اشتیاق و حسرت

سلام و عرض ادب
سرودن شعر منوط به عوامل و انگیزه‌های مختلفی است. مهم‌ترین آن‌ها اختیار و اراده‌ی شاعر است که تحت تاثیر عوامل بیرونی و درونی، برانگیخته میشود و شاعر را به سمت سرودن میکشاند. غالباً اندوه و گاه شادی، آنچنان وجود شاعر را درگیر میکند که با هیچ‌ چیزی جز نوشتن به آرامش نمیرسد. درواقع شاعر هرچه از جهان خارج و حوادث پیرامونش بیشتر تأثیر بگیرد و احساس قویتری نسبت به آن داشته باشد، انگیزه­‌های شعری او به همان نسبت دارای تنوع یا «پلورالیسم ادبی» بیشتری است. 
پس از انگیزه و جوشش، آنچه شاعر می‌نویسد متناسب با ذوق و سلیقه و آموخته‌های خود اوست و اصلا نمیتوان تاثیر آموخته‌ها را نادیده گرفت زیرا آموخته‌ها و مهارت‌های ادبی بر استعداد ذاتی شاعر اثر میگذارند؛ هم قریحه شاعر را میسازند و به آن جهت میدهند و هم سطح سلیقه‌ی او را مشخص میکنند. چه کسی میتواند ادعا کند که با مطالعه‌ی شعر دیگر شاعران از گذشته تا امروز کم‌وبیش تاثیری از آن‌ها نگرفته‌ است؟! مستقیم یا غیرمستقیم، آگاهانه یا ناخودآگاه، همواره شعر دیگران بر شعر ما تاثیر گذاشته‌ است. اما شاعران، جدا از تاثیری که از دیگر اشعار میگیرند، اگر بتوانند با تسلط بر نگاه خود و با کنترل ذهن و خیال خود به سرودن برسند، حتما اثری خلاقانه و تازه خواهند آفرید. تاثیر شعر بر ذهن ما میتواند در ساحت‌های مختلفی باشد: مثلا در زبان، در اندیشه یا حتی در تخیل. بنابراین اگر بتوانیم همواره با چشم‌ خود ببینیم، مناظر تازه‌ای خواهیم دید و حرفی تازه خواهیم زد.

شعر ”اشتیاق و حسرت” از جمله شعرهایی‌ست که در اولین ارتباط خود با مخاطب، دو وجه از خود را آشکار می‌سازد. یکی وجه عاطفی - احساسی و دیگری اندیشه شعر، که در این زمینه‌ها یادآور شعر دهه‌های دوم و سوم و چهارم معاصر و حتی خیلی قبلتر است؛ عاشقانه‌های بیشماری که از شاعران نام آشنا به یاد داریم.
فرم کلی اندیشه و احساس و ذهنیت حاکم بر این شعر و اشعار مشابه که گاهی اوقات مانند این سروده، شانه به شانه‌ی نثر می‌زنند، چنین است: آمدی و در زندگی‌ام اتفاق افتادی/ ای کاش چنین و چنان باشیم/ رفتی و غم فراق سخت است/ اما به داشتنت امیدوارم/ پس منتظر آمدنت می‌مانم/ توأمان با حسرت و شوق دیدار!/ این فرم کلی با ساخت و پرداخت‌های گوناگون، در شعر دهه‌های گذشته بسیار شایع بود. از سویی سبک این سروده که تاحدودی “اندوهِ رمانتیک“ است، در تقویت این یادآوری بی‌تاثیر نیست. رمانتیک‌نویسی - عاشقانه‌نویسی در دهه‌های اخیر رواج بسیاری داشت و اکثرا با همین مضامین و موضوعات محتوای خود را میساخت. جمع این عوامل باعث شده که این سروده «رمانتیک» یاد آن شعرها را در ذهن‌مان تازه کند. در واقع آمیختگیِ این عوامل با مضامینی که عموما گشت‌وگذار در مفاهیم عاشقانه و تصاویر احساسی یا گاه بکارگیری تصاویرِ چهارفصل است، اینگونه اشعار را چند دهه از روزگار ما دور میکند. البته این سخن بدین معنی نیست که دیگر نباید در شعر خود از حسرت و جدایی و شوق دیدن دوباره یار حرفی بزنیم یا نباید از آمدن و کم ماندن و رفتن معشوق بگوییم و انتظارش را در فصول چهارگانه نکشیم یا بطور کلی نباید به سبک عاشقانه‌نویسی بنویسیم... خیر سخن این نیست، مقصود این است که خود را از تمام آنچه ذهن ما را تسخیر کرده رها کنیم؛ یعنی باید آزاد و بدون حاکمیتِ اندیشه‌های از پیش ساخته‌شده، به جهان - وقایع - و رویدادها بنگریم. در این صورت یافته‌های ما کاملا نو و شخصی خواهند شد و نوشتن از آن‌ها، جان‌دار و منحصر به فرد خواهد بود.
در اینجا خلق - آفرینه - یا شاعرانگی پررنگی نمیبینم زیرا کشف خاصی ندارد و شهودِ اجرایی آنچنان که باید اتفاق نیفتاده است؛ در واقع دست شاعر به صراحت پیداست و برگ برنده‌ای رو نمیشود.
هرچند ممکن است شما طرفدار ایده‌های «فرمال» نباشید اما نمیتوانید نادیده بگیرید که بخش مهم و بسیار تاثیرگذار هنر، ساخت آن است. تازه‌ترین حرف‌ها، اندیشه‌ها، تخیلات، و تصاویر اگر در ساختاری خلاقانه ارائه نشوند، در سطح باقی می‌مانند و خیلی تاثیرگذاری یا ماندگاری نخواهند داشت. بنظرم برخورد احساسی و عاطفی صرف با جهان یک برخورد سطحی است‌؛ احساس خوب و لازم است اما همه چیز نیست.
شاعران برای برون‌رفت از چرخه‌ی تولیدِ تکرار، کافیست هرازگاهی تغییر ژانر بدهند و حواسشان به افراط و تفریط باشد... یعنی نه دلدادگیِ کلیشه‌ای ارباب و رعیتی، نه جریان واسوخت. معتقدم شعر مثل هنر آشپزی است؛ پس نه شور شور و نه شیرین شیرین! همیشه در بیان و بروز احساسات، تعادل را رعایت کنید و به مقدار لازم ادویه بزنید.
شاید بگویید: لحظه‌ی آفرينش شعر، لحظه‌های غليان احساس است و خيلی نمیتوانید تصميم بگیرید که چطوری بنویسید... یا مثلا بگویید: بشخصه طرفدار ساده‌گویی هستم! این حرف غلطی نیست اما یادتان باشد شعر ساده با شعر سطحی فرق دارد. حتی طرفداران اسلوب «مینیمال» نیز میدانند که هنر یا ادبیات از تکنیک و اندیشه جدا نیست. اگر به ادبیات ذن - بودیسم و اشعار هایکو توجه کنید متوجه میشوید که در حجم کم - فشرده با کمترین واژگان، از سطح به عمق میروند و در عین سادگی ادبی، مخاطب را درگیر پیچیدگی‌ ذهنی میکنند.
[نکته: تکرار عادت میاورد و عادت بی‌تفاوتی به همراه دارد چرا که به مرور زمان دچار فقدان معنا میشود! اگر بر بوم نقاشی با رنگ سفید طرحی هر اندازه گسترده بزنید،به وضوح دیده نمیشود... اما کافیست نقطه‌ای سیاه بجا بگذارید، آنگاه خواهید دید که به‌چشم می‌آید. پس با ”تهور ادبی“ آن نقطه‌ی سیاه را ایجاد کنید زیرا متمایز، مکمل، و معناآفرین است.]
هنوز زمان خیلی زیادی از تحول ادبی نیما و شاملو نگذشته است. در آغاز و اواسط همین قرن اخیر بود که آن بزرگان به داشتن ˝دید شخصی‌˝ تاکید میکردند. دید شخصی شاعر را به کشف میرساند و شعری که حاصل «کشف‌ و شهود» باشد، ماندگاری هنری دارد و از تکرار دور است. پیشنهاد میکنم شعر زیاد بخوانید؛ شعر خوب معاصر. پیرامون ادبیات مینیمالیسم (ساده‌نویسی - ایجاز نویسی) یا ملال رمانتیک یا حسرت در سبک عاشقانه‌نویسی می‌توان بیشتر از این سخن گفت اما به همین اشاره و توضیحات مختصر بسنده میکنم.
با آرزوی موفقیت برای بانو حکیم هاشمی و سایر دوستان