می کنم باز این کتابم را

تحلیلی بر سروده‌ی «می‌کنم باز این کتابم را» از افسانه احمدی (پونه)
در حافظه‌ی تصویر:

این شعر، در سطح نخست، نمودی‌ست از آماسیدگی دردها؛ زخم‌هایی انباشته از فقدان، تبعید، و بازماندگی. اما فراتر از سطح روایی، لایه‌به‌لایه به ژرفای تجربه‌ای جمعی و وجودی فرو می‌رود؛ جایی که فردِ شاعر دیگر تنها خویشتن نیست، بلکه تجسد درد یک قوم، درد یک تاریخ و خفقان یک سینه‌ی سرکوب‌شده‌ است.

شعر در لایه‌ی نخست، شکلی از مرثیه‌ی فردی‌ست: زبانِ سوگِ شخصی که از فقدانِ دستِ گرم، از آغوشِ خالی، از امیدی که جز خاکستر به بار نیاورده سخن می‌گوید. اما در همین سطح، تصویرها از جنس رنج صرف نیستند، بلکه حامل حرکت‌اند: «آغوشِ من اندازه‌ی یک مشت خاکستر» تنها نشانه‌ی تهی بودن نیست؛ این تصویر، مفهومی دوگانه می‌آفریند: بودنی که سوزانده شده و هنوز هم گرما دارد، خاکستری که از آتش خبر می‌دهد، نه فقط پایانش.

در لایه‌ی دوم، شاعر به شاهد بدل می‌شود؛ نه تنها بر رنج خویش، که بر تکرار آن، بر چرخه‌ی مرگ و خاموشی‌ای که نسل به نسل انتقال یافته: «من شاهدی بر چوبه‌های دار تکرارم» و این همان جایی‌ست که مرز بین فرد و تاریخ محو می‌شود، و سوژه‌ی شعر بدل می‌شود به میراث‌دار یک حافظه‌ی سرکوب.

تصویرهایی چون «اسبِ بی‌زین در راه روشن»، «چرخِ بازی»، «آتش نفرت»، «پونه»، همگی از دل زبانِ نماد برآمده‌اند. این‌ها تصویر نیستند تا دیده شوند؛ تصویرهایی‌اند که زیست می‌شوند، به شکلی حسی، مجازی و گاه اسطوره‌گون.

برای مثال «اسب بی‌زین» نمودگار مقاومت بی‌امکانات است، سوار بی‌پناهی که باز هم پیش می‌تازد؛ یا «پونه» با همه‌ی نازکی‌اش، به عنوان ریشه‌ای معطر در دل خاک، استعاره‌ای‌ست از باززایش اعتماد و آرامش از دل خفگی. (توجه شود که پونه اشاره به خود شاعر هم دارد که هم‌نام اوست.) و در همین‌جا، شعر با طبیعت متحد می‌شود: پونه، خشت، خاک، دود، دریا... عناصری طبیعی که بر دوش خود بار معنایی‌ای عاطفی و تاریخی حمل می‌کنند.

در لایه‌های ژرف‌تر، شعر بدل به پیشگویی می‌شود. لحظه‌ای می‌رسد که بغضِ سرگردان، جهان را درمی‌نوردد، نه با خشمِ صرف، که با تغییرِ مدار معنا. این‌جاست که شعر، رسالت خویش را آشکار می‌کند: نه روایتِ رنج، که تبدیلِ رنج به آگاهی و جهت.

آخر:
شعریت این شعر در هم‌ارزی تصویر و معناست: جایی‌که استعاره، زبان را صرفاً زینت نمی‌دهد، بلکه آن را بدل به اندام می‌کند؛ جایی‌که هر واژه، هر شیء، هر طبیعت، نقشی دارد در معماریِ حس، و حس، در این شعر، نه که بیان شود، بلکه از درونِ تصویرها جاری‌ست، همچون رودخانه‌ای که از دل دود، خاکستر، و خون راه می‌برد به سمت افق، افقی که شاید هنوز دور است، اما شعر آن را با امکانِ شعله‌ور شدن می‌نگرد، نه خاموشی. و این‌جاست که شعر، نه فقط کلام، که کنش می‌شود؛ کنشی در برابر محو شدن، در برابر خفه شدن، در برابر تکرارِ خاموشی. و ما در دل این کنش، با حقیقتی مواجه می‌شویم: که حتی اگر واژه‌ای نمانَد، تصویر، همچنان خواهد ماند؛ و آن تصویر، در خاک، در دود، در پونه، دارد فریاد می‌زند همچنان و همچنان...