خلاصهٔ خلقت

سلام بر سرور معظم جناب نورالهی مدظله العالی

گل شدن کاخ اندکی برایم غریبست اگر توضیح دهید

مطلب بعد چند بیت این اثر فاخر عامند و چند بیت خاص قدما در قصیده رسم خوبی داشتند ابتدا عام را می آوردند که تغزل و تشبیب و نسیب خوانندش بعد تخلص و سپس وارد قسمت اصلی که در مورد مدح و ... بود میشدند اگر قسمت عام قصیده را جدا کنیم میبینیم کاربردی همگانی دارد و میشود همه جا بکار برد و فقط مختص ممدوحی خاص نیست همانند این قصیده مرحوم رهی

غيرت زهره بود عارض چون مشتريش
گشته خلقي چو من سوخته دل مشتريش
پريش زاده و حوريش بپرورده به ناز
زهره آموخته، افسونگري و دلبريش
از بت آذريش، فرق بنتواني داد
نه عجب سجده برم گر چو بت آذريش
از مي احمريم مست کند افزونتر
گر ببوسم لب همرنگ مي احمريش
چنبري گشته مرا از غم و انده بالاي
در فراق سر زلف سيه چنبريش
سوسن تازه دميد از رخ چون برگ گلش
سنبل سوده بود گرد دو لاله طريش
عنبر و غاليه ز انگشت به بويي هموار
کاوي آر يک ره، جعد سيه عنبريش
با چنان ابروي خون ريز چه خوانم؟ خوانم
آهوي شير شکار و صنم لشکريش
با چنان خوي دل آزار چه گويم؟ گويم
آيت جور و خداوند ستم گستريش
دزد غارتگر دل باشد و دارم سر آنک
شکوه بر شه برم از دزدي و غارتگريش
شاه دين، خواجه لولاک، محمد که دو کون
بر ميان بسته چو جوزا، کمر چاکريش
سرور عالم و خواجه ي دو جهان آن که خداي
کرده فرقان مبين معجز پيغمبريش
بنده درگه هم ثابت و هم سيارش
تابع فرمان، هم زهره و هم مشتريش
هر سري حلقه فرمانبريش کرد به گوش
چرخ در گوش کند حلقه فرمانبريش
شعر من گر شده جان پرور و شيرين نه عجب
اين همه يافتم از يمن ثنا گستريش
تا شود باغ چو بت خانه چين فصل بهار
تا کند ويران، بيداد مه آذريش
مر عدويش را از بزم جهان بهره ملال
پر ز خون باد قدح، جاي مي احمريش
مر محبش را دوران فلک باد به کام
همه شب خفته در آغوش بتي چون پريش

البته گاه مخلوط است مانند این اثر مرحوم سنایی رضوان الله تعالی علیه

روشن آن بدری که کمتر منزلش عالم بود
خرم آن صدری که قبله‌ش حضرت اعظم بود

این جهان رخسار او دارد از آن دلبر شدست
و آن جهان انوار او دارد از آن خرم بود

حاکمی کاندر مقام راستی هر دم که زد
بر خلاف آندم اگر یک دم زنی آندم بود

راه عقل عاقلان را مهر او مرشد شدست
درد جان عاشقان را نطق او مرهم بود

صدهزاران جان فدای آنسواری کز جلال
غاشیه‌ش بر دوش پاک عیسی مریم بود

از رخش گردد منور گر همه جنت بود
وز لبش یابد طهارت گر همه زمزم بود

فرش اگر سر برکشد تا عرش را زیر آورد
دست آن دارد که از زلفش بر اوریشم بود

طلعت جنت ز شوق حضرتش پر خوی شدست
دیدهٔ دوزخ ز رشک غیبتش پر نم بود

از گریبان زمین گر صبح او سر بر زند
تا شب حشر از جمالش صد سپیده دم بود

با «لعمرک» انیبا را فکرت رجحان کیست
با «عفاالله» اولیا را زهرهٔ یک دم بود

با «الم نشرح» چگویی مشکلی ماند ببند
با «فترضی» هیچ عاصی در مقام غم بود

خوش سخن شاهی کز اقبال کفش در پیش او
کشتهٔ بریان زبان یابد که در وی سم بود

خاک را در صدر جنت آبرویش جاه داد
آتش ابلیس را از خاک او ماتم بود

چرخ را از کاف «لولاک»ش کمر زرین بود
خاکرا با حاء احمامش قبا معلم بود

خاک زاید گوهری کز گوهران برتر شود
بچه زاید آدمی کو خواجهٔ عالم بود

هر که در میدان مردی پیش او یکدم زند
رخش او گوساله گردد گر همه رستم بود

در شبی کو عذر «اخطانا» همی خواهد ز حق
جبرئیل آنجا چو طفل الکن و ابکم بود

حکم الالله بر فرق رسول الله بین
راستی زین تکیه‌گاهی آدمی را کم بود

ماه بر چرخ فلک چون حلقهٔ زلف و رخش
گاه چون سیمین سپر گه پارهٔ معصم بود

شاه انجم موذن وی گشته اندر شرق ملک
زان جمال وی شعار شرع را معلم بود

بادوشان فلک را دور او همره شدست
خاکپاشان زمین را نعل او ملحم بود

سدرهٔ طاووس یک پر کز همای دولتش
بر پر خود بست از آن مر وحی را محرم بود

خضر گرد چشمهٔ حیوان از آن می‌گشت دیر
تا مگر اندر زمین با وی دمی همدم بود

تا نهنگش در عجم گرد زمین چون عمرست
تا هزبرش در عرب غرنده ابن عم بود

نی در آن آثار گرز و ناچخ عنتر بود
نه در آن اسباب ملک کیقباد و جم بود

با خرد گفتم که فرعی برتر از اصلی شود
گفت: آری چون بر آن فرع اتفاقی ضم بود

گفت: ای بوبکر با احمد چرا یکتا شدی
گفت:هر حرفی که ضعفی یافت آن مدغم بود

گفتم: ای عمر تو دیدی بوالحکم بس چون برید
گفت: زمرد کی سزای دیدهٔ ارقم بود

گفتم: ای عثمان بنا گه کشتهٔ غوغا شدی
گفت: خلخال عروس عاشقان ز آندم بود

گفتم: ای حیدر میی از ساغر شیران بخور
گفت: فتح ما ز فتح زادهٔ ملجم بود

باد را گفتم: سلیمان را چرا خدمت کنی
گفت: از آن کش نام احمد نقش بر خاتم بود

ای سنایی از ره جان گوی مدح مصطفا
تا ترا سوی سپهر برترین سلم بود

بنظر رسید این غزل شما را قصیده غزل کنم بنابرین ابیات عام را ابتدا می آورم بعد خاص و نظر شما را خواهانم

طلوع کردی و نام تو فاتح دل شد
و عشق رام تو گشت و جنون هم عاقل شد

کم است وسعت هفت آسمان مقابل تو
زمین برای قبولت چگونه قابل شد؟!

اگر چه بحر تویی ، بهر دیدن رویت
جهان چو موج شد و دامن تو ساحل شد

جهان بدون تو جز وهمی از وجود نبود
تو آمدی چو به عالم، وجود حاصل شد

چه کرده ای که به اعجاز یک اشارت تو
شکست جاه بُتان، سِحرِ جمله باطل شد

بگو به قیصر و کسرا :« رسید شاه جهان
هلا که آتشتان سرد و کاختان گِل شد »

خدا به سطر نخست کتاب خلقت خویش
نوشت نام «محمد»؛ کتاب، کامل شد !

مطلب بعد آنکه نام بردن از معصومین در اشعار کاریست لازم و نباید ترک شود این یک.
اشعار هر چه قدرت تعمیم بیشتری داشته باشد به شعر نزدیکتر میشوند نام بردن موجب محدودیت اثر میشود این دو.
گاه میتوان آثاری را عام نوشت فقط نوشت تقدیم به... تاهم عام را شامل شود و هم عرض ادب نسبت به خاص صورت گیرد این سه.
البته برخی اساتید همان تقدیم را هم بر نمی تابند این چهار .
میتوان اثری عام سرود و کلیدهایی تعبیه نمود برای رهنمون ساختن اذهان به خاص این پنج.
متقابلا برخی ممکنست مطلق خاص سرایی را طرد کنند و همان اندک کلیدها را هم رد کنند این شش.
جایگاه هریک از این نکات شش گانه را تشریح کنید این هفت

مثلا این غزل استاد حافظ را برخی در مورد کربلا میدانند با اینکه عامست اگر استاد می دانست چه عالی سرودند و چه کلیدهایی تعبیه نمودند و اگر نمیدانستند اوج شاهکارست و اوج چندمعنایی و شکوه شعر که اشعار شاعر در حیطه هایی تعمیم یابد که روحش بی خبرست

زان یار دلنوازم شکریست با شکایت
گر نکته دان عشقی بشنو تو این حکایت

بی مزد بود و منت هر خدمتی که کردم
یا رب مباد کس را مخدوم بی عنایت

رندان تشنه لب را آبی نمی‌دهد کس
گویی ولی شناسان رفتند از این ولایت

در زلف چون کمندش ای دل مپیچ کانجا
سرها بریده بینی بی جرم و بی جنایت

چشمت به غمزه ما را خون خورد و می‌پسندی
جانا روا نباشد خونریز را حمایت

در این شب سیاهم گم گشت راه مقصود
از گوشه‌ای برون آی ای کوکب هدایت

از هر طرف که رفتم جز وحشتم نیفزود
زنهار از این بیابان وین راه بی‌نهایت

ای آفتاب خوبان می‌جوشد اندرونم
یک ساعتم بگنجان در سایه عنایت

این راه را نهایت صورت کجا توان بست
کش صد هزار منزل بیش است در بدایت

هر چند بردی آبم روی از درت نتابم
جور از حبیب خوشتر کز مدعی رعایت

عشقت رسد به فریاد ار خود به سان حافظ
قرآن ز بر بخوانی در چارده روایت