پست های وبلاگ

*

احتمالا در این چند روز دیگر مشکل چندانی با وزن نداشته اید. اما هنوز هم شعرهایی هستند که کلا هر کار می کنید نه متحدالارکان می شوند و نه متناوب الارکان. خیلی از غزلیات مولوی و سیمین بهبهانی از آن جمله اند. باید ببینیم علت چیست!

*

اتفاق است آنکه با یک شعر، اینکه با یک نگاه می افتد

*

ات ت فا قست آن ک با یک شعر این ک با یک ن گاه می اف تد

*

_ _ _ U _ U _ _ U _ U _ _ _ U _ U _ _ U _

*

وزن کاملا درست گرفته شده اما شلم شوربای حاصل، تقریبا هیچ جوری نه متحدالارکان می شود نه متناوب الارکان. چاره چیست؟

*

اگر دقت کنید وزن از دو پاره ی مساوی ِ این شکلی تشکیل شده که تکرار می شود:

*

_ _ _ U _ U _ _ U _

*

(البته اولی یک هجای کوتاه زیادی هم در انتها دارد)

*

این شعرها را به راحتی با گوش می شود تشخیص داد. یعنی هر مصرع به دو نیم مصرع تقسیم می شود و در وسط مصرع برای درست خواندن باید مکث کنیم. در 90% موارد، نیم مصرع ها سه رکنی هستند. تمام قوانینی که برای مصرع ها صادق است برای نیم مصرع ها هم صادق است. می بینیم که در مثال بالا «هجای کشیده» در پایان نیم مصرع اول به «هجای بلند» تبدیل شده است. به این وزن ها «وزن دُوری» می گویند.

*

پس وزن شعر باید 2 بار تکرار این نیم مصرع باشد:

*

_ _ / _ U _ U / _ _ U _

*

اما می بینیم که این نیم مصرع هم متناوب الارکان و متحدالارکان نیست. پس مجبوریم از مقایسه با یک مصرع دیگر شعر، کمک بگیریم:

*

چمدانی که منتظر مانده، اتوبوسی که راه می افتد

*

چ م دا نی ک من ت ظر مان د ، ا ت بو سی ک راه می اف تد

*

_ _ / _ U _ U / _ _ U U _ _ / _ U _ U / _ _ U U

*

(«د» در «مانده» چون هجای کوتاه انتهای نیم مصرع است به هجای بلند تبدیل شده است)

*

با مقایسه ی دو مصرع می فهمیم

*

که در رکن اول از اختیار استفاده شده و در مصرع «اتفاق است...» در ابتدای هر دو نیم مصرع، دو هجای کوتاه U U به یک هجای بلند و یک هجای کوتاه _ U تبدیل شده است. پس وزن اصلی می شود:

*

_ _ / _ U _ U / _ _ U U

*

برای متناوب الارکان بودن باید رکن سوم تکرار رکن اول باشد. یعنی:

*

_ U U / _ U _ U / _ _ U U

*

پس وزن اصلی شعر را که متناوب الارکان بود به دست آوردیم. با توجه به این نکته که در هر چهار نیم مصرعی که داشتیم در رکن سوم از اختیار «تسکین» استفاده شده و دو هجای کوتاه U U یه یک هجای بلند _ تبدیل شده است.

*

برای تمرین بیشتر، این شعر را از کتاب «پرنده کوچولو؛ نه پرنده بود! نه کوچولو!» پیدا کنید و کلّ شعر را تقطیع و مقایسه کنید تا وزن های دُوری، ملکه ی ذهنتان بشود.

*

الان بسیاری از اصول شعر را یاد گرفته اید. سعی کنید با غزل های شاعران نئوکلاسیک سرا تمرین کنید. یاد گرفتن این اصول کاری ندارد فقط نکته ی مهم تکرار و تکرار است. در جلسه ی بعدی وزن های دوبیتی و رباعی را خواهیم آموخت.

 

■

سيد مهدى موسوى