نبود

یا لطیف ارحم عبدک الضعیف


سپاس خدای را که فرصتی دوباره داد تا بنویسم
شعری پیش رو داریم از جناب آقای مهرداد عزیزیان که الحق از غزل های برجسته ای است که در این چند روزه خوانده ام.
نکته ای را که در این شعر نظرم را جلب کرد تا با دوستان به اشتراک بگذارم عرض میکنم.


♦️استفهام انکاری و استفهام تاکیدی



🔰 استفهام انکاری

استفهام در لغت یعنی طلب فهم، طلب دانستن، سوال كردن و پرسیدن؛ و استفهام انكاری یعنی سؤال كردنی كه جواب آن قرین با تكذیب و انكار باشد.
استفهام انكاری از مباحثی است كه در علم معانی، از آن سخن می‌رود. در قسمت جملات پرسشی، هنگامی كه از اغراض سوال كردن در حیطه ی شعر و ادبیات سخن می‌رود، یكی از مباحث طرح شده، استفهام انكاری است. همانطوری كه زبانِ شعر با زبان سخن معمولی متفاوت است، خواست و غرض گوینده ی یک كلام ادبی نیز ممكن است با گوینده ی یک سخن معمولی متفاوت باشد. بر این اساس، اگر شاعری كلامش را به صورت پرسش و سؤال می‌آورد، الزاماً قصد او دریافت جواب نیست، بلكه به نیت‌های مختلف ادبی این كار را می‌كند، از جمله، ایجادِ شگفتی، توبیخ و تنبیه، یا غیره. در استفهام انكاری جواب سؤال منفی است، به عبارتی شاعر یک جمله ی خبری منفی را به صورت پرسشی می‌آورد و غرض او تكذیب و انكار است، به عنوان مثال این شعر حافظ:


✔️ شب تاریك و بیم موج و گردابی چنین حایل
كجا دانند حالِ ما سبكباران ساحل‌ها؟

مقصود شاعر این بوده كه حال ما را سبكباران ساحل‌ها به هیچ وجه نمی‌فهمند، این جملۀ خبری منفی را در قالب پرسش آورده و به دنبال تكذیب سؤال است.

یا

✔️ تو كز سرای طبیعت نمی‌روی بیرون
كجا به كوی حقیقت گذر توانی كرد؟
(سعدی)

یعنی: معلوم است كه گذر نمی‌كنی، اصلاً و ابداً. جوابی كه معمولاً در ذهن مخاطب برای این گونه سوال شعری شكل می‌گیرد، این است كه: نه، چطور ممكن است؟ چنین چیزی امكان ندارد.


✔️ سیاهِ زندگی هرگز شود سفید به آب

سپید رومی هرگز شود سیاه به دود؟
(سعدی)

در این شیوه پرسش، لذت ادبی و ذوق هنری مخاطب بیشتر است تا اینكه
جمله ی صورت خبری منفی آورده شود؛ و از سویی نوعی اعجاب و مبالغه در انكار و تكذیب گزاره‌ مورد نظر شاعر را نیز در پی دارد.



♦️ نکته
بسامد استفهام انكاری در مناقب العارفین افلاكی بالاست و از مختصات سبكی آن كتاب محسوب می‌شود.


🔰 استفهام تاکیدی

استفهام تأکیدی که دکتر شمیسا از آن به عنوان استفهام تقریری یاد می کند پرسشی است که مخاطب به درستی و صحت قول گوینده اقرار می کند .
در این نوع پرسش صورت سؤال منفی ذکر می گردد و جواب مثبت است؛یعنی با جواب بله مخاطب به درستی سخن اقرار می کنیم وتأکید می کنیم که حتماً چنین خواهد بود .

✔️ آیا نباید این کار را کرد (یعنی حتماً باید این کار را کرد )

✔️ آیا پایان همه مرگ نیست ؟ (یعنی حتماً پایان همه مرگ است)

✔️ ساقی سیم ساق من گر همه درد
می دهد کیست که تن چو جامِ می جمله
دهن نمی کند؟(حافظ)

✔️ پیاده ندیدی که جنگ آورد سر
سر کشان زیر سنگ آورد ؟ (شاهنامه)

✔️ آیا از سرزمین تو بود که فرشتگان سرودهای صلح و شادی را برای چوپانان خواندند؟

✔️ نه آیا باید شکر کنی که باز تو راکبی و او مرکوب؟ (سیرت مولانا ،زرین کوب)


برای جناب آقای عزیزیان بابت خلق این اثر زیبا تبریک عرض می کنم.


یا حسین بن علی

سید هادی محمدی




🔰 یک آیه ………… یک نقد


(أَفَمَنْ حَقَّ عَلَيْهِ كَلِمَةُ الْعَذَابِ أَفَأَنتَ تُنقِذُ مَن فِى النَّارِ) ؛ پس آيا كسى كه فرمان عذاب بر او واجب آمده [كجا روى رهايى دارد] آيا تو كسى را كه در آتش است مى‌رهانى (زمر// 19) .





منابع اسنادی


📌 معانی ، دکترسیروس شمیسا


📌 معانی وبیان ، دکترجلیل تجلیل


📌 لارنس ترسک ؛ رابرت
مقدمات زبان شناسی
ترجمه فریار اخلاقی ، چاپ اول ؛ نشر نی


📌 شرح غزلهای سعدی – جلد اول و دوم – نوشته دکتر محمدرضا برزگر خالقی و دکتر تورج عقدایی – انتشارات زوّار