماسیده آزادی و گل سرخ در تصویر شعر زیر هم آهنگی زیبایی به ان داده است:
پسِ پشت مردمکانت/فریاد کدام زندانی ست/ که آزادی را بر لبان آماسیده/گل سرخی پرتاب میکند؟
شاملو

تعریف طباق و تضاد:

هرگاه شاعر یا نویسنده ،دو کلمه ی متضاد را به گونه ای هنری به کار برد،به آن آرایه تضاد(طباق)می گویند.

 مانند آب وآتش- شب وروز- خنده وگریه و...

شاه وگدا به دیده دریادلان یکیست
پوشیده است ،پست وبلند زمین درآب
صائب تبریزی

در نومیدی ،بسی امیداست
پایان شب سیه ،سپید است
نظامی

۲)هم آهنگی از ره گذر تکرار و موضوع

در شعر بر سرمای درون که مایه ی اصلی آن را عشق تشکیل می دهد
تکرار آی عشق آی عشق ود پیدا نیست در پایان هر بند فضای ریتمیکی به شعر می بخشد

آی عشق آی عشق
چهره ی آبیت پیدا نیست
آی عشق آی عشق
چهره ی سرخت پیدا نیست

در سایت خانوم آرزو عباسی در شعر آهای با توام از این روش به خوبی استفاده کرده است.

نوعی دیگر از موسیقی شعر سپید ترنم جویباری است.

ترنم جویباری:

به نثر زیر توجه کنید

چون به مسجد جامع در آمدم و به حوض فرو شدم و سجاده بر طاق نهادم و جامه ها در میان آن کردم و به آب فرو شدم یکی فرود آمد و فراز شد و جامه و کفشم برگرفت و برفت
اسرار التوحید
در نثر کهن فارسی واژگان چنان مناسب کنار هم چیده میشدند که حرکت زبان ترنم رام و آرام جویبار را تداعی می کند.

موضوع مهم دیگر در اشعار سپید شیوی نگارش است

یافتن محل مناسب گسستها و پیوستها و چگونگی پی هم نویسی یا جدا نویسی در شعر سپید یکی از عوامل مهم در سهل خوانی و آهنگین کردن شعر است.

شگفتا
که مرا
بدین مستی
شوری نیست

به نظر می رسد که اگر که مرا بدین مستی باهم در یک سطر نکاشته میشد چندان تفاوتی نمیکرد ولی با جدا نویسی که مرا مکث پس از مرا هم قافیه بودنش با شگفتا را کاملا آشکار می سازد.

دوست عزیزی هم سوال داشت یا اینجا یا تو خصوصی هرجا راحت بود در خدمتشم.


ادامه دارد...