سنگ سرد

سلام بر همه ی دوستان.چند نکته مطرح میکنم و تقاضا دارم اساتید آشنا به وزن راهنمایی کنند هم بنده را هم سرکار خانم جلیلی هنرمند و زیبا نویس را🌺
۱.آیا وزن شعر ( فعلاتن مفاعلن فعلن )است؟
۲.اگر هست در مصرع اول وجود کلمه ی (درد/هجای کشیده) و ( باز/ در مصرع نهم)که در واقع جای دو هجا را در شعر گرفته جایز هست یا خیر؟
۳.وجود (سرم) در مصرع هشتم که اگر به (سر) تبدیل شود وزن روان تر خواهد بود چه حکمی دارد؟
۴.وجود (ای) در مصرع پانزدهم آیا ضعف تالیف حساب خواهد شد یا خیر؟
۵.نظر دوستان در مورد مصرع بیستم چیست؟( نوع روایت) و مصرع بیست و یکم ( وزن و عروض)
۶.نظر دوستان در مورد مصرع بیست و سوم و به صورت خاص حشو بودن ( من) با تردید ،و ( همین) به نظرم محرز چیست؟
دوستان گرامی این سوالات را مطرح کردم و قسمتی از سوالاتم بود.حقیقتش این است که عقیده دارم شاعری که تواناست( بدون تعارف) و کارنامه ی درخشانی دارد ،آیا مستحق راهنمایی نیست؟
از اساتید تقاضا دارم نقد کاملی بر روی این شعر زیبا بنویسند که خانم جلیلی الحق از شاعران زیبا قلم سایت هستند و سزاوار نقد اساتید هستند🙏🙏
جسارتا با تیک نقد ارسال میکنم برای دیده شدن 🌺

با سلام و عرض ارادت خدمت شعرای گرامی به ویژه خانم جلیلی
شعر در قالب چهارپاره و در وزن (فاعلاتن مفاعلن فع‌لن) سروده شده و هیچ گونه خروج وزنی ندارد.
( درد دارد) همان فاعلاتن است.
( باز هم با ) فاعلاتن است
( من و تو ) اگر هم فعلاتن خوانده شود جایگزین کردن آن به جای فاعلاتن از اختیارات است.
در مصراع بیست و سوم اگر( باختم رشته های خیالاتم) باشه مسئله‌ی حشو پیش نخواهد آمد. (به) و (که) چون هر کدام کلماتی جدا هستند؛ اختیار زبانی درموردشان صادق است.
شعر یک روایت از نامرادی های عاشقانه است و چفت و بستش خوب است برای شاعر گرامی خانم شعله آرزوی موفقیت دارم.
با احترام

با احترام به ساحت بلند شعر و ادب ایران زمین
عرض ادب و احترام به محضر دوستان و یاران محفل ناب
و سلام و عرض ادب خدمت بانو شعله‌ی عزیز و ارجمند
به نظرم یکی از زیباترین آثار بانو شعله است که خواندم. یک چهارپاره با مضامینی آشنا که البته به شکلی دلچسب رقم خورده‌اند.
اولین بار است که در این بحر و بر این وزن از قلم بانو شعله می‌خوانم. این سراینده‌ی ارجمند را پیشتر در نقدی بر یکی از غزل‌هایشان "بداهه‌سرا" معرفی کردم و هنوز معتقدم که ایشان بداهه‌سرایی توانمند هستند و با آنکه عروض را هنوز کامل نمی‌شناسند اما خیلی عالی و تقریبا بدون اشکال می‌سرایند.
در مورد وزن این چهارپاره عرض می‌کنم که در بحر خفیف و بر وزن "فَعَلاتُن مَفاعلن فَعَلُن" (خفیف مسدس مخبون محذوف) سروده شده و از سلامت کامل برخوردار است. در این مورد ویژه خدمت جناب عزیزیان گرامی عرض می‌کنم که هیچگاه بیت اول اثر را معیارِ تشخیص وزن قرار ندهند بلکه مابقی ابیات را بخوانند مگر شاعر در بیتی، قاعده‌ای اختیار کرده‌اند، و طبق آن وزن را بسنجند. هرچند به گمانم خوانده‌اند و درنیافته‌اند!
همانطور که عرض شد رکن اول وزن این اثر "فَعَلاتُن" می‌باشد و در این وزن شاعر مختار است بجای رکن اولِ "فَعَلاتُن" از "فاعلاتن" استفاده کند و یا در رکن آخر باز بجای دو هجای کوتاه "فَعَ" از هجای بلند "فا" یا "فَع" استفاده کند و این رکن را هم از "فَعَلُن" به "فَع‌لُن" تغییر بدهد.
به بیانی دیگر وزن "فَعَلاتُن مَفاعلن فَعَلُن" در برخی مصاریع به "فاعلاتن مفاعلن فع‌لن" تغییر می‌کند.
یا گاهی "فعلاتن مفاعلن فع‌لن" و گاهی "فاعلاتن مفاعلن فَعَلُن" می‌شود.
اما اصل مطلب چیز دیگری است و آن است که "فَعَلاتُن" از ازاحیف و از ارکان منشعبه‌ از "فاعلاتن" محسوب می‌شود و چون الف از "فا" قطع می‌شود آنرا مخبون میگویند به همین سبب گاه در برخی مصاریع به اصلِ خود(فاعلاتن) باز می‌گردد.
ارکان این بحر در اصل دو بار "فعلاتن مفاعلن فعلاتن" می باشد که با حذف یک هجا از رکن آخر، آن را نیز محذوف و به "فَعَلُن" تبدیل می‌کنند.
با توجه به این توضیحات و به مصداق مصاریعی چون؛
"به سرم می‌زند شبی روزی" که با "فعلاتن" شروع می‌شود و مصراع؛
"از تمامم که رفته پای جنون" که به "فَعَلُن" ختم می‌شود
بحر و وزن این اثر "خفیف مسدس مخبون محذوف" است.

در مورد "ای عجب"
به زعم حقیر ضعفی رخ نداده است. حضور ذهن ندارم جز یک مورد از "ناصر خسرو" که در مطلع قصیده‌ای آورده‌اند؛
ای عجب ار دشمن من خود منم
خیره گله چون کنم از دشمنم؟

دشمن من این تن بد مهر مست
کرده گره دامن بر دامنم

وایم از این دشمن بدخو که هیچ
زو نشود خالی پیراهنم

و اما در این بند؛
"داشتم از تو قصه میگفتم
من و تو یک خیال بی پایان
باختم من همین خیالم را
مانده ام همچو شعله ای سوزان"
با نظر جناب عزیزیان موافقم و استفاده‌ی مکرر از ضمیر "من" بویژه در مصراع سوم این بند حشو آشکار است.
در کل این چهارپاره را برای اولین بار با وزنی متفاوت از قلم بانو شعله خواندم و آن را اثری متفاوت و جذاب یافتم. امیدوارم از این دست باز هم از قلم این شاعر "بداهه‌سرا" بخوانم.


با احترام
ابراهیم هداوند
۲۰/تیر/۴۰۰

سلام و عرض ادب جناب حکیم عزیز
باید عارض شوم که توضیحات شما در خصوص وزن این چهارپاره اشکال دارد و هنرآموزان عزیز را به اشتباه می‌اندازید...!
از آنجا که تلفظ "واو" ربط به فتحه در شعرخوانی خیلی مرسوم نیست به همین جهت در مصراع مذکور (منُ تو) بخوانیم خوشتر است تا اینکه (من وَ تو)
این دلیل محکمی‌ست که این مصراع با رکن "فَعَلاتُن" شروع شده است.
مصراع دیگر موجود است؛
"به سرم می‌زند شبی روزی"
این مصراع هم با "فَعَلاتُن" شروع شده است.
حالا بنده یک سوال از شما دارم!
اگر شما وزن را "فاعلاتن مفاعلن فع‌لن" تشخیص داده‌اید، چه توجیهی برای حضورِ "فَعَلاتُن" در رکن اولِ این مصاریع دارید؟!
خواهش می‌کنم نفرمایید که "فاعلاتن" به "فعلاتن" تغییر کرده است.
طبق قاعده آیا "فَعَلاتُن" به "فاعلاتن" تبدیل می‌شود یا "فاعلاتن" به " فَعلاتن" ؟!
پر واضح است که "فعلاتن" در رکن اول به "فاعلاتن" تبدیل می‌شود.
پس آنچه که موجود است و وزن این سروده را تشکیل داده است "فعلاتن" است که در بیشتر مصاریع به "فاعلاتن" تغییر کرده است.
از این روست که بنده عرض می‌کنم وزن سروده‌ی بانو شعله‌ی گرامی "فعلاتن مفاعلن فَعَلُن" میباشد.

با احترام

به نام او که می داند
درود بر دوستان عزیزم جناب حکیم و ابراهیم هداوند
ایرادی دیدم در مورد مباحثی که مطرح فرموده اید و انگار بروز این ایراد باعث شده که دوستان عزیزم دچار سوء تفاهمی ساده شوند و در رد نام وزنی که هر کدام اصرار بر آن دارند استدلالی طرح شود.
اما از آن جا که بسیاری از دوستان مباحث مربوط به قواعد و عروض را پیگیر هستند لازم دیدم این سوء تفاهم را بر پایه استدلال از کتاب المعجم فی معاییر اشعار العجم واکاوی کنم تا شاید نقاط تاریک مسئله را بشود روشن تر بررسی کرد.
جناب حکیم اصرار دارند بر این که وزن این سروده
فاعلاتن مفاعلن فع لن
و در مقابل ابراهیم هداوند عزیز می گوید وزن این سروده
فعلاتن مفاعلن فعلن
است و در این تقابل هر دوی عزیزان استدلال هایی طرح کرده اند.

اما شمس قیس رازی در صفحه 32 المعجم چاپ مجلس تهران 1314 چه می گوید:
و چون کسی گوید این بیت زحفی دارد یا مزحوفست همگان پندارند که ناموزون است و در نظم آن خللی هست، عروضیان اصطلاح کرده اند که تغییرات جایز در اصول بحور از لوازم تنوع اشعارست و اغلب آن در شعر هیچ گرانی پدید نیارد ...
و در ادامه همان بحث نوشته است:
و جمع زحاف، ازاحیف آرند تا هم در این تسمیت معنی دوری از اصل حاصل باشد و هم لفظا میان تغییرات جایز و ناجایز که در اشعار افتد فرق ظاهر بود، و گویند بیت مزاحف درست است و بین منزحف منکسر ...

همچنین شمس قیس رازی در صفحه 37 کتاب مذکور آورده است:
چون از فا در فاعلاتن الفن بیندازند فعلاتن شود، و فعلاتن چون از فاعلاتن منشعب باشد آن را مخبون خوانند و خبن در شکستن کنار جامه باشد تا کوتاه شود.

و اما شمس قیس در مورد بحور در ص 56 فرموده است:
اما سبب آن که هر جنس را از اجناس شعر بحری بخوانند آن است که هر یک در اشتمال اوزان مختلف و انواع متفاوت سعتی و کثرتی دارد چه تحت هر یک به واسطه ازاحیفی که به اجزا آن لاحق می گردد انواع شعرست ...

شمس قیس رازیدر بحر حفیف ص 126 همان کتاب نوشته است:
بحر خفیف از بحور قدیمست و اجزاء آن از اصل فاعلاتن مستفع لن، فاعلاتن دوبار "فعلاتن مفاع لن فعلاتن" آید و زحاف این بحر هفت است ...

اما چرا این دو عزیز بزرگوار بر استدلال خود پافشاری می کنند. مسئله بسیار ساده است. جناب حکیم وزن را بر طبق رکن سالم بازگو کرده است و ابراهیم هداوند عزیز اصرار بر بازگویی نام بحر بر پایه زحاف مخبون دارند که در اصل کار هر دو استدلال برای رکن ابتدایی این سروده قابل اثبات و صحیح است اگر بر پایه "رکن سالم" در این بحر بازگو شود "فاعلاتن" و اگر بر پایه "زحاف مخبون" از آن یاد شود شود "فعلاتن" درج می شود.

اما باید دانست که رکن ابتدایی سالم و مخبون هر دو در مبحث بحر خفیف در ادامه این مطلب شمس قیس رازی آمده است و با توجه به استدلال ص 32 که شرح آن رفت اگر زحاف مخبون در نام گذاری وزنی به کارآید نه تنها ناجایز نیست بلکه به گفته شیخ شمس قیس، تغییرات جایز در اصول بحور از لوازم تنوع اشعارست و اغلب آن در شعر هیچ گرانی پدید نیارد.

عزت زیاد
وحید سلیمی بنی بیستم تیرماه هزاروچهارصد

سلام ... حتمن شنیده اید وسط دعوای میوه ها ، بادمجان مادر مرده ای هم داخل شده و اظهار فضل می نمود . حالا این وسط منم نقش همان مشارالیه رو دارم
اما فارغ از فعلاتن و فاعلاتن که هر دو رمیل هستند (!) و آن یکی را از دنده ی محذوف این یکی آفریدند ، خواستم نکاتی را در مورد شعر بانو شعله جلیلی بنویسم و اسباب خنده ی خردمندان سایت گردم . یکی اینکه هیچ کسی _ مگر حضرت جامد بن منجمد _ با این شعر غریبه نیست . زیرا زبان آن آشناست و درد و غم و حس آن هم آشنا و شاعر بی آنکه از صناعات و افاضات ادبی بهره ی چندانی ببرد ، با مصالحی کاملا عادی توانسته است شعری به معنای واقعی کلمه خلق کند و سبب ساز زیبایی و نشئگی شود .

دوم احساسی بودن آن است و این احساس در تمام طول اثر به موازات و مساوات منتشر شده و آنرا دلچسب و گیرا نموده است . انتقال احساس شاعر به خوانندگان شعر واقعا تکلیفی شاق است و از عهده ی بسیاری برنمی آید . اما شاعر نازنین این صفحه توانسته است هر آنچه که در دلش گذشته بر قلم جاری کرده و به ذهن مخاطبانش القا کند .

سومین فاکتور این شعر صداقت و بی ریایی آن است . نه تقلیدی در کار است و نه تصنعی و این بسیار پوئن بزرگی ست که شاعر بتواند خودش باشد و محتوای شعر را قربانی حفظ ساختار نکند . هرچند که شعر از نظر ساختار و وزن بیرونی و خط سیر نیز تقریبا دلرباست ...

در مورد وزن شعر اگرچه همواره در حال آموختنیم و خاصه همین دوستان ( ابراهیم و مهرداد و هادی و وحید عزیز و نیز جناب حکیم و ... ) هرکدام نقشی در آموزش و آشنایی بنده با این مهم داشتند . اما پس از حدود یکسال به این نکته رسیدم که وزن نیز انگار در ذات شاعر نهفته است و حتا گذراندن کلاس نیز نمی تواند کسی را شاعر کند و او را ملتزم به عروض . چه انکه اگر چنین بود مانا نیز الان دستی در غزل و قصیده و ترانه داشت . اینکه شاعر این صفحه صادقانه معترف به عدم آشنایی اش با افاعیل است اما از آنطرف شعرش چندان از ریتم خارج نمی شود ، خود گواه کافی ست که ریتم و موسیقی چه بیرونی و چه درونی هر دو ذات موزون می طلبند . و منکه ذاتا از این نعمت بی بهره ام چرا رنج بیهوده برم و سعی بی فایده کنم؟؟


و اما این اواخر یک اساعه ی ادب هم از بنده صادر شد و آن خلاصه نویسی و راحت نمودن برخی کتب فن عروض بود که نسخه ی پی دی اف آن موجود است و چنانچه مقدور و مجاز باشد در اختیار دوستان قرار خواهم داد . چون اکثر کتابهای این مقوله لحنی آکادمیک و دیرهضم دارند و باعث کلافگی می شوند .
و در پایان بار دیگر از همه ی دوستانی که انرژی و زمان گذاشته و در مباحث ادبی شرکت می کنند تشکر ویژه دارم . قدر این اساتید را می دانم و بی شک همه ی شما دوستان هم ارج گذار زحمات ایشان باشید


مانا
کرج ۲۱ تیر ۱۴۰۰