پست های وبلاگ

دکتر رجب توحیدیان استادیار و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سلماس

در قرن دهم هجری، شاعرانی به عرصه ی ظهور رسیدند و با جهان بینی خاص هنری و جدید، مکتبی در شعر بنیان نهادند که بعد ها به سبک هندی و طرز دیگر آن اصفهانی[1] مشهور شد. بنا به عقیده ی اکثر محققان و ادیبان، وجه تسمیه ی سبک شعر دوره ی صفوی به هندی آن است که عده ای از شعرای آن دوره، بر اثر بی توجهی پادشاهان صفوی نظیر شاه طهماسب و بر اثر تشویق شاهان گورکانی، به هند مسافرت کرده و سالیانی در دربار سلاطین هند به سر برده اند. می توان گفت که تکامل زبان شعری شاعران مهاجر در دربار سلاطین هند - که بنا به گفته تذکره ها، مشوق شعرای ایرانی و مروجان اصلی شعر و ادب فارسی بوده اند- صورت پذیرفته است. شعر این دوره در اوایل، به علت عدم وابستگی به دربار و اظهار بی نیازی سلاطین صفوی به مدیحه سرایی در آغاز ظهور دولت مقتدر صفوی، خریدار نیافت و این امر باعث رکود بازار قصیده پردازان حرفه ای شد. شعر دوره ی صفوی همان، ادامه ی مکتب وقوع بود که بابا فغانی شیرازی- معروف به حافظ کوچک- آن را به مرحله ی کمال رسانیده بود. شعرای سبک هندی، به شعر رنگ و بوی دیگری دادند و با زیاده روی در خیالبندی و مضمون سازی- که از خصایص سبکی منحصر به فرد آنان به شمار است- آن را از زبان و بیان ساده جدا کردند و تحولی شگرف در شعر پدید آوردند. شعر این دوره، که از حوزه ی نفوذ اهل مدرسه خارج شده بود، از لحاظ صوری و ابداع و آفرینش ادبی- بر خلاف اظهار نظر معرضانه ی تذکره نویسان دوره ی قاجار، نظیر آذر بیگدلی(در تذکره آتشکده)[2]، که شعر و سبک دوره ی صوفی را به انحاطاط و بی محتوایی متهم می کند، به هیچ وجه دچار رکود و انحطاط نگردید. شعر دوره ی صفوی، در واقع، تجدید عهد با زندگی شد که از فرهنگ و باورهای عامیانه مایه می گرفت. البته بی اعتنایی سلاطین نخستین صفوی، نظیر شاه طهماسب و دیگران، به شعر و شاعری دوام نیافت.اینان شاعران مدیحه سرا را به بهانه های مختلف به دور خود جمع کردند. مجالس آنان به تدریج میعادگاه قوّالان، مطربان، غزلسرایان و هجوگویان گردید.

میرزا محمد، مخلص کاشانی، از شعرای اواخر قرن یازدهم و نیمه ی اول قرن دوازدهم هجری است که نخست در کاشان می زیست و در روزگار جوانی در این شهر به کسب دانش پرداخت و به فنون شاعری آگاهی یافت و ظاهراً در سنین بالای عمر بود که شهرتش باعث گردید تا مورد توجه رجال پایتخت- اصفهان- واقع گردد و او را به اصفهان فرا خوانند. مخلص از کاشان رهسپار اصفهان شد و تا پایان عمر در آنجا بود و به سال 1150 هجری در دیار اصفهان، رخت از سراچه بازیچه برچید. از زندگانی خصوصی مخلص کاشانی اطلاع چندان درستی در دست نیست و در اشعار خود نیز سخنی از زندگی شخصی و دوستان و یاران خود به میان نیاورده و تنها اشاره ای به مسافرت خود به تبریز و عتبات عالیات و زیارت خانه ی خدا و دیگر وقایع جزئی دارد. مخلص کاشانی در شیوه ی شاعری از سبک معمول روزگار خود- که همان سبک هندی یا اصفهانی است- پیروی می کند و کلامش از هر گونه ابهام به دور است. به صنایع لظفی، به ویژه ایهام تناسب - که جزو آرایه های مورد توجه اکثر شعرای سبک هندی است- توجه خاصی از خود نشان داده است:

مخلص کاشانی روانی و روشنی کلام را مدیون تلاش می داند ولی معتقد است که به آسانی امکان پذیر نیست:

درباره ی توجه به مضامین دیگر شاعران می گوید:

در خصوص کسانی که از مضمون دیگران بهره می جویند، این گونه می سراید:

مخلص از کلام خود به جهت دریافت صله و پاداش بهره نمی جوید و مدح و ستایش اغیار را موجب بیچارگی و دربدری شاعر ستایشگر می پندارد:

در خصوص عدم آشنایی مردم به هنر شاعری گوید:

 

 

---