لحظه ی دیدار

سلام بانو جلالی‌نژاد گرامی
نیماییِ زیبا و لطیفی خواندم؛ سپاس.
چند چیز مرا واداشت که این یادداشت را در زیر این شعر بنویسم:
یکی اینکه در هیچ مصراع از این شعرِ آزادِ نیمایی، در واقع لغزشِ وزنی دیده نمی‌شود؛
دوم اینکه در پایان‌بندیِ مصراع‌ها این نکتۀ ظریف رعایت شده است که گسستی در زنجیرۀ "فعلاتن"ها ایجاد شود که شعر بحرطویل‌وار نشود؛
سوم اینکه شاعر در میانِ برخی مصراع‌ها فاصله‌ای ـ به اندازۀ فضایی که با پنج یا شش بار زدنِ کلیدِ اسپیس در کیبورد ایجاد می‌شود ـ گذاشته است و این را ظاهراً شیوه‌ای برایِ نشان دادنِ مصراع‌هایِ نامستقل بکار گرفته که جالب‌توجه است. "ظاهراً" را برای این گفتم که هیچ دلیلِ دیگر برایِ این کار نمی‌بینم و با این وجود ممکن است که این فاصله به منظوری دیگر ایجاد شده باشد که من متوجه نشده باشم.
امّا اگر چنین باشد، یعنی اگر شاعر این فاصله‌ها را برای مشخص کردنِ مصراع‌هایِ غیرمستقل بکار برده باشد، در مواردی به خطا رفته است که بعداً عرض می‌کنم.
بنابراین، جز همین موردِ اخیر که با تردید و امّا و اگر همراه است، دیگر نکات از خوبی‌هایِ شعر و توانایی و دقّت و توجّهِ شاعر به‌شمار می‌رود و موردِ اخیر را ـ در صورتِ واقع ـ یا باید از کم‌دقّتی شاعر بدانیم و یا از تجربۀ کمِ ایشان در نیمایی‌سرایی؛ اما این چیزی نیست که از ارزشِ کارِ شاعر کم کند زیرا با اندکی دقّت و تجربه این ایرادِ کمرنگ برطرف خواهد شد.

وزنِ این نیمایی تکرار "فعلاتن" [U U ـ ـ]هاست که شاعر در چند جا، به‌درستی در رکنِ آغازین از فاعلاتن [ـ U ـ ـ] بجایِ "فعلاتن" استفاده کرده است؛ نمونه:
در دلم یاد تو هست || فاعلاتن فعلن (فعلات)؛
پشتِ آن بوته‌یِ یاس || فاعلاتن فعلن (فعلات)؛
زیرِ نورِ مهتاب || فاعلاتن فع‌لن (فع‌لات)؛
غبطه می‌خورد دلم || فاعلاتن فعلن (فعلات)؛
و...
در همین مصراعِ " زیرِ نورِ مهتاب"، شاعر یک بار ـ به ضرورت ـ هجایِ کوتاه را در فضایِ هجایِ بلند گنجانیده است ("رِ" در "نورِ"). این کار بازهم در این شعر صورت گرفته است.
همچنین در چند جا، بازهم به‌درستی، و بر حسبِ اختیار، از تبدیلِ دو هجایِ کوتاه به یک هجایِ بلند (اختیارِ "تسکین") سود برده است؛ نمونه:
در عبورِ تنِ عریانِ درختِ پاییز || که در رکن پایانی بجایِ "فعلن" [U U ـ] از "فع‌لن" [ـ ـ] یا "فع‌لات" [ـ ـ U] استفاده شده است؛
و نمونه‌ای دیگر:
که به دل۫ این۫ غم۫ پنهان۫ دارم || که بجایِ "فعلاتن فعلاتن فعلن"، آورده است: "فعلاتن مفعولن فع‌لن" [U U ـ ـ/ ـ ـ ـ / ـ ـ] = ت‌ت تن‌تن / تن‌تن‌تن / تن‌تن، یا هر طور دیگر که بخوانید...

دربارۀ آن شیوۀ نشانه‌گذاریِ مصراع‌های غیرمستقل و آن اشتباهِ احتمالی که گذرا گفتم:
در شعرِ آزادِ نیمایی، مصراع‌هایی را که مستقل نیستند، یعنی از نظرِ وزنی دنبالۀ سطرِ پیش از خود هستند، معمولاً به‌روشی نشانه‌گذاری می‌کنند. مثلاً یا "سرِ سطر" نمی‌نویسند، یا با خطِ تیره نشان می‌دهند، و یا با کروشه و جز آن.
در اینجا، "ظاهراً" شاعر این نوع مصراع‌ها را با فاصله‌گذاری مشخص کرده است که هم ابتکاری تازه است به گمانم، و هم به هرحال از نشانه‌گذاری نکردن، خیلی‌خیلی بهتر است. ولی این روش در کتاب قابل اجرا نیست زیرا صفحه‌بندیِ کتاب این اجازه را نمی‌دهد.
و امّا دربارۀ آن اشتباهِ احتمالی که عرض شد:
پیشتر هم نوشتم که «اگر» شاعر این فاصله‌ها را برای مشخص کردنِ مصراع‌هایِ غیرمستقل بکار برده باشد، در مواردی به خطا رفته است. پس با در نظر گرفتنِ این احتمال می‌نویسم؛ یعنی ممکن هم هست که شاعر آن فاصله‌ها را به منظورِ دیگری بکار برده باشد که برای من روشن نبوده است و در آن صورت این بخش را نباید خطاب به سرایندۀ این شعر به‌شمار آورد امّا از آنجا که ممکن است همین بخش برای دیگران هم مفید افتد، می‌نویسم:
وزنِ مصراعِ غیرمستقل دقیقاً دنبالۀ وزنِ مصراعِ پیش از خود است؛ مثلِ این مصراع از همین شعر:
"و به شب‌بو و شقایق که شکفتند ز جایِ قدم و بر سرِ راهت ای دوست"
U U ـ ـ / U U ـ ـ [U U ـ ـ / U U ـ ـ / U U ـ ـ / U U ـ ـ / ـ ـ U،
که وزنِ "که شکفتند..." تا پایان، ادامۀ وزنِ پس از "شقایق" است بدونِ هیچ مکثی و درنگی: تکرارِ شش‌بارۀ "فعلاتن" است + "فع‌لن" (یا "فع‌لات") در رکنِ آخر؛ و این وزن درست است.
اما در چند مصراع، این نکته رعایت نشده است؛ یعنی در پایانِ پارۀ اولِ مصراع، گسستی در زنجیرۀ "فعلاتن"ها ایجاد شده است و پارۀ بعدی، باز از نو آغاز شده است، مثلِ اولِ مصراع؛ نمونه:
"و به باران سوگند که حکایت کند از رازِ دلِ خسته‌یِ ابر"؛
"به سرودِ لبِ باد و غزلخوانیِ آن داروگِ عاشقِ مست"؛
"در دلم یادِ تو هست و تورا دوست‌تر از جان دارم"
و چند نمونۀ دیگر هم در شعر هست.
در این مصراع‌ها و مانندِ اینها، میانِ دو پارۀ مصراع، گسستی وزنی ایجاد شده است و برای نمونه، وزنِ یکی از اینها را مشخص می‌کنیم:
"و به باران سوگند که حکایت کند از رازِ دلِ خسته‌یِ ابر"،
فعلاتن فع‌لن (فع‌لات) [U U ـ ـ / ـ ـ U] فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (فعلات) [U U ـ ـ/ U U ـ ـ / U U ـ ـ / U U ـ U]؛
در اینجا با "سوگند" [فع‌لات]، مصراع پایان‌بندی شده است و وزنِ کلامِ ادامۀ مصراع، ادامۀ آن وزن نیست که در پارۀ "و به باران سوگند" بود، بلکه از نو، مثلِ آغازِ مصراع شروع شده است: فعلاتن / فعلاتن /....؛ و این ایراد است. زیرا این گسست عملاً این دو پاره را، از نظرِ وزنی مستقل می‌کند و بنابراین لزومی نداشت که به این صورت نوشته شود. امّا اگر همین پارۀ دوم، یعنی "که حکایت کند از رازِ دلِ خسته‌یِ ابر"، به‌عنوانِ مصراعی مستقل در زیرِ "و به باران سوگند" آورده می‌شد، هیچ ایرادی نداشت و کاملاً درست بود.

و سپاسی دیگر از سراینده، بخاطرِ اینکه بیشترِ ویژگی‌هایِ یک شعرِ آزادِ نیمایی را در این سروده رعایت کرده‌اند؛ به‌ویژه اینکه انتهایِ مصراع‌ها را به امانِ خدا رها نکرده‌اند.
شاعرانگی‌هایتان روزافزون.

سلام نیمایی فوق العاده ای بود مزین به نقد اساتید
و هر بار خواندم لذت بردم و اینکه احساس کردم گاهی بین دلنوشته و سپید در رفت و آمد
جسارتا کمی ویرایش کردم تا فقط خودم رو محک بزنم و اینکه اصلا قصد بی ادبی ندارم
امیدوارم روز به روز قلمتان مانا تر باید

جسارتا یکم ویرایش البته یکم خیلی کم
به حقیقت سوگند
به خرامیدن بانوی طبیعت سوگند
وبه شب بو و شقایق
که شکفتند ز جای قدمت بر سر راه
و تورا دوست تر از جان دارم
و به باران سوگند
که حکایت کند از راز دل خسته ی ابر
در عبور تن عریان درخت
به سرود لب باد
و غزلخوانی آن عاشق مست
در دلم یاد تو هست
و تورا دوست تر از جان دارم
و به پاییز و به مهر
و به آن لحظه ی آخر سوگند
نرود یاد من آن لحظه ی دیدار تو در کوچه ی تنگ
پشت آن بوته ی یاس
زیر نور مهتاب
در شکاف لب سرمازده ات.....
و از آن لحظه ی دیدار به بعد
قلب من هرگز از آن کوچه ی تاریک نرفت
آری ای دوست به این غم سوگند
و به باران و به اشک
و به این دفتر خیس
تا جهان هست و غمت هست
من و تنهایی و آن کوچه ی بن بست
من در این دل غم پنهان دارم
و تو را دوست تر از جان دارم