چند رباعی (۲)

به نام او که می داند

ای عاشق شیرین دلم، فکر چه هستی؟
ای مرهم و تسکین دلم، فکر چه هستی؟
ای وای چرا مثل من اندوه گرفتی؟
ای همدم غمگین دلم، فکر چه هستی؟
شبنم حکیم هاشمی
پی‌نوشت مهم: کاملا واقفم به اینکه رباعی‌های اول و دوم و سوم یک هجا بیشتر از وزن معمول رباعی دارند. اما چون در عین حال هیچ‌کدام غلط وزنی ندارند آن چیزی را که در ذهنم و قلبم جوشید و بر کاغذ نوشته شد تغییر ندادم.

دوباره دانشگاه شعر ناب است و فرصتی برای خودنمایی تا وحید سلیمی بنی قلمفرسایی کند برای دوستان ناب و دانشش را به رخ بکشد و بگوید: "عجب چیزی ام من!"
اما آگاه ترها می دانند که: "عجب چیزی است عروض!"
تا وقتی در خدمتش باشی، طوق بندگی اش را می بندی بر گردن طبع ات، تا طبع ات اسیری باشد در پنجه های قدرتمندش و اجازه نمی دهد طبع ات بجنبد چون اوست سلطان و تا بر او مسلط شدی طوق بندگی طبع ات می افتد بر گردنش و در مسیری که بخواهی "هی اش" می کنی و مثل یک چارپای رام به راه می افتد و بارت را می کشد و اعتراضی نمی کند.
تمام این ها را گفتم تا برسم به واکاوی یکی دو مصرع از اثر گرانبهای بانو شبنم حکیم هاشمی صرفنظر از این که طبع او سلطان عروض است یا عروض سلطان طبع او.

بی تردید واضح است که شبنم بانو در مصرع اول چه سروده
ای عاشق شیرین دلم، فکر چه هستی؟
"ن" در این مصرع، مکسور است یعنی تاثیر کسره بر "ن" برای خلق وزن " مفعول و مفاعیل و مفاعیل و مفاعیل – فعولن – " کفایت می کند.

همچنین در مصرع
ای همدم غمگین دلم، فکر چه هستی؟
هم، چنین رابطه ای برقرار است.
اما شرایطی را در نظر بگیریم که مخاطب بنا به دلایلی "ن" مصرع اول را ساکن بخواند.
ای عاشق شیرین دلم، فکر چه هستی؟
"شیریندلم"
وزن مصرع به " مستفعلن مستفعلن مستفعلن فع " تغییر خواهد کرد.
همان طور وقتی که در مصرع آخر "ن" ساکن خوانده شود.
ای همدم غمگیندلم، فکر چه هستی؟
وزن مصرع آخر به " مستفعلن مستفعلن مستفعلن فع " تغییر خواهد کرد.

اما در مصرع دوم این قاعده قابلیت جاری شدن نخواهد داشت. چرا؟ این مطلب را بررسی می کنیم.
ای مرهم و تسکیندلم، فکر چه هستی؟
" تسکیندلم "!
بی تردید چنین تر کیبی حداقل برای من بی معناست، شما را نمی دانم. شاید شما از طیفی باشید که این ترکیب برایتان معنی ذهنی انفرادی ای ایجاد کند.

اگر مطالب ذکر شده را از نگاه دستوری بازخوانی کنیم چه؟
در مصراع اول: ای عاشق شیرین دلم، فکر چه هستی؟
عاشقِ شیرینِ دل من – یعنی صفت شیرین به عاشق نسبت داده شده.
همچنین در مصرع پایانی: ای همدم غمگین دلم، فکر چه هستی؟
همدمِ غمگینِ دل من – یعنی صفت غمگین به همدم نسبت داده شده است.

تمام این مطالب را گفتم تا به این برسم که در صورت خواندن سکون "ن" در مواردی که ذکر شد وزن متفاوتی را خواهیم داشت و در صورتی که مصرع دوم و سوم را در نظر بگیریم وزنی دیگر.
بی تردید وجود مصرع دوم و اجبار به خوانش " نون " مکسور این مطلب را واضح می کند که وزن اثر " مفعول و مفاعیل و مفاعیل و مفاعیل – فعولن – " است و استدلال خواندن "ن" به شکل ساکن تنها خطایی از سوی خواننده اثر خواهد بود.

اما در این بین با خواندن "ن" ساکن در حداقل دو مصرع وزنی دیگر خودنمایی کرده و اصالت وجود وزنی دیگر را نمی توان انکار کرد.

پس حکایت چیست؟
خاصیت "دو وزنی" یا "چند وزنی" در برخی از مصاریع بعضی آثار، مطلبی است که از گذشته تا کنون رواج داشته که امیدوارم در فرصتی دیگر به آن بپردازیم.

خودنمایی دیگر کافی است و با یک خداحافظی خوشحالتان می کنم.

عزت زیاد
وحید سلیمی بنی
بیست و چارم اردیبهشت هزار و چارصد و سه خورشیدی