بسم الله الرحمن الرحیم
آرایه ی تضمین چیست؟
تابه‌حال در سخنان امروزی شنیده‌اید که فردی می‌گوید: «به قول فلانی...» و صحبتی از فردی معتبر و شناخته شده را به زبان می‌آورد؟ در واقع گوینده با این کار مطمئن است که دیگران از درستیِ کلام آن فرد اطمینان دارند و راحت تر حرف اصلی را می‌پذیرند. این حالت نمونه‌ای از آرایه تضمین است که از قدیم هم به ویژه در اشعار فارسی به کار می‌رفته است.
باید بدانید که تضمین در معنای برعهده گرفتن و ضمانت کردن است. در آرایه‌های ادبی این واژه به معنای آوردن مصراع، بیت یا ابیاتی از شعر دیگران در شعر خود است. این آرایه، به گروه آرایه‌های معنوی اختصاص دارد.
برای درک بهتر آرایه تضمین به شعر زیر از استاد شفیعی کدکنی دقت کنید که بیتی از سعدی را تضمین کرده است؛
گفتی «به روزگاران مهری نشسته» گفتم
«بیرون نمی‌توان کرد حتی به روزگاران»
و شعری که سعدی سروده است:
به روزگاران مهری نشسته بر دل
بیرون نمی‌توان کرد الا به روزگاران
چه زمانی می‌توان
از آرایه ی تضمین استفاده کرد؟
۱- برای اثبات کلام
۲- برای ضمانت درستی سخن
۳- برای اثربخشی بیشتر در ذهن خواننده
۴- برای کوتاه کردن مطالب طولانی
دو نکته‌ی قابل توجه
درباره ی استفاده از تضمین
۱- معمولاً شعر یا عبارت تضمین شده در گیومه قرار می‌گیرد. پس به رعایت علائم نگارشی دقت کنید.
۲- اگر شعر مشهور و شاعر آن شناخته شده باشد نیازی به ذکر نام صاحب اثر نیست؛ در غیر این صورت، لازم است نام شاعر ذکر شود تا به سرقت ادبی متهم نشوید.
یک بیت شعر یاد کن زانکه رودکی
گرچه ترا نگفت سزاوار آن تویی
«جز برتری نجویی گویی که آتشی
جز راستی نخواهی ماناتر از اویی»
انواع تضمین
این آرایه بر اساس ظاهر شدن یا نشدن در متن به دو دسته تضمین آشکار و تضمین پنهان تقسیم می‌شود.
♦️تضمین آشکار
در آرایه تضمین آشکار، شاعر بیت یا آیه‌ای را به صورت کامل در شعر خود می‌آورد و نام شاعر یا نشانه‌ای را به صورت واضح قید می‌کند. البته باید توجه داشت که ممکن است مصراع یا بخشی که آورده می‌شود کوچک باشد ولی عیناً و بدون هیچ تغییری باید بیاید.
به طور مثال در شعر زیر، شاعر با آوردن نام فردوسی و همینطور بیتی عینی از شعر او، تضمینی آشکار ساخته است.
چه خوش گفت فردوسی پاکزاد
که رحمت بر آن تربت پاک باد
«میازار موری که دانه کش است
که جان دارد و جان شیرین خوش است»
♦️تضمین پنهان
آرایه تضمین پنهان زمانی رخ می‌دهد که شاعر بدون قید نامِ صاحب اثر، از شعر ایشان استفاده کند و گاهی آن بخش از شعر را در گیومه قرار می‌دهد. اصولاً در تضمین پنهان از آثاری استفاده می‌کنند که به چشم خوانندگان آشنا باشد، پس در مواقعی که از تضمین پنهان استفاده می‌شود اغلب خودِ اثر، نمایشگر صاحب خود خواهد بود.
نه او نمرده است که من زنده‌ام هنوز
او زنده است در غم و شعر و خیال من…
آن شیرزن بمیرد؟! او شهریار زاد
«هرگز نمیرد آن که دلش زنده شد به عشق»
در این شعر، شهریار مصراعی از شعر حافظ را برداشت کرده ولی این مصراع آنچنان معروف است که نیازی به معرفی خالق اثر ندارد.
روش پیدا کردن تضمین در بیت
همانطور که گفته شد آرایه ی تضمین، آرایه‌ای معنوی است و شناسایی آن در اشعار یا متون نثر، به بررسی دقیق و مطالعه نیاز دارد. اگر گنجینه‌ای غنی از مطالعات ادبی داشته باشید راحت‌تر می‌توانید تضمین‌ها را در جمله بیابید. اما به طور کلی می‌توان به روش زیر عمل کرد:
ابتدا به نشانه‌های بدیهی ابیات یا جملات توجه کنید. اگر نام شخصی معروف و مورد قبول را در ابیات مشاهده شد و بخشی از جمله در گیومه قرار داشت، آرایه تضمین وجود دارد.
اگر نام خاص در بیت وجود نداشت و قسمتی در گیومه قرار گرفته بود، با بررسی اینکه مصراع یا بیتی معروف است و به چشم آشناست می‌توان حدس زد که آرایه تضمین به کار رفته است.
خیز تا خاطر بدان ترک سمرقندی دهیم
کز نسیمش «بوی جوی مولیان آید همی»
در این بین حافظ از رودکی تضمین کرده است و چون قید نشده و بیتی معروف آورده است، تضمین پنهان داریم.
تفاوت تضمین و تلمیح
در آرایه ی تلمیح، شاعر از اصطلاحات و مثل‌هایی استفاده می‌کند که بسیار معروف هستند. شاعر در تلمیح مستقیماً همان اصطلاح یا مثل را نمی‌آورد، بلکه برداشت خود از آنها را به نفع ماجرای شعر یا داستان خود استفاده می‌کند. اما در تضمین، یک بیت، مصراع یا آیه‌ای عیناً آورده می‌شود.
یا حسین بن علی
سید هادی محمدی
منابع اسنادی
🔰 دستور، نویسنده(ها) علی‌اشرف صادقی و غلامرضا ارژنگ
ناشرسازمان کتاب‌های درسی ایران
🔰 دستور جامع زبان فارسی،
نویسنده عبدالرحیم همایون‌فرخ ناشر علمی
🔰 دستور زبان فارسی
نوشته ی دکتر پرویز ناتل خانلری
انتشارات توس
🔰 نت سایت های مختلف
ارسال پیام خصوصی اشتراک گذاری :
|
|
|
|
| 
عباسعلی استکی(چشمه)
سید هادی محمدی
مهرداد مانا
وحید سلیمی بنی
احسان فلاح رمضانی
محمد رضا خوشرو (مریخ)
امید کیانی (امید) 
