رنجواره

سلام و درود بر داداش ادیبم جناب پژمان بدری عزیز بی مقدمه مقدمت را گلباران می نمایم و در محضر شما و باقی عزیزان درس یاد می گیرم ازاینکه مرا خادم خود و قلمتان می دانید بی نهایت خرسندم زنده باشید به نام حضرت عشق
تیک نقد می زنم به پاس معرفتت نقطه سرخط تمام

سلام .... و برای فهم چنین شعرهایی ... اصلا بگذارید از اول بگویم‌ ما در ادبیات مان همواره " سرمایه ستیز " بودیم ( و می خواستم این موضوع کتابم باشد اما ناگهان دستم از نوشتن سرد شد ) و این خود بر می گردد به اینکه یا خود پول نداشتیم و به خواجه ها (= آقازادگان امروز ) دهن کج می کردیم که :

نازپرورده ی تنعم راه نبرد به دوست
عاشقی شیوه ی رندان بلاکش باشد

یا اینکه بحث دلداری و دلخوشکنک فقرا بود که :

نه درویشی به راهی بی کفن ماند
نه دولتمند برد از یک‌کفن بیش !!


یکی نبود بگه مفاعیلن فعولن توی روح عمه ات .. من نان شب ندارم مساوات آخرت رو می خوام چکار ؟؟

اما پس از رواج اندیشه های مارکس که اصالتا ضد سرمایه داری بود ، در ایران نیز تبلیغات توده ایها روی ادبیات و هنر معاصر ما تاثیر فراوانی گذاشت . بطوریکه موضوع فیلمفارسی اکثرا به قشر پایین دست جامعه اختصاص یافت و حتا مدال آوری بزرگانی مثل مرحوم تختی ، نوعی دادستانی و تسویه حساب طبقاتی از آن " مرفه های بی درد " به حساب می آمد . و خلاصه حتا در ادبیات سیاسی / فلسفی ما هم افرادی مانند شریعتی و برخی از چهره های انقلابی آنزمان از تعلق خود به " مستضعفین " با مباهات یاد می کردند . و همین شد که بچه ی پایین شهر به نوعی در مقابل آقای بالا شهر عرض اندام می کرد و او را با عناوین بچه سوسول و بچه ننه و ... مخاطب قرار می داد .
این موضوع باعث شده بود که حتی فراتر از باور های شرعی و عرفی ، ما به آن دسته از زنانی که نه از روی هوا بلکه به اجبار فقر به خود فروشی و تن فروشی روی آورده بودند به دیده احترام بنگریم و این ادبیات به خصوص در کتاب "معصومه شیرازی" ( جمالزاده ) هم نمود بسیاری داشت . باقی آثار جلال و رسول پرویزی و صمد بهرنگی و ..‌ هم محتوایی ضد سرمایه داری داشتند البته هیچ کدام از آن ها به اندازه مرحوم " کارو " پیشتاز نبودند . تا جایی که او را می توان تریبون فقرا نامید آنهم فقرایی بسیار پایین دست که حتا به نان شب محتاج بودند و هیچ کدام از کودکانشان به همین خاطر توان تحصیل نداشتند و گرسنگی در چهره های آن ها بیداد می کرد.

اما امروزه اگر فیلمی یا هنری بخواهد چنین رویکردی داشته باشد با عنوان سیاه نمایی با آن برخورد می‌شود و ناچار به عبور از سانسور و محدودیت های مختلف است با این حال در چند سال اخیر با وجود آن که خط فقر جابجا شده مثلاً نمی‌توان خانه ای را بدون یخچال و تلویزیون و موبایل و آب و برق تصور نمود ، اما دغدغه ی معیشت همچنان سر جایش می باشد و اگرچه این پارامترها با توجه به نیاز امروز ، ضامن سعادت یا ادبار هیچ قشری نیستند اما همچنان خط میان فقیر و ثروتمند برقرار است . شقی که هر روز دامنه ها و ابعاد آن بیشتر و بیشتر هم می شود . معادل شعر پژمان را می توان در کودک و کوزه اثر مرحوم اعتصامی مشاهده کرد و یا در برخی آثار مرحوم دانشور . اینکه بخواهیم ادعا کنیم که بسیار کم کودکانی پیدا می شوند که به علت نداشتن پاک کن و دفتر نتوانند تکلیف درسی خود را بنویسند در واقع نقدی است به محتوای جامعه شناختی شعر که همذات پنداری را در مخاطبین امروزه پایین می آورد اما به هیچ روی نمی‌توان منکر زیباییهای خاص و جادویی شعری شد که فقط از عهده ی پژمان برمی‌آید او بی هیچ تعارفی نماینده تام الاختیار و بی رقیب تخیل و منطق ادبی در میان ماست که در شعرش تمامی عناصر دارای شخصیت می شوند و آشنازدایی در کار او چنان است که گویی سر از جهانی دیگر با قوانینی دیگر درآورده ایم . بنابراین نمی توان با هیچ یک از قواعد این جهان به تحلیل و تفسیر شعر پژمان پرداخت . او نماینده ی نسلی ست که عینک هایشان را شکسته اند و به همه چیز از دریچه ای تازه می نگرند . یادم هست در دفتر اول مثنوی وقتی کنیزک بیمار می شود ، پادشاه عده ای از اطبا را بر بالین او حاضر می کند تا مگر علاجش نمایند . اما چون انشالله ( اگر خدا بخواهد ) را بر زبان یا بر دل نیاوردند ، خداوند نتایج کارهای آنها را برعکس نمود . بطوریکه سکنجبین باعث افزودن صفرا می شد و روغن بادام که مسهل است باعث یبوست می شد و آب مثل نفت آتش را تیز می نمود و ...

گر خدا خواهد نگفتند از بطر
پس خدا بنمودشان عجز بشر

از قضا سرکنگبین صفرا فزود
روغن بادام خشکی می‌نمود

از هلیله قبض شد اطلاق رفت
آب آتش را مدد شد همچو نفت

 اما کسی نمی دانست که روزی همین آشنازدایی خود به آرایه ای قوی برای رساندن مطلب در شعر تبدیل می شود . راستش به باور بنده در شعر پژمان ، آن عبارت معروف " شعر تبدیل محال به ممکن است " محقق می شود .
و پژمان همشهری و همزبان بنده است که رفاقت با او و تنی چند را می توانم از افتخارات شخصی خود بدانم .

نگاهی به شعر اول می‌اندازم :



سااااکت!!

همین ابتدای شعر تحکم بالادست مشخص است که با امر به سکوت ، هم لوکیشن شعر را مشخص می کند و هم مخاطب را میخکوب که دقت و نظم بیشتری را برای خوانش کار رعایت کند .


-مهرافروز بیا پای تخته



نام مهرافروز هم انتخابی کاملا هوشیارانه است . این نام به تنهایی بار پارادوکسیکال اثر را به دوش می کشد . که بعدها خواننده از خود بپرسد ، کودکی با اینهمه مشکل و مشقت چگونه می تواند حامل و ناشر مهر باشد .

موضوع انشاء:
محله ی خود را توصیف کنید.
در حوالی ما هیچ وقت
سحر سایزِ آسمان نشد

یعنی همیشه تاریکی و ناامیدی بود در محله ی ما . سحر و آسمان در واقع لباس و ملبوس همند . و هر کدام باری ثقیل از معانی متفاوت و متقابل را می توانند مصادره کنند . محله ای که هیچگاه امید و شادی و نشاط ندارد و شب سیاه آن به پایان نمی رسد . چرا که اگر هم سحرگاهی باشد چنان تنگ و کوتاه است که به تن آسمان نخواهد رفت .

که سگرمه ی تیر برق ها
همیشه در هم است...... (( هرچند این خط هم بعنوان حشوی ملیح به امداد باقی تصاویر آمده ، اما شخصیت تیربرق ها می تواند به گزینه های زیادی اشارت کند ))

(اجازه؟
بقیشو ننوشتم)
-چرا؟
تراشِ گرسنه
مدادم را خورد


خوب انشا هرچند کامل است . اما معیار ده خطی آن رعایت نشده و علتش هم تمام شدن مداد مهرافروز بوده است . و البته شخصیت بخشی به تراش آنهم با صفت گرسنه و آنهم در محله ای که بی تردید فقیر هستند و گرسنگی اولین نشانه و نماد فقر


بعد جای خالی غمگین
از دفتر بیرون زد
از کوچه گذشت
از خیابان گذشت


حالا قرار شده کلمه ی غمگین هم در انشا گنجانده شود اما به علت کمبود مداد ، موفق نشده ، خود آن جای خالی در هیاتی انسانی از کوچه و خیابان می گذرد تا به لوازم التحریر برسد آنهم با نام " آرزو "

به لوازم التحریرِ آرزو رسید
ببخشید برای پر کردنم
جز زیر خطِ فقر
خطوطی دارید؟

استفاده ی دوگانه از خط و نیشخند و تلخند پنهان در آن را کاری ندارم . حالا هرچند مسافت میان غم و آرزو ، طولانی بوده و مستلزم عبور از چندین کوچه و خیابان ، اما بهرحال کالای مورد نظر یافت شده و آماده ی عرضه به مشتری . اما :

+بله
می خواست
از خوشحالی پرواز کند
که کارت خوان گفت:
تراکنش ناموفق
موجودی کافی نیست!!



از زوایای مختلفی می توان به شعر نگاه کرد . شعر پژمان دو رکن اصلی دارد :

۱- آشنازدایی
۲- تشخیص

و این دو مورد تنها یک عیب داشتند و آن جانسوز نبودن کار بود . یعنی آن طمطراق و تحکم و تکانه هایی که مثلا در شعر مجید و سلمان بود ، در شعر پژمان به چشم نمی خورد . اما در این اثر اصل " سوز و گداز " به خوبی محسوس است . و اگر قبلا پژمان را شاعری با استعداد خلق تصاویر صرف می دانستم ، الان می توانم به اعتبار همین چند شعر اخیر ، او را استادی در برانگیختن احساس بنامم . خاصه این شعر که با وجود دامنه ی محدودتر مصادیق آن _ به نسبت زمان و مکانی که در آنیم _ باری در تاثیر و تاثر ، شعری بسیار موفق است .

و ای کاش فرصتی فراختر بود و مجالی گشاده تر ، تا به واکاوی دو اثر دیگر این صفحه قلمی زده و فکی می جنباندم . و راستی دوستان اگر از حال مانا پرسیده باشید ، همان " سر به دار دل به باران " م . و هنوز هوای گلاله در سر .....



مانا
کرمانشاه ۲۴ آبان ۱۴۰۰

سلام پژمان عزیز
بدون اغراق تو این چند سال تو دوسه تا سایت که
شعرهای دوستان وبزرگان خوندم
و شعرهای که تو سطح گسترده تر خونده میشه
بقولی خواهان داره
شعری با این سطح و شعور، کلی میگم نخونده بودم
تازه متوجه میشم / به پل الواری بر نمیگردی /

کلاه نداشته ام از سر میگیرم
و بلند میشم به احترام شعرت
اینکه چکار کنم نمیدونم

چیزی شبیه دار
پایان شعر را بالا می‌ کشد

این دستهای تو شعر پایین میاره
تو دل خونه ها و کوچه ها
تو سفره ها ، تو مدرسه ها
این دستهای تو، شعر بالا میبره
بله تو جمع شاعران آنقدر بالا بردی این شعر
که خیلی دستها هر قدر هم خودشون بکشن بالا
به ریشه های پربارش نمی رسند
به خودم اجازه نمیدم ورود کنم به این شعر
من رو عهدم نموندم برا شعری پیام گذاشتم
نمیشد بی تفاوت عبور کنم.

حس عجیبی دیدن
لحظه لحظه این روزگار
و نوری که این شعر به تاریکی میده
برا دیدن و راهی که پیش رومون میذاره
برا گفتن
ممنونم از شعرت که به امروزم، به همین
شبم کلی ستاره داد، ستاره های که تو این کوچه ها دنبال آسمان هستن!