پاییزانه

سلام و درود بر مؤسس‌مدیرِ ناب‌دل جنابِ ملحق
حضراتِ نابیان
وَ جنابِ ناب‌سرا محمّدحسین خان حیدری


وَ امّا بعد...

صنعت مُلَمَّع (تلمیح) آرایه‌‌ای از صنایع بدایع ادبی‌ست، وقتی شاعری دست به استخدامِ دو یا چند زبان در شعر زند و به قولی: پایِ دو یا چند زبان را به شعرِ خود باز کند اصطلاحاً آن‌را مُلَمَّع گویند!


دو بیت از مُلَمَّعِ سعدی جان:


آفتاب است آن پری‌رخ یا ملائک یا بشر؟

قامت است آن یا قیامت یا الف یا نیشکر؟

هَدَّ صبری ما تَوَلّیٰ؛ رَدَّ عَقلی ما ثَنا

صادَ قَلبی ما تَمَشّیٰ؛ زادَ وَجدی ما عَبَر



علامه دهخدا در بخشی از معنایِ مُلَمَّع آورده

صنعتی که یک مصراع عربی و یک مصراع فارسی یا بیتی عربی و بیتی فارسی داشته باشد، (از ناظم الاطباء). این صنعت چنان باشد که یک مصراع تازی و یکی پارسی و روا بُوَد که یک بیت تازی و یکی پارسی و یا دو بیت تازی و دو پارسی و یا ده بیت تازی و ده پارسی بیآورند. مثالش از شعر پارسی مراست [ رشید وطواط]:

خداوندا ترا در کامرانی
هزاران سال بادا کامرانی
وقاک اﷲ نائبة اللیالی
و صانک من ملمات الزمان
تو آن صدری که از صدر تو یابند
همه ارباب دانش کامرانی
جنابک روضةالاقبال تزری
اطایبها بروضات الجنان .
(حدائق السحر فی دقایق الشعر)

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ


*الا یا ایها الپاییزِ این شعر*

امّا اینکه حضرتِ دوست ناب‌سرا محمّدحسین خان حیدری *پاییز* را چسب *ال* عرب فرموده‌اند نه اینکه مُلَمَّع نیست بلکه از دیدِ کمین جوازِ اشکال دارد، وَ نمی‌تواند پذیرایِ مُلَمَّع باشد و به گمانِ حقیر *الپاییز* در دهانِ خود همانِ سیاقِ اشتباهی‌ را دارد که (خواهشاً و گاهاً) از آن برخوردارند، زیرا همانطور که خواهش و گاه پارسی‌خوارند و از درآمیختگی و ادغام با تنوینِ عرب سازِ ناکوک می‌زنند، *پاییز* نیز که نسب از زبانِ اوستایی و باستانیِ زند دارد با *ال* عرب ازدواجش برخلافِ میلِ والدِ ادبیاتِ پارسی‌ست و بهترست محمّدحسین خان عزیز سه طلاقه‌اش کند 😊 تا مصراع در مظانِ اتهامِ اشتباه قرار نگیرد!


نکتهٔ دیگر:

بهترست و بابِ دندانِ شعر و اخلاقِ خلاقِ هنر نیز نیست که آفرینشی که عزیزشاعرِ دیگر قبلاً کِشت و داشت و برداشت کرده، حال حتّیٰ اگر می‌خواهد ردیفی باشد، ما سازِ شعرمان را با آن کوک کنیم و اگر چنین رخت و جامه‌ای نیز پوشیدیم بایسته و شایسته است یا در پی‌نوشت به‌قدرِ یک مصراع از اصل را بیآوریم یا نامِ خالقِ اُولایِ اوّل را ذیلِ اثر بنویسیم یا در گیومه قرار دهیم آن برداشت را، چیزی نه تنها از ما کسر نمی‌شود بلکه تفاهم خودرا با یک امرِ صحیح درج می‌کنیم!

ردیفِ (تقدیم تو باد) هر شعرخوانی را به یادِ این
رباعی میندازد که:


سر سبزترین بهار تقدیم تو باد

آوازِ خوش هزار تقدیم تو باد

گویند که لحظه‌ای‌ست روییدن عشق

آن لحظه هزار بار تقدیم تو باد

(وحیدی امیری)


عرض و حرفِ آخر

پاییز من ! این بهار، تقدیم تو باد

*این* از دو منظر مسئله دارد

یک:

_ پُر کننده وزن است
_ بارِ معنایی بر عهده نگرفته است
_ شعر را تاریخ مصرف‌دار کرده است
یعنی در دهانِ *این*
*فقط این بهارست، نه بهار و بهارانِ سالیانِ دور و دراز* خوابیده است!

دو:

برای بهره از *این* از قبل شایسته است چیزی را تعریف کرده باشیم که این اشاره به آن داشته باشد وگرنه شبه حشوست مثلاً

این به چه چیز؟
این به کجا؟
این به کدام؟

بهار اشاره دارد
بهاری که خصوصیت نامشخص قبلش بی تعریف است!


یک باغ پُر از انار، تقدیم تو باد


و مصراعِ ذیل

تا *تو* برسی به مقصد دلخواهت

تا برسی به مقصد دلخواهت

*تو* برچیده شود اتّفاقی روی نمی‌دهد
چرا که جز پُر کنندگی وزن عملاً کاری نکرده و حشوست،
در ردیف نیز *تو* موجودست که با برچیده شدن و جورِ دیگر نوشتنِ مصراعِ سوّم از ازدیاد *تو* نیز پرهیز می‌شود!


وَ مصراعِ ذیل

یک کوپه و یک قطار ، تقدیم تو باد

مفروض بودنِ تنها قافیه‌مندی قطار با انار
آیا کافی‌‌ست برایِ شعر و رباعیِ مذکور؟

اِلمان‌ها بهار، پاییز، انار‌، و یک دفعه کوپه و قطار

خب شاید در پاسخ بفرمایید:
ربطش به رساندنِ پاییز به مقصدِ دلخواه‌ست

عرضم به خدمت شما عزیز
باز هم بنده حداقل برایم لاینحل‌ست
زیرا:

اِلمان‌ها درهم، باهم، هم‌گو، هم‌رو از دیدِ حقیر بایست انتخاب و استخدام شوند، و بینِ طبیعت محوری، و ماشینی‌نگاری بنده حداقل رابطهٔ خوبی نمی‌بینم، ضمن اینکه ببخشید کمی لوس و لوث و بی‌مزه است کوپه و قطار تقدیم پاییز یا هر چیز دیگر کردن و سهل‌انگاری شاعری‌، هرچند تکرار سه بار *یک* در یک رباعیِ چهارمصراعی نیز که نه قیافهٔ قید را دارد و نه تبیین کننده است خبر از تعجیلِ ارسال، عدمِ پیرایش و ویرایش، وَ با عرضِ معذرت باز هم سهل‌انگاری شاعر را می‌رساند!


موفق و سلامت باشید و شعر کیش!

سیدمحمدرضالاهیجی
ساکوتی.هند