پست های وبلاگ

سه‌گانی، قالبی‌ست سه‌مصراعی که وزن مصراعهای آن متساوی (کلاسیک) یا نامتساوی (نیمایی) باشد و کلمات قافیه و احیانا ردیف آن نیز، در مصراعهای اول و سوم یا دوم و سوم بیاید و ضمنا تا جایی که ممکن است، ضربه‌ی عاطفی آن، در مصراع آخر بخورد.
نمونه‌ی سه‌گانی کلاسیک با کاربرد قافیه در مصراعهای اول و سوم:
بعد از این، «جور دیگر ...»؛
ای کلاغان! بیایید!
بعد از این، آدمک پر!
نمونه‌ی سه‌گانی کلاسیک با کاربرد قافیه در مصراعهای دوم و سوم:
دستهای گشوده کافی نیست؛
گام بردار، گام - ای آدم! -
آدمکها نمی‌رسند به هم.
نمونه‌ی سه‌گانی نیمایی با کاربرد قافیه در مصراعهای اول و سوم:
حرفهایت قشنگ است،
آری، اما تو رنگین‌کمانی،
حرف رنگین‌کمان هفت‌رنگ است.
نمونه‌ی سه‌گانی نیمایی با کاربرد قافیه در مصراعهای دوم و سوم:
درخت، پنجره شد،
ولی چه سود
که پشت پنجره یک شاخه از درخت نبود؟
بااینوصف، بر پایه‌ی تعریف اجمالی بالا، هر «نوخسروانی»، سه‌گانی‌ست، اما هر «سه‌گانی»، نوخسروانی نیست، زیرا نوخسروانی، قالبی‌ست سه‌مصراعی که وزن مصراعهای آن متساوی (کلاسیک) باشد و کلمات قافیه و احیانا ردیف آن هم، در مصراعهای اول و سوم بیاید.
دونمونه از نوخسروانیهای اخوان ثالث:
آن گران‌کالای عشق‌آیین که نازان می‌خروشد
وز بدان نالد برم، چون گویمش این تا نرنجد؟
کآن که جنس ارزان فروشد، مشتری بر وی بجوشد

این مثل خوش می‌سرود از کولیان رقّاصه‌ای:
جام بر پیشانی و در رقص، کای بهرام گور
هیچ عامی نیست کاندر وی نباشد خاصه‌ای

تفاوت سه‌گانی با نوخسروانی

سه‌گانی چهار فرم دارد:
1. كلاسيك با كاربرد قافيه در مصراعهای اول و سوم:
مثل خواب هزارساله‌ی ارگ،
دم یک صبح قرمز پاییز،
در تو تعبیر می‌شوم - ای‌ مرگ! -
(پاييز رحيمی)
2. كلاسيك با كاربرد قافيه در مصراعهای دوم و سوم:
در سیاهی ِ چشم تو گم شد
چین و تاب سپید پیرهنم؛
چشم بگشا! نگاه کن! تو منم.
(فاطمه مجيدی)
3. نيمايی با كاربرد قافيه در مصراعهای اول و سوم:
ای فروغ ماه!
من نگفته‌ام همیشگی؛
از میان ابرهای پاره‌پاره گاهگاه!
(محمدشريف سعيدی)
4. نيمايی با كاربرد قافيه در مصراعهای دوم و سوم:
درخت نیلی‌پوش!
میان پیرهنت اشتیاق، جان دارد
و چشمهای تو بسیار آسمان دارد.
(روح‌الله بهراميان)
از ميان اين چهار فرم، تنها فرم اول، نوخسروانی‌ست و سه فرم ديگر نه . براين‌پايه، اولا سه‌گانی سه فرم از نوخسروانی بيشتر دارد و ثانيا نوخسروانی تنها يكی از چهار فرم سه‌‎گانی را تشكيل می‌دهد. بنابراين، ادعای اين كه نوخسروانی با سه‌گانی يكی‌ست، ادعايی به دور از آگاهی خواهد بود.