صدای نور!

سپاس خدای را که فرصتی دوباره داد تا بنویسم.
شعری پیش رو داریم از خانم شبنم حکیم هاشمی که چند سطری در خصوص آن خواهم نوشت.
شعری با عنوان صدای نور که قالب آزاد را برای شعرشان انتخاب کرده اند.


🔷 قالب آزاد

گرچه در دوران معاصر بر روی برخی از اشعار موزون نام آزاد نهادند و با تغییراتی در آن و عدم خروج از بحور شعری سروده شد و افرادی مانند حضرت نیما قالب هایی جدید پدید آوردند اما به زعم من در اشعار نو خصوصا سپید و موج نو و فراسپید و غیره و ذالک نام آزاد نهادن جفایی است در حق شعر و شاعری چرا که انتخاب قالب خود کمک شایانی در رسایی شعر کرده و منتقد را بر پایه ی اشل های همان قالب بر نقد وارد می‌کند.
درست مثل داستانی که در دوران کودکی از نویسنده ی معروف فرانسوی اولیویه آدام خوانده ام که در این داستان روباهی که معلم
مدرسه ی روستاست و دلسوزانه تدریس می‌کند اما شبانه مرغدانی های اهالی را به خاک و خون می‌کشد و پس از کشف اهالی
دُمش توسط یکی از اهالی کنده و فرار می‌کند اما دُم این روباه پس از طی دوره ای به عنوان مبلغ روباه در مدرسه تدریس می‌کند و یاد و خاطره ی او را زنده نگه می‌دارد
قالب های آزاد هم از نظر من دُم همان روباه هستند که شخصیت مستقلی ندارند و صرفا شاید برای گریز از سخت گیری های منتقد به کار می‌رود.

حال با این مقدمه می‌رویم سراغ شعر

🔷 شعر بانو هاشمی سپیدی است عدالت محور که از اول و آخر شعر که قرینه وار بهم وصل شده این ندا شنیده می‌شود.
قاعده ی قرینه نه تنها در شعر بلکه در آثار هنری دیگر مانند نقاشی و سینما هم کاربرد فراوان دارد.
از نقاشانی که از این قاعده بیشترین استفاده را کرده اند میتوانم به لئوناردو داوینچی
اشاره کنم که به نوعی در تمام آثارش این قاعده ی جادویی جلوه گر است.

🔷 ترکیب سازی

یکی از نقاط قوت شعر خانم حکیمی ترکیب سازی هایی است که اگر بکر هم نباشد دراین شعر خوش نشسته اند و یکی از پارامترهای قوت یک شعر سپید همین ترکیب سازی هاست که علیرغم نبود وزن عروضی به نوشته ی ایشان شعر بودن بخشیده است.


1️⃣ ظلمات ظلم

2️⃣ صدای نور

3️⃣ دیوار تاریکی

4️⃣ درد تیره ی ستم

5️⃣ توان روشنایی

6️⃣ دیوار ظلم

7️⃣ سکوت ظلمات


این ها ترکیباتی است که ایشان هوشمندانه
در این شعر کنار هم چیده است که دردی را
در بزنگاه فراموشی یادآور شود.


✍️ وجود آرایه های تکرار، قرینه سازی، انتخاب مترادف های غیر معمول از ویژگیهای برجسته ی شعر این شاعر است. و باعث شده واژه ها حالت اعتیادی و مرده نداشته باشند و جریانی سیال در شعر برقرار باشد
این جریان را در این شعر بنده آلترناتیو و متناوب می دانم چرا که بر روی دستگاه تابع شعری، فراز و فرودهایی است که شعر را از حالت ثابت خارج ساخته است و موج سینوسی بر شالکه ی شعر حکمرانی می‌کند



🚩در ظلمات ظلم
صدای نور باش
تا دیوار تاریکی
ریشه نبندد
در سکوت!🚩


🔷 پارالل های معنوی

وقتی شاعر برای حمله کردن به جامعه ی گرفتار در تاریکی می‌خواهد در کوتاه ترین سطور بلندترین فرازها را عنوان کند لاجرم بر موازی های معنوی در شعر دست می یازد

موازی هایی که وخامت اوضاع جامعه ی مورد نظر شاعر را نشان میدهد


📎 ظلمات ظلم _______صدای نور


📎 دیوار تاریکی _____ ریشه نبستن در سکوت


و این اوج هنر شاعر است که اینگونه قلم چرخانی می‌کند. همانطور که نقد یک شعر علاوه بر ساختار و نحو باید از نظر محتوا هم بررسی شود شعر هم از جنبه های مختلف باید نگاشته شود تا نوشته از نثر به سمت شعر سوق پیدا کند.


🚩می‌دانم که از درد تیره‌ی ستم
بغض راه گلو را بسته!
اما با تمام توان روشنایی
صدا باش و فریاد بزن🚩


✍️ پس از حدود نه جلسه درسی که در خصوص حشو گفته ام انتظار می‌رفت که شاعر این شعر از این امر مبرا باشد که متاسفانه اینگونه نشده است.

⛔ در سطر اول این بند ( می دانم که) حشو است

⛔ در سطر دوم این بند (راه) حشو است چرا که (گلو را بسته) خودش می‌شود استعاره از راه گلو را بستن

⛔ (اما) در سطر سوم این بند حشو است

⛔ ( صدا باش) در سطر آخر این بند حشو است چرا که فریاد زدن نوعی صدا بودن است

✔️ پس می‌شود نوشت


📝از دردِ تیره‌ی ستم
بغض، گلو را بسته!
تو با تمام توانِ روشنایی
فریاد بزن📝



🔷و اما بند آخر

🚩تا دیوار ظلم
فروبریزد و
ریشه نبندد
در سکوت ظلمات!🚩


✍️ علیرغم اینکه دربالا تکنیک قرینه سازی در شعر را مطرح کردم که از مباحث روز در شعر خصوصا اشعار نو است اما این قرینه سازی قطعا و حتما باید درست انجام گیرد و قرینه در شعر برابر کپی و همسان نویسی نیست شاید در نقاشی که اسیر بوم و رنگ است این قرینه سازی گاهی همسان پردازی است اما در شعر دامنه ی مانور ما زیاد است و محدوده ی زیاد کلمات به ما این امکان را می‌دهد که کلام های قرینه را با تنوع لغاتی پردازش کنیم.
همان چیزی که (در شعر بابا) بنده از ابتدای شعر که با سلام آغاز شده به سلام هم ختم گردیده اما مدول الاستیسیته ی دو سلام اولی و آخری کاملا متفاوت هستند و قرینه ای بی عیب شکل گرفته است.

در این بند شاعر باید از نام بردن مستقیم کلمه ی دیوار پرهیز می‌کرد چرا که در بالا کاراکتر دیوار به مخاطب شناسانده شده و همین فروریختن با کلماتی دیگر معنا را می‌رساند و همچنین کلمه ی ( ریشه نبستن که حتما باید جایگزین عبارت دیگری می شد


🔷 تأویل هرمنوتیک این ‌‌شعر

تصویر این شعر از ظلمات شروع و به ظلمات ختم می‌شود و لابلای آن شاعر از حس گریز از این تاریکی سخن گفته و مخاطب را با خود همداستان می‌کند.
رنگ سیاهی که هیچ طیفی در طبیعت ندارد اما بیش از آنچه که فکر می‌کنیم کل جهان را احاطه کرده و ماده ی سیاه است که اساس خلقت در آن نهفته شده است. و بهترم بگویم دانشمندان علم فیزیک نه سیاه و نه سفید را رنگ نمی‌دانند چرا که هیچ طول موجی ندارند.
نقدی که پس از نحو و ساختار ارائه می‌گردد حتی بعد از محتوا همین نقد است.
در جای دیگر هم عنوان داشته ام نقد شعر به چند سطر در خصوص وزن (در صورت موزون بودن) ویا چند سطر واگویه های شاعر نیست نقد کار تخصصی است که منتقد باید سواد کافی و وافی در این طی طریق داشته باشد تا از تمام جوانب، شعر را نقد کند واین می‌شود تأویل هرمنوتیک.

از دیدگاه نماد گرایی گرچه سیاه مظهر بدی و زشتی و پلشتی است اما روی دیگر سکه هم وجود دارد و سیاهی زایشگاه تمام هستی است و نمی‌تواند از هستی جدا باشد.
ویژگی رنگ سیاهی را می‌توان در دو قطب مثبت و منفی یا آند و کاتد هم بررسی کرد که قطب مثبت همان زایشگاه هستی بودن است و قطب منفی تاویل هایی است که خانم حکیمی آورده است.
به زعم من ابتدای شعر با انتهایش خطوط موازی بدون تکنیک هستند و یا حداقل خوب اجرا نشده اند.
در این شعر خرده ای که میتوانم بگیرم این است که چرا شاعر بحث فریاد و رهایی را فرافکنی کرده چرا روی پای خود نایستاده است. چرا دیگری را غیر از خود دعوت به فریاد می‌کند؟ به نظر میرسد من شاعر فاعل نیست، ترسو است متکی به خود نیست خودمختاری و اتکاء به نفس را ندارد.
شاعر مایل است شرح حالی از جریانی بدهد که خودش فاعل نیست و می‌خواهد به واسطه ی دیگران این کوچه ی بن بست را گشاید.
شاعر در این شعر برای رهایی از ظلمت فقط فریاد را تجویز می‌کند و راهکار دیگری برای برون رفت از وضع حاکم نمی‌دهد.


امید که شاهد آثار پربارتری از این شاعر باشیم


یا حسین بن علی

سید هادی محمدی





📎 هر نقد مزین به کلام خداوند
____________________________________________________________

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم

قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ ﴿١﴾

مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ ﴿٢﴾

وَمِنْ شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ ﴿٣﴾

وَمِنْ شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِی الْعُقَدِ ﴿٤﴾

وَمِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ ﴿٥﴾

بنام خداوند بخشنده مهربان

بگو پناه میبرم به پروردگار سپيده ی صبح

از شر تمام آنچه آفریده است .

و از شر هر موجود مزاحمى هنگامى كه وارد مى شود.

و از شر آنها كه در گره ها مى دمند (و هر تصمیمی را سست مى کنند).

و از شر هر حسودى هنگامى كه حسد
می ورزد.


التماس دعا

درود بر شعر و شاعر

دلیرانه است این شعر کوتاهِ بالابلندِ ارجمند؛ با آغازی چنان پُرشکوه و باصلابت (ظلمات ظلم) که هر شاعری ممکن است رشک بَرَد که ای‌کاش این شعر را من می‌سرودم!
هرچه زیبایی در این شعر هست، جناب محمدی گرامی با قلم توانمند و دانش نقدشان برشمرده‌اند و تنها بخشی از ارجمندی شعر مانده است که دربارۀ آن چند سطری نوشته شود. هرچند که اگر هم چیزی از آن زیبایی‌ها باقی می‌گذاشتند، شک است که قلمِ ناتوان و زبانِ جداگویِ چون من کسی، از بیانش به‌خوبی ایشان برمی‌آمد.
*
شعر، شب‌ستیز و نورنشان است.
خوب شد که در اینجا شاعر نگفت /ظلم ظلمات/، زیرا ممکن بود یکی هم پیدا شود و بگوید که این چه حرفی‌ست؟ چرا دربارۀ سیاهی و تاریکی و شب، که ظلمات به نوعی آن‌ها را هم شامل می‌شود، سیاه‌نمایی می‌کنید؟ شب تاریک، خیلی هم قشنگ است و اصلاً مشکی رنگ عشقه...
چنین کسی برای تطهیر سیاهی و شب، پردۀ فریبندۀ عشق و زیبایی را بر روی آن می‌کشد که سیاهی ظلمات دیده نشود.
امّا وقتی سخنِ عظیمِ «ظلمات ظلم» گفته شد، هرچه را که ظلمات شامل می‌شود، یا هرچه که در ظلمات هست، راجع به ظلم می‌شود و بس. دیگر کسی نمی‌تواند بیاید مثلاً بگوید: ظلم روشنی‌ها و سپیدی‌ها و خوبی‌هایی هم دارد و غیره. چون حتّی ستمگران هم علناً از ستم دفاع نمی‌کنند؛ نامی دیگر بر آن می‌گذارند و آنگاه از آن دفاع می‌کنند.
معنی و مضمون شعر، نه در هیچ لفافه‌ای گنجانیده شده، و نه دیریاب است؛ یعنی کاملاً روشن و قابل دریافت است.
سخن پیچیده و غامض و گره در گره یا رمزآمیز نیست، بلکه رسا و صریح است.
بیان نشانی از تردید، لرزش، سستی یا بلاتکلیفی شاعر ندارد، بلکه استوار، محکم و سرشار از ایمان و دلیری است. شاعر پیش از هر مخاطب، بانگ و فریادش را برآورده است، و آن بانگ و فریاد، همین شعر است.
پیامِ شعر نامفهوم و گنگ نیست، بلکه مشخّص و دقیق است.
کلام شعر دچار حشو شده است و لازم است که شاعر دست‌کم به‌مرور از آن پرهیز کند؛ به‌ویژه در اشعار بی‌وزن که بهانۀ محدودیت وزنی پذیرفتنی نیست، گرنه اشعار کلاسیک شاعران بزرگ ما هم کم‌وبیش مبتلا به حشو است.
ترکیبات جاندار، قابل‌توجّه و درخشان در شعر خوش نشسته است.
خلاصه این که از هر زاویه و از هر جهت که به آن نگاه کنیم، آشکار، بی‌پرده و صریح است. در این شعر هیچ پیچیدگی، گنگی، رازآمیختگی و رمزآمیزی و ابهامی دیده نمی‌شود که نیاز به رمزگشایی یا تأویل و تفسیر باشد. گرنه، به محض خواندن شعر، حکایت فروریزی بارو یا دیوارِ اریحا، در صحیفۀ یوشَع (بِن نون) برایم تداعی شد. درحالی‌که با اطمینان می‌شود گفت که آن هیچ ربطی به این ندارد با اینکه اشتراک واژه‌ها و نشانه‌های این دو کم نیست؛ ملاحظه بفرمایید:
«... (2) و یهوه به یوشع گفت... (3) پس شما، یعنی همۀ مردان جنگی، شهر را طواف کنید و یک مرتبه دور شهر بگردیده و شش روز چنین کن (4) ... و در روز هفتم شهر را هفت مرتبه طواف کنید و کاهنان کرناها را بنوازند (5) و چون بوق یوبیل کشیده شود و شما آواز کرنا را بشنوید تمامی قوم بآواز بلند صدا کنند و حصار شهر بزمین خواهد افتاد... (20) آنگاه قوم صدا زدند و کرناها را نواختند و چون قوم آواز کرنا را شنیدند و قوم بآواز بلند صدا زدند حصار شهر بزمین افتاد...» (صحیفۀ یوشع، باب ششم).
یوبیل: جشن، آزادی، سال ویژه، روز آزادی، سال آزادی...؛ برای دیدن معنای مفصّل‌تر یوبیل به قاموس کتاب مقدس، زیر همین واژه نگاه کنید.
کرنا = کرنی: نایِ جنگ، نیِ رزم؛ نایِ عزا... (و نک. دهخدا).
«آواز، آواز کرنا، صدا زدن به آواز بلند (مکرّر)، حصار (مکرّر)، قوم، نواختن کرنا، بوق یوبیل» در این حکایت از صحیفۀ یوشع را بسنجید با واژه‌های کلیدی در این شعر: «فریاد، صدا (و صدای نور)، دیوار (و دیوار تاریکی + دیوار ظلمات)، سکوت». این اشتراک نشانه‌ها و واژگان تنها امری اتّفاقی است نه چیزی دیگر.
سپیدی ارجمند و زیباست.
برای آفرینندۀ ارجمند این شعر، خانم حکیم هاشمی موفقیت روزافزون آرزومندیم.