مخلوق تاریک

درود خدمت جاوید الف و ممنون بابت اشتراک این شعر زیبا. البته باید دانست این شعر «غزل» به معنای سنتی آن نیست بلکه بیشتر شبیه سه بند چهارپاره پیوسته است. دوم اینکه موسیقی آن ظاهرا عروضی نیست بلکه «تکیه‌ای-هجایی» است (مثلا ترانه های سنتی و حتی شعر باستانی قبل از اسلام اینگونه بوده. شعر ترکی و کردی اصیل هم در اصل هجایی است). هر چند شاعر شاید بتواند با اصلاح وزن شعر را به «مُسْتَفْعَلَتُن مُسْتَفْعَلَتُن مُسْتَفْعَلَتُن مُسْتَفْعَلَتُن» ببرد (دو برابر وزن «با من صنما، دل یکدله کن!») که آغاز مصراع اول شامل دو مُسْتَفْعَلَتُن است (من خاطره‌ای/مخدوش و سیاه).
جدا از موسیقی شعر که البته آقای افشاری می توانند بهبود دهند مضامین قابل التفاتی هست.
«من خاطره ای مخدوش و سیاه، حک شده درون قلب دو سنگ»
چرا قلب «دو» سنگ؟ و چرا «قلب سنگ» ها نه سطح آنها؟ چون معمولا چیزها را بر سطح سنگ حکاکی می کنند... چون قلب سنگ پنهان است. هر چه در قلب سنگ حکاکی شده را کسی نمیبیند. و البته که غالب خاطرات انسان ها همینگونه است. درون سنگی سخت حک شده است که شاید فقط با ابزار پتک شکنجه بتوان بدرون آن راه یافت. بنابراین در اینجا آشنایی زدایی زیبایی رخ داده. اما چرا «قلب (دو) سنگ»؟ چندین تفسیر به ذهن من میرسد. اول شاید اشاره به دو نیمکره مغز یا دو بطن قلب باشد. توجه کنید که «قلبِ دو سنگ» تداعی گر قلب انسان هم هست. دوم اینکه ممکن است شاعر شیطنت کرده و اصل «دو قلبِ سنگ» (اشاره به دو انسان مثلا عاشق و معشوق) را متحول کرده...البته اینکه قلب عاشق هم سنگی باشد از آن حرف هاست.
«انتخاب پیچیده ی یک انتحار، از میان چوبه ی دار و تفنگ»
در این مصراع طنزی تراژیک نهفته است. مضمون مصراع خودکشی است. گوینده عنوان میکند به چنان فلاکتی دچار است که تنها انتخاب ها در زندگی او انتخاب بین چوبه دار و تفنگ است‌...و میگوید چه انتخاب پیچیده است!
من شکست عشقی سخت و مریض، در بعد ظهر پاییز سرد و خموش»
مقصود شاعر از بعد ظهر احتمالا «عصر» یا «دم غروب» است که فقط اندکی تا تاریکی کامل (تباهی کامل، جنون یا حتی مرگ) فاصله هست حالا پاییز هم باشد و شکست عشقی سختی هم باشد دیگر اوضاع بی ریخت بی ریخت است. البته به نظرم «بعد ظهر» نه فصاحت کافی را دارد نه موسیقیش خوب است. اگر شاعر میگفت «در دمدمِ عص/رِ پاییزِ خموش» هم وزن زیباتر و هجاها خلاصه تر بودند هم مقصود واضح تر بود. دقت کنید حتی در وزن هجایی هم باید تعداد هجاها (حالا با یکی دو تا بالا پایین) در مصراع ها برابر باشد. بنابراین به نظرم وجود هر دو کلمه «سخت و مریض» هم شاید صحیح نباشد. مصراع بعدی واضح است و نیازی به حرف بنده نیست. پس میرویم سراغی یکی بعد تر:
من گلبرگ رز پر پر شده، رها شده بر سر آب دعا
صور خیال زیبایی دارد اما لطافت کافی را شاید نداشت باشد. الان اگر قرار باشد «دعا» مضاف الیه یک جمله باشد در زبان عادی گفتار مضاف چه کلماتی میتواند باشد؟ مثلا یک مورد دست است: «دست دعا». حالا اگر بخواهیم آشنایی زدایی کنیم چه؟ اگر برگ ها ریخته را به «دست بریده بر آب دعا» یا «دست های بریدهٔ دعا» یا اینگونه موارد تشبیه کنیم (چه چیزی گفتم! دست های بریدهٔ دعا! دستِ دعایم هم بریده شده...حتما در شعر خودم استفاده میکنم😁😁😁). البته من درک میکنم مقصود از آب دعا احتمالا چه چیزهایی می تواند باشد:
(۱) دعاها « بر آب» هستند یعنی بیهوده هستند.
(۲) دعا را به چیزی روان مثل آب تشبیه کرده که به مقصدی روان شده (مثلا درگاه الهی).
اما به نظرم عالی بیان نشده و جای کار و چکش کاری دارد.
«انتقام نازل به قوم سودوم، پس از پنجمین نفرین کبریا»
البته املای رایج در فارسی «سدوم» است. سدوم و عموره (یا به قول انگلیسی زبان ها گمورا) دو شهر بودند که به خاطر فساد و نافرمانی در زمان لوط پیامبر بر سرشان آتش و سنگ از آسمان بارید. در باب پنجمین نفرین کبریا اما معنا یک مقدار ظریف تر است. من البته با اطمینان نمیدانم منظور شاعر از «پنجمین نفرین» چیست زیرا اگر کتاب مقدس را در نظر بگیریم قبل از ماجرای لوط این عذاب ها و نفرین ها را داریم:
(۱) نفرین سقوط فرشتگان نافرمان و عزازیل (در سفر پیدایش به صورت خلاصه و مبهم آمده و به اسم عزازیل هم اشاره ای نیست اما در کتاب حنوخ book of Enoch شرح بیشتری دارد هر چند کتاب حنوخ بسیار متاخر تر است و لزوما بازتاب دهنده قصد نویسنده یا نویسندگان سفر پیدایش نیست).
(۲) نفرین هبوط آدم و حوا
(۳) توفان نوح
من نمیدانم بین توفان نوح و عذاب قوم لوط چه نفرین دیگری رخ داده شاید اشاره به ویرانی برج بابل است(احتمالش زیاد است). البته ممکن است شاعر اصلا مقصودش اینها نباشد.
یک اشکال در این مصراع شاید نبودن ارتباط واضح بین این مصراع و مصراع قبل آن است مگر اینکه فرض کنیم صرفا برای تشدید حس فلاکت آورده شده است.
معنی ابیات بعد معنیشان واضح است و اصلا نیاز به بحث نیست.
شعر هم از نظر موسیقیایی و هم لطافت مضامین نیاز به اصلاحات دارد تا به کمال برسد و باید وسواس بیشتری به خرج داد. هر چند شعر زیبا و موثر است و اتفاقا به نظرم ژانر خودکشی ژانر جذابی ست اگر بتوان بیشتر با لطافت و احساس بیان کرد.