نیست ما را هوس زلف پریشان کسی

سلام شاعر بزرگوار
سروده ی زیبا یی است
ولی از آنجا که اجازه نقد داده اید در کمال ادب و احترام نکاتی به نظر اینجانب میرسد معروض میدارم
1- کلمه ی (ویلان ) بیشتر یک واژ ی محاوره ای است و در بافت غزلی که همه ِ واژگانش کتابی است وصله ی نا همرنگی است
2- مصراع "برو خود باش دلم نیست گروگان کسی🌹" اشکال کوچکی در وزن دارد وبه سلاست واهنگ بقیه مصراعها نیست
3- مصراع"ابر این دل نرود قلبِ بیابان کسی🌹" پیچش معنایی یا بقول قدما تعقید معنوی دارد
حتما عرایضم را به روحیه والای انتقاد پذیرتان بخشیده اید
موفق باشید

درود مجدد بر شما جناب اخباری عزیز
اول آنکه هیچ سکته ای در مصراع "برو خود باش دلم نیست گروگان کسی" دیده و حتی حس نمی شود. بلکه خیلی هم روان و سلیس است.
دوم آنکه غزل بر وزن "فعلاتن فعلاتن فعلاتن فَعَلُن" سروده شده است.
سوم آنکه در اختیارات شاعری آمده که شاعر مختار است در رکن اول بجای "فعلاتن" از "فاعلاتن" استفاده کند نه بجای فاعلاتن از فعلاتن...! در این اختیار اصلا نقل جابجایی دو هجای کوتاه و یک هجای بلند نیست! گفته که "فعلاتن" را بردار و بجای آن "فاعلاتن" بیاور.
یا مختاری در رکن آخر بجای "فَعَلُن" از "فع لن" استفاده کنی. یعنی در رکن آخر بجای دو هجای کوتاه یک هجای بلند بیاورد نه بجای یک هجای بلند دو هجای کوتاه بیاورد...!
معنی و مفهوم این اختیار اینست که: آنچه که موجود است و قابل تغییر "فعلاتن" است نه فاعلاتن! ما فعلاتن داریم و مختاریم بجای آن فاعلاتن بیاوریم. این به این معنی است که وزن اصلی و وزن غالب سروده ی ما با فعلاتن شروع می شود.
بُ رُ خُد با/ش د لم نی../ ت گ رو گا/ ن ک سی
ل ل _ _/ ل ل _ _/ ل ل _ _/ ل ل _
شاعر از این اختیار استفاده کرده و بقیه ی مصاریع را با فاعلاتن شروع کرده است. نه تنها هیچ ایرادی ندارد بلکه هیچ سکته و خللی هم در وزن سروده حس نمی شود.
شما فقط "برو خود باش" را تقطیع فرمودید بزرگوار.
کل مصراع را تقطیع و ارکان را مشخص کنید تا متوجه بشوید که وزن مصراع هیچ ایرادی ندارد.
ضمن آنکه اشتباه هجا فرمودید. "رُ" هجای کوتاه است و "باش" هجای کشیده.
من پیشنهاد میکنم مصراع دوم را نیز با همان "فعلاتن" شروع کنند.
"به اسیری نبرم من دل خندان کسی"

یک غزل ده بیتی از حافظ بر وزن "فعلاتن فعلاتن فعلاتن فَعَلن"که همه ی مصاریع با فاعلاتن شروع می شوند بجز مصراع سیزدهم؛
"رونق عهد شباب است دگر بستان را
می‌رسد مژده گل بلبل خوش الحان را

ای صبا گر به جوانان چمن بازرسی
خدمت ما برسان سرو و گل و ریحان را

گر چنین جلوه کند مغبچه باده فروش
خاکروب در میخانه کنم مژگان را

ای که بر مه کشی از عنبر سارا چوگان
مضطرب حال مگردان من سرگردان را

ترسم این قوم که بر دردکشان می‌خندند
در سر کار خرابات کنند ایمان را

یار مردان خدا باش که در کشتی نوح
هست خاکی که به آبی نخرد طوفان را

برو از خانه گردون به در و نان مطلب
کان سیه کاسه در آخر بکشد مهمان را

هر که را خوابگه آخر مشتی خاک است
گو چه حاجت که به افلاک کشی ایوان را

ماه کنعانی من مسند مصر آن تو شد
وقت آن است که بدرود کنی زندان را

حافظا می خور و رندی کن و خوش باش ولی
دام تزویر مکن چون دگران قرآن را"

و یک غزل شش بیتی از سعدی بر وزن "فعلاتن فعلاتن فعلاتن فَعَلن" که فقط مصراع دهم با فعلاتن شروع شده است.
"تا بود بار غمت بر دل بی‌هوش مرا
سوز عشقت ننشاند ز جگر جوش مرا

نگذرد یاد گل و سنبلم اندر خاطر
تا به خاطر بود آن زلف و بناگوش مرا

شربتی تلختر از زهر فراقت باید
تا کند لذت وصل تو فراموش مرا

هر شبم با غم هجران تو سر بر بالین
روزی ار با تو نشد دست در آغوش مرا

بی دهان تو اگر صد قدح نوش دهند
به دهان تو که زهر آید از آن نوش مرا

سعدی اندر کف جلاد غمت می‌گوید
بنده‌ام بنده به کشتن ده و مفروش مرا"

سلام و عرض ادب خدمت دوستان عزیز شعر ناب
هرچند با حضور اساتیدی چون ابراهیم حاج محمدی عزیز ورودم به این بحث مثل دراز کردن پا است در حضور بزرگان ولی آن چه باعث شد جسارت کنم برای این کار، روزهای کرونایی است و بسیاری افراد دنبال کننده مباحث آموزشی شعر در سایت شعر ناب هستند و این فرصتی است تا دوباره دور هم مروری بر قواعد شعر داشته باشیم.
پس با اجازه از جناب اخباری و دوست عزیزم ابراهیم خان هداوند بحث را بازتر می کنم.
مصرع مورد مناقشه:
برو خود باش دلم نیست گروگان کسی
به ادعای جناب اخباری معتل و به زعم جناب هداوند صحیح است و در شعر آقای رهگذر مورد اختلاف است.
قبل از ورود به بحث قواعد، شناسایی بحر اشعار و تقطیع به ارکان مصاریع ( طبق عروض سنتی ) و از سویی شناسایی اعضای مصرع با توجه به واج ها ( در عروض علمی جدید ) نکته ای لازم است که باید وارسی کننده آن را به درستی تشخیص داده باشد.
در این وزن فعلاتن (فاعلاتن) فعلاتن فعلاتن فعلن ( در رکن آخر این وزن مجوز استفاده از زحافات زیر مجموعه بحر رمل که در دسته بندی فعلات جا می گیرد)
دوستان عزیزم توجه دارید که در رکن اول این وزن قابلیت استفاده از زحاف سالم (فاعلاتن) و زحاف محذوف (فعلاتن) وجود دارد و نمی توان ایرادی بر آن وارد دانست.
اما در مصرع مذکور
برو خود با ( فعلاتن ) ش دلم نی ( فعلاتن ) س گروگا ( فعلاتن ) نِ کسی ( فعلن )
چند قاعده عروضی استفاده شده است.
برای روشن شدن بحث در عروض سنتی مقابله رکن اول را با استفاده از سبب و وتد و فاصله این طور هم می توان بررسی کرد:
بُرو ( فَعـَ ) خُد ( لا ) با ( تُن )
اما قاعده دیگری که در این مصرع قابل بحث است خروج (ت) ساکن در واژه ( نیست ) مورد توجه است.
طبق استدلال جناب شمس قیس رازی: (تاء) ساکنی که پیش از آن حرف کشیده و سین ساکن باشد از لفظ ساقط شود در تقطیع نیاید. ( المعجم فی معاییر الاشعار العجم مطعبه مجلس 1314 ص 74 و 75 )
با تمام تفاسیر یاده شده به نظر می رسد جناب اخباری بدوندر نظر گرفتن قاعده تقطیع به ارکان، رکن اول مصرع مورد مناقشه را " برو خود باش " فرض کرده که باعث وجود ایراد در تقطیع این مصرع شده و استدلال جناب هداوند در مورد صحت این مصرع بجاست.
زیاده عرضی نیست
عزت زیاد
وحید سلیمی بنی 26 فروردین 96